Η περιπέτεια της Ελλάδας, η οποία ακροβατεί για μήνες στην άκρη του γκρεμού της εξόδου από το ευρώ, δεν αφορά μόνο τη χώρα μας αλλά και όλα τα άλλα μέλη της Ε.Ε. που μοιράζονται το κοινό νόμισμα. Πώς έγινε το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας –της οποίας η οικονομία αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 2% της Ευρωζώνης– να μετατραπεί σε κορυφαίο ζήτημα όλης της Ευρώπης και της παγκόσμιας οικονομίας; Τι συνέβη; Πώς θα μπορέσουν τα γεγονότα των τελευταίων πέντε μηνών να χρησιμεύσουν για την ενίσχυση της χώρας μας, για τη βελτίωση των σχέσεών της με τους εταίρους και για τη θωράκιση του ευρώ; Εως τώρα, όλοι αντιμετωπίζαμε το πρόβλημα είτε ως καθαρά ελληνικό είτε ως απόδειξη της εσφαλμένης αρχιτεκτονικής του κοινού νομίσματος. Αξίζει, όμως, να το δούμε μέσα από τη δυναμική των ομάδων – με έμφαση στις σχέσεις μεταξύ των μελών του Eurogroup, όπου συζητούν οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης.
Το 1996, ο Μόρις Νίτσαν (Morris Nitsun), Βρετανός ψυχοθεραπευτής, εξέδωσε βιβλίο με τίτλο The Anti-Group (Η Αντι-Ομάδα) στο οποίο παρουσίασε τη θεωρία του ότι στις θεραπευτικές ομάδες συχνά αναπτύσσονται καταστροφικές δυναμικές που μάχονται εναντίον της ομάδας. Στη μακρόχρονη κλινική εμπειρία του, είχε παρατηρήσει, επίσης, ότι η σωστή διαχείριση του φαινομένου μπορεί να φέρει θετικό αποτέλεσμα. Μέσα σε μια ομάδα, διάφορες θετικές αλλά και αρνητικές δυναμικές αναπτύσσονται, συνυπάρχουν, συγκρούονται, αλληλοαναιρούνται. Κάθε μέλος, και το σύνολο της ομάδας, απασχολείται με ζητήματα όπως τα όρια μεταξύ μελών, το κύρος τους, η ηγεσία της ομάδας, η ανάγκη του καθενός να είναι μέσα στην ομάδα χωρίς να χάνει την αυτονομία του. Προβλήματα μπορεί να πηγάζουν από τη συγκυρία ή να προέρχονται από το παρελθόν. Οι δυσκολίες σε επικοινωνία ή σε συμπεριφορά προκαλούν ρήγματα και νέες συμμαχίες που είτε συνασπίζονται εναντίον της ομάδας είτε εναντίον των μελών που προκαλούν τα προβλήματα. Οι εντάσεις μπορεί να οδηγήσουν στην αποπομπή του προβληματικού μέλους, στην καταστροφή της ομάδας ή σε μια λύση όπου η θεραπευτική δύναμη της ομάδας ενισχύεται.
Το Eurogroup αποτελείται από 19 χώρες. Οι πρώτες 11 συμμετέχουν από το 1998, ενώ η Ελλάδα από το 2000 (πριν κυκλοφορήσει το νέο νόμισμα)· από το 2007 έως τον περασμένο Ιανουάριο εντάχθηκαν επτά χώρες – πέντε εκ των οποίων είναι μέλη του πρώην Ανατολικού Μπλοκ. Από το 2004, όταν η τότε ελληνική κυβέρνηση κατήγγειλε την προηγούμενη ότι η χώρα μας εντάχθηκε στο ευρώ με πλαστά στοιχεία, υπήρχε μια σκιά πάνω από την Ελλάδα. Οταν το 2010 αποκαλύφθηκε ότι κρύβαμε το μέγεθος του ελλείμματός μας, με ευκολία οι άλλες χώρες μας απομόνωσαν, μας κατήγγειλαν για απάτη και δεν είδαν το πρόβλημά μας ως κάτι που αφορούσε και αυτές. Οι πλούσιες χώρες του «Βορρά» (Γερμανία, Ολλανδία και Φινλανδία) εντάχθηκαν σε συμμαχία, ενώ οι χώρες του «Νότου» σε άλλη. Η Ελλάδα πορευόταν σε αυτό το δύσκολο τοπίο, προσπαθώντας με μισή καρδιά να εκπληρώσει τις επιταγές των εταίρων και δανειστών για λιτότητα και μεταρρυθμίσεις, παρότι το πρόγραμμα είχε τεράστιο κοινωνικό και πολιτικό κόστος.
Η εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ επιδείνωσε την κατάσταση: σε ένα ήδη βεβαρημένο κλίμα, η Ελλάδα τάραξε τα νερά, συμπεριφερόμενη σαν κριτής των άλλων, επιδιώκοντας πράγματα που τα άλλα μέλη δεν ήθελαν να δώσουν. Ορμώμενος από την αντίληψη του ΣΥΡΙΖΑ ότι είχε το δικαίωμα να αλλάξει την Ευρώπη, και από την ιδιοσυγκρασία του, ο τέως υπουργός Οικονομικών Γ. Βαρουφάκης εμφανίστηκε ως η προσωποποίηση της καταστρατήγησης των κανόνων (γραπτών και άγραφων) και της συλλογικότητας. Αυτό προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις από τους εταίρους, συμπεριλαμβανομένων και όσων θα μπορούσαν να συμμαχήσουν με την Ελλάδα. Η αυξημένη ένταση διεύρυνε τα ρήγματα – τώρα δεν είχαμε απέναντί μας μόνο τις πλούσιες χώρες αλλά και τις φτωχότερες και τους διεθνείς οργανισμούς. Επιπλέον, η ελληνική κυβέρνησή επιχείρησε να απειλήσει την ομάδα με διάλυση, λέγοντας ότι εάν η χώρα μας έφευγε, το ευρώ θα κατέρρεε. Επόμενο ήταν η ομάδα να συσπειρωθεί και να πατάξει την απειλή.
Ουσιαστικό πρόβλημα του Eurogroup, το οποίο άφησε να ξεφύγει το ελληνικό πρόβλημα από την αρχή, είναι ότι η αποδυνάμωση της Γαλλίας διέλυσε τον γαλλογερμανικό άξονα που λειτουργούσε στο παρελθόν. Την ίδια ώρα, η Γερμανία δεν ήθελε να αναλάβει μόνη την ηγεσία ενός οργάνου που είχε ιδρυθεί για να τη «συγκρατεί» μέσα στη συλλογικότητα. Γι’ αυτό, δεν υπήρχε ο ηγέτης που θα μπορούσε να «κρατήσει» το δύσκολο μέλος από την αρχή, παρέχοντας ασφάλεια αλλά και πειθαρχία. Δεν είναι τυχαίο ότι η ενεργοποίηση της Γαλλίας τις τελευταίες μέρες αναπτέρωσε ελπίδες για λύση, βοηθώντας να αρθεί το αδιέξοδο μεταξύ της ομάδας και της Ελλάδας. Αυτά είναι πολύτιμα μαθήματα για το μέλλον – το δικό μας αλλά και της ομάδας.