Στη λέσχη ανάγνωσης που συμμετέχω, αυτό τον μήνα διαβάζουμε το τελευταίο βιβλίο του Καζούο Ισιγκούρο. Λέγεται «Ο θαμμένος γίγαντας» και η υπόθεσή του διαδραματίζεται σε μια φανταστική Βρετανία κάπου στον 6ο αιώνα μ.Χ., μια χώρα γεμάτη με τέρατα και δράκους και αερικά. Στον κόσμο του βιβλίου υπάρχει μια διαρκής ομίχλη, η οποία προκαλεί μαζική αποχαύνωση και λήθη στον πληθυσμό.
Η ιδέα της ομίχλης μού φάνηκε θαυμάσια αλληγορία μιας άλλης μαζικής αποχαύνωσης, που έχει σκεπάσει σαν κουβέρτα τη δικιά μας χώρα την τελευταία πενταετία: το Μνημόνιο.
Το 2011 η Πορτογαλία υπέγραψε κι αυτή Μνημόνιο, δανείστηκε μερικά δισεκατομμύρια από την ίδια τρόικα και μπήκε σε πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και εξυγίανσης, όπως η Ελλάδα. Η εφαρμογή του προγράμματος οδήγησε στη λήψη μέτρων, σε αντιδικίες, σε πολιτικές ανακατατάξεις. Οπως στην Ελλάδα. Αντίθετα με την Ελλάδα όμως, η Πορτογαλία ολοκλήρωσε επιτυχώς το πρόγραμμα στα τρία χρόνια, «βγήκε απ’ το Μνημόνιο» και τώρα δανείζεται για τις ανάγκες της από τις αγορές, σαν κανονικό μη πτωχευμένο κράτος.
Υπάρχουν αρκετές διαφορές ανάμεσα στις περιπτώσεις των δύο χωρών, αλλά θα μπορούσε κανείς να πει ότι η σημαντικότερη ήταν η εξής: στην Πορτογαλία δεν υπήρχαν «αντιμνημονιακοί».
Η σοσιαλιστική κυβέρνηση έπεσε το 2011, όταν υπογράφηκε και το Μνημόνιο, και αμέσως μετά έχασε τις εκλογές από τους Συντηρητικούς. Εκείνοι οι Συντηρητικοί, όμως, δεν ήταν «αντιμνημονιακοί». Κανένας δεν έκανε «αντιμνημονιακή» προεκλογική εκστρατεία. Το πρόγραμμα που είχε υπογραφεί θεωρήθηκε πρόγραμμα της χώρας και τα κόμματα (πλην των κομμουνιστών, που υπάρχουν παντού, τα ακάρεα της πολιτικής) ήταν αποφασισμένα να το υλοποιήσουν ― διαφωνούσαν μόνο στους τρόπους, όπως όλα τα κόμματα του κόσμου.
Στην Πορτογαλία τα στελέχη της τρόικας δούλευαν στα υπουργεία δίπλα δίπλα με τους υπαλλήλους και τα μεσημέρια πήγαιναν μαζί τους για φαγητό. Στην πολιτική σκηνή υπήρχαν έντονες διαφωνίες για τα μέτρα λιτότητας και για κάποιες αποκρατικοποιήσεις, αλλά κανείς δεν έβριζε τους ξένους. Δεν εμφανίστηκαν νεοναζί στο πολιτικό σύστημα. Η κυβέρνηση κάποιες φορές έκανε πίσω, άλλες φορές πρότεινε ισοδύναμα μέτρα, αλλά τελικά νομοσχέδια περνούσαν και οι μεταρρυθμίσεις εφαρμόζονταν. Οι στόχοι επιτυγχάνονταν. Οι δόσεις εκταμιεύονταν. Και το πρόγραμμα τελείωσε. Το Μνημόνιο έληξε. Πλέον η οικονομία της Πορτογαλίας στοχεύει σε πλεόνασμα 1,5% το 2015.
Στην Ελλάδα η κατάσταση ήταν εντελώς διαφορετική από την αρχή. Εδώ όλοι ήταν αντιμνημονιακοί. Η αντιπολίτευση (κάθε αντιπολίτευση) δεν στρεφόταν μόνο εναντίον των μέτρων της εκάστοτε κυβέρνησης, αλλά κατά της ίδιας της ιδέας του προγράμματος. Ο στόχος ποτέ δεν ήταν η υλοποίηση της συμφωνίας που είχε υπογράψει η χώρα, αλλά μια αφηρημένη ήττα των κακών ξένων. Στην Αθήνα ο Μπομπ Τράα του ΔΝΤ κυκλοφορούσε παντού με σωματοφύλακες για να μην τον σκοτώσουν. Βλέπαμε την τρόικα λες και είναι ο Εμπολα. Κανείς δεν αναγνώριζε καν εκείνο το «70%» των «καλών μέτρων» του Μνημονίου. Ολοι ήθελαν να σκίσουν το Μνημόνιο, κι όταν αναλάμβαναν το καθήκον να υλοποιήσουν το Μνημόνιο, προσπαθούσαν να υλοποιήσουν μόνο τα απολύτως αναπόφευκτα, συγκριτικά εύκολα μέτρα που δεν άγγιζαν την εκλογική πελατεία και να κοροϊδέψουν την τρόικα με πασαλείμματα, μέχρι να έρθουν οι επόμενες εκλογές.
Δείτε, ακόμα και σήμερα συνεχίζεται η κωμωδία. Οι αντιμνημονιακοί που βρίσκονται τώρα στο τιμόνι προσπαθούν να του αλλάξουν όνομα και να βρουν λεφτά για να αντέξουν μέχρι τον Ιούνιο, όταν θα προσπαθήσουν να ψηφίσουν την τρίτη εκδοχή του, την οποία δεν θα θέλουν να εφαρμόσουν. Κι έτσι το μίσος εναντίον του θα διαιωνίζεται και ταυτόχρονα το Μνημόνιο δεν θα λήγει. Πώς θα ξυπνήσουμε και θα απαιτήσουμε από το πολιτικό προσωπικό να κάνει ό,τι έκαναν οι Πορτογάλοι για να τελειώνουμε; Ποιος ξέρει. Στο βιβλίο του Ισιγκούρο την ομίχλη της αποχαύνωσης την προκαλεί ένας κακός δράκος. Ετσι είναι η λογοτεχνία, εφευρίσκει μια προσωποποίηση του Κακού, πας και της κόβεις το κεφάλι, τέλος το Κακό.
Η πραγματικότητα, δυστυχώς, είναι πιο πολύπλοκη.