Η δημόσια συζήτηση για την κρίση εστιάζεται συχνά στα πρωτοφανή επίπεδα της ανεργίας των νέων, ως τεκμήριο των επιπτώσεων της «μνημονιακής» ύφεσης. Ωστόσο, ακόμη και σε περιόδους αξιοσημείωτης οικονομικής μεγέθυνσης στο παρελθόν, η ανεργία και, γενικότερα, η εργασιακή θέση των νέων ήταν συστηματικά δυσμενέστερη αυτής του γενικού πληθυσμού, αλλά και του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Ηδη από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, ο χρόνος μετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας ήταν διπλάσιος στην Ελλάδα απ’ ό,τι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ οι περισσότεροι νέοι (πτυχιούχοι και μη) εγκλωβίζονταν σε παλίνδρομες κινήσεις μεταξύ ανεργίας και υποαπασχόλησης. Μπλοκάκια, προσωρινές συμβάσεις, μαύρη εργασία και ύστερα από χρόνια μια «κανονική» εργασία.
Συνεπώς, το πρόβλημα ήταν πάντα εδώ. Η αγορά εργασίας περνούσε από παλιά κρίση. Δεν το βλέπαμε ή κάναμε ότι δεν το βλέπαμε γιατί οι «εντός» της αγοράς εργασίας και ιδιαίτερα οι πιο εξασφαλισμένοι, που είχαν «φωνή» στον δημόσιο διάλογο, δεν κινδύνευαν. Το πέπλο της γενικευμένης και επίπλαστης ευφορίας έπεσε και η κρίση αποκάλυψε και επιδείνωσε προϋπάρχοντα προβλήματα και παθογένειες.
Σε αυτό το πλαίσιο, το πρόβλημα της απασχόλησης των νέων στην Ελλάδα ήταν και είναι, κατά βάση, θεσμικό και κοινωνικό. Και γι’ αυτόν τον λόγο, βαθύτατα πολιτικό. Συναρθρώνεται με τον τρόπο οργάνωσης του συλλογικού, τον δυϊσμό και την πολυδιάσπαση της εργασίας σε προστατευμένους και μη τομείς, την αποκοπή των νέων από τις διαδικασίες πολιτικής και κοινωνικής διαπραγμάτευσης, ακόμη και με ένα αξιακό υπόβαθρο της εργασίας που για πολλά χρόνια καλλιεργούσε παθητικές αντιλήψεις και στρατηγικές επιλεκτικής (και μακράς) ένταξης.
Και τώρα τι γίνεται; Ενδεχομένως, η αντιμετώπιση του προβλήματος με ad hoc μέτρα και παρεμβάσεις «ειδικά για την κρίση» δεν αρκεί για να αποτρέψει την απώλεια μιας γενιάς. Χρειάζεται μεγαλύτερη τόλμη και νέα μεταρρυθμιστική λογική, αφού οι νεοεισερχόμενοι στην απασχόληση δεν αντιμετωπίζουν καθαρούς και ισότιμους όρους παιχνιδιού. Ετσι, για λόγους όχι μόνον αποτελεσματικότητας, αλλά και κοινωνικής δικαιοσύνης, είναι αναγκαία: η άμβλυνση της θεσμικής ασυμμετρίας μεταξύ «πρωτογενούς» και «δευτερογενούς» αγοράς εργασίας (για να μειωθεί η διαρροή προς την παραοικονομία και την αδήλωτη εργασία όπου και υπερεκπροσωπούνται οι νέοι), ο αναπροσανατολισμός του εκπαιδευτικού συστήματος προς παραγωγικά γνωστικά αντικείμενα (για να τονωθεί η προσφορά εργασίας στους εμπορεύσιμους, εξωστρεφείς κλάδους της οικονομίας, στους οποίους θα εκδηλώνεται πλέον ο δυναμισμός της απασχόλησης), η εισοδηματική τους ενίσχυση με επίδομα ανεργίας ακόμη και αν δεν έχουν εργαστεί ποτέ στο παρελθόν.
Κυριότερα, όμως, χρειάζεται από τους ίδιους τους νέους, μια περισσότερο θετική διαχείριση του ζητήματος της «πρώτης εισόδου» τους στην αγορά εργασίας, καθώς και μια νέα διεκδικητική αντιπροσώπευση στη διαδικασία κοινωνικής διαπραγμάτευσης, μέσω της πυκνότερης συμμετοχής τους σε πολιτικά, κοινωνικά και συνδικαλιστικά δίκτυα.
* Ο κ. Γ. Δενδρινός είναι ειδικός εμπειρογνώμων σε θέματα απασχόλησης.