Οι ανισότητες είναι το μείζον, απτό και πραγματικό πρόβλημα;
Την περασμένη Τετάρτη και Πέμπτη, στις Βρυξέλλες, έγινε ένα σημαντικό επιστημονικό συνέδριο με ευρεία συμμετοχή οικονομολόγων από την Ευρώπη και την Αμερική, παράλληλα με το συνέδριο του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος. Θέμα του, «ανισότητες, συνέπειες για την κοινωνία, την πολιτική και τους λαούς». Για καθεμία από τις τέσσερις θεματικές ενότητές του («εναλλακτικές πολιτικές στη λιτότητα», «ανισότητα και κρίση», «μεταρρύθμιση της ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης» και «επανεξετάζοντας την οικονομική πολιτική») είχαν υποβληθεί δεκάδες επιστημονικές εργασίες, από τις οποίες η επιστημονική επιτροπή του συνεδρίου (με συμμετοχές όπως των J.P. Fitoussi, J. Galbraith, J. Stiglitz…) επέλεξε τις δέκα πλέον αξιόλογες ανά θεματική ενότητα για να παρουσιαστούν σε αυτό. Το πρώτο βραβείο στην ενότητα «επανεξετάζοντας την οικονομική πολιτική» κέρδισε η εργασία τριών Ελλήνων οικονομολόγων: του Βασίλη Ράπανου, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, της Γεωργίας Καπλάνογλου, επίκουρης καθηγήτριας, και της Ιωάννας Μπαρδάκα, οικονομολόγου στην Τράπεζα της Ελλάδος. Ποιο ήταν το αντικείμενο της εργασίας; Οι τρεις οικονομολόγοι είχαν θέσει ένα κρίσιμο ερώτημα: Αν «μετράει» η κοινωνική δικαιοσύνη στην προσπάθεια μείωσης ελλειμμάτων και χρέους, αν η δίκαιη κατανομή των βαρών επηρεάζει ή όχι το αποτέλεσμα μιας πολιτικής δημοσιονομικής προσαρμογής.
Η στήλη έχει παρουσιάσει βασικά πορίσματα των εργασιών τους. Προκειμένου να απαντήσουν στο ερώτημα, εργάστηκαν διεξοδικά και σε βάθος χρόνου, ειδικότερα ανέλυσαν τα δεδομένα 29 χωρών του ΟΟΣΑ επί μία 40ετία, από το 1971 έως το 2009. Και μετά από εμπεριστατωμένη μελέτη, κατέληξαν σε μια πολιτικά εξαιρετικά σημαντική απάντηση: Η δικαιοσύνη, δηλαδή η στήριξη των πιο αδύναμων τμημάτων της κοινωνίας σε συνθήκες δημοσιονομικής προσαρμογής, πέρα από τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα επιτυχίας αυτής καθαυτής της προσαρμογής, δηλαδή για μια διατηρήσιμη μείωση του δημοσίου ελλείμματος και χρέους. Αυτήν την εργασία επικρότησε το διεθνές συνέδριο. Θα συνέβαινε αυτό πριν από λίγα χρόνια;
Προσωπικά, αμφιβάλλω πολύ, πάρα πολύ. Το πόρισμα της μελέτης Ράπανου-Καπλάνογλου, Μπαρδάκα είναι ακριβώς αντίστροφο από όσα πρεσβεύει η θεωρία της λεγόμενης «αναπτυξιακής λιτότητας» που κυριαρχεί, ακόμη, στην Ευρωζώνη. Πρόκειται για μια θεωρία που τα πρώτα στοιχεία της εμφανίστηκαν το 1988, με εμπνευστή τον Alberto Alesina, του Πανεπιστημίου Μποκόνι, του Μιλάνου (και νυν του Χάρβαρντ). Σύμφωνα με αυτήν, η ύφεση είναι ευκαιρία για να περικοπεί το κοινωνικό κράτος, να μηδενιστούν τα δημόσια ελλείμματα και να υπάρξει οικονομική μεγέθυνση. Ο Alesina το 1998 παρουσίασε τη θεωρία του ως το απόλυτο φάρμακο κατά της κρίσης. Τον Απρίλιο 2010, προσκλήθηκε να την παρουσιάσει στο ECOFIN (Μαδρίτη). Το ECOFIN βρήκε τις ιδέες του χρήσιμες για μια επιστημονικοφανή υποστήριξη της κυρίαρχης πολιτικής. Γι’ αυτό τις περιέλαβε στο τελικό ανακοινωθέν και τις αναγόρευσε σε επίσημη πολιτική της Ευρωζώνης. Η διεύρυνση της ανισότητας οδηγεί σε ανάπτυξη – ισχυρίζεται ο Alesina. Οχι, η διεύρυνση της ανισότητας οδηγεί σε αποτυχία – αποδεικνύουν οι τρεις Ελληνες οικονομολόγοι. Και αποσπούν το πρώτο βραβείο του διεθνούς συνεδρίου οικονομολόγων.
Η ανισότητα αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως το μείζον πρόβλημα σε όλον τον κόσμο.
Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και ο chief economist του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, O.Blanchard, μαζί με τον επικεφαλής του τμήματος οικονομικών υποθέσεων, C. Cottarelli, στην 6η από τις «10 εντολές» περί δημοσιονομικής προσαρμογής, γράφουν ότι τα μέτρα προσαρμογής πρέπει να είναι «δίκαια». Ούτε είναι τυχαίο ότι το World Economic Forum, φέτος, στο Νταβός, είχε κεντρικό θέμα την ανισότητα. Γιατί η κρίση αποδεικνύεται αφορμή για τη διεύρυνση των ανισοτήτων σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία της Oxfam, ότι 85 άνθρωποι συγκεντρώνουν τόσο πλούτο όσο είναι το εισόδημα όλων των αναπτυσσόμενων χωρών μαζί, ότι σε 50 φορολογικούς παραδείσους κρύβεται πλούτος 18,5 τρισ. δολάρια, με αποτέλεσμα να χάνονται 100 δισ. δολ. φορολογικά έσοδα ετησίως και άλλα. Η ανισότητα είναι το μείζον πρόβλημα και στη χώρα μας.
Οταν έσπασε η ελληνική «φούσκα» κι έπαψαν οι αγορές να μας δανείζουν, οι περισσότεροι συμφωνήσαμε ότι, προκειμένου να μην τσακιστεί η χώρα, έπρεπε να πατηθεί φρένο, να μπει προσωρινά όπισθεν στα εισοδήματα με τρόπο δίκαιο και να «τρέξουν» οι μεταρρυθμίσεις. Το δίλημμα ήταν αν θα γίνει η προσαρμογή με δικαιοσύνη ή με βαρβαρότητα. Χάρη στο άρρωστο πολιτικό σύστημα το σασμάν μπλόκαρε στην όπισθεν, οι ανισότητες διευρύνονται, τα βάρη ρίχνονται μονομερώς στη μισθωτή εργασία και στους πλέον αδύναμους. Η προσαρμογή γίνεται με βαρβαρότητα. Το μοντέλο παρασιτικού καπιταλισμού επιβιώνει και κερδίζει θέσεις. Με αυτήν την έννοια, όσο κι αν πέσουν τα spreads, δεν πλησιάζουμε στο τέλος της προσπάθειας. (Ξανα)βρισκόμαστε στην αρχή της.