Η Ελλάδα ως χώρα με δημογραφικό πρόβλημα προβλέπει πρόωρη συνταξιοδότηση για τις μητέρες ανηλίκων». Σωστό. «Τι σημαίνει όμως “μητέρα ανηλίκου”;». «Πώς έχουμε τόσες πολλές μητέρες ανηλίκων όταν δεν έχουμε ανήλικα;». Ενα απλό τεχνικό θέμα ορισμού: από το 2010 και μετά συνταξιοδοτούνται ως μητέρες ανηλίκων 50χρονες κυρίες (κυρίως από το Δημόσιο, τις Τράπεζες και τις ΔΕΚΟ) των οποίων το «ανήλικο» μπορεί να είναι ως 30 ετών.
Οι Ευρωπαίοι εκβιαστές δεν καταλαβαίνουν ότι στην Ελλάδα χρειάζεται ο κάθε 30χρονος τη μητρική στοργή. Ετσι απαιτούν την κατάργηση του δικαιώματος ως προαπαιτούμενο. Η κυβερνητική πλειοψηφία καλείται να σπιλώσει τη συνείδησή της υποκύπτοντας στον εκβιασμό. Προσπαθεί εναγωνίως να αναβάλλει την απόφαση, δίδοντας την ευκαιρία σε όσες περισσότερες να σπεύσουν να μη χάσουν την ευκαιρία για σύνταξη.
Η ιστορία της πρόωρης συνταξιοδότησης μητέρων 30χρονων ανηλίκων λέει πολλά για την Ελλάδα της κρίσης – πώς ήταν και πώς είναι, πώς και ποιοι την κατάντησαν έτσι, τι πρέπει να γίνει για να ανακάμψει. Μας δείχνει πώς λειτουργεί το πολιτικό σύστημα, ποιος και πώς εξασφαλίζει και απαιτεί προνόμια, ποιος και γιατί τα υπερασπίζεται. Ποιος πληρώνει το μάρμαρο και γιατί.
Η πρόωρη συνταξιοδότηση είναι κλασικό παράδειγμα αδιαφανούς προνομίου. Κερδίζει κάποια στενή κατηγορία, επιβαρύνεται το σύνολο. Κερδίζουν οι λίγοι τυχεροί και δικτυωμένοι, χάνουν οι πολλοί και αδαείς.
Η πρόωρη συνταξιοδότηση είναι κάτι που ο καθένας θα επιθυμούσε για τον εαυτό του: Αντί να αγωνιά αν θα έχει δουλειά και πόσο θα πληρωθεί, κάθεται σπίτι του και κάθε 30 του μηνός πιστώνεται σύνταξη με τακτικότητα που θυμίζει τις προ κρίση εποχές. Μια εξαιρετική λύση στο ατομικό του πρόβλημα.
Η ατομική λύση περιπλέκει το συλλογικό αδιέξοδο. Αν κάποιος παραιτηθεί πριν την ώρα του, γίνονται τρία πράγματα: Πρώτον, στερεί από το σύστημα εισφορές. Δεύτερον, αυξάνει τη δαπάνη συντάξεων που θα πληρώνουν οι υπόλοιποι. Τρίτον, «κλειδώνει» το εισόδημά του στο σημερινό επίπεδο για πάντα, βάζοντας τις βάσεις για τη φτώχεια ηλικιωμένων της δεκαετίας του 2030.
Οταν είχαμε ακόμα πρόσβαση σε δανεισμό, φουσκώναμε το δημόσιο χρέος. Από το 2010 η επιβάρυνση προσωποποιείται: Τη συνταξιοδότηση της γενιάς του Πολυτεχνείου την πληρώνουν τα παιδιά τους, όπως πριν. Επειδή όμως αυτό δεν αρκεί για να καλύψει τα σημερινά έξοδα, τσοντάρουν και οι γονείς μέσω των περικοπών συντάξεων. Πληρώνουν όμως και οι γείτονες, δηλαδή οι τομείς απασχόλησης που δεν έχουν πρόωρη συνταξιοδότηση και όσοι επιλέγουν να δουλεύουν περισσότερο.
Η καθιέρωση μιας νέας κατηγορίας πρόωρης συνταξιοδότησης μέσα στην κρίση επιβάρυνε τη συνολική δημοσιονομική κατάσταση. Εφερε εστιασμένα οφέλη για μια τυχερή κατηγορία, αλλά χτύπησε δύο άλλες ήδη επιβαρυμένες. Τους νέους που μαστίζονται από ανεργία. Τους ηλικιωμένους που έχουν ήδη υποστεί περικοπές συντάξεων. Φορολογεί τους ήδη άτυχους για να δώσει στους τυχερούς. Παίρνει από τους φτωχούς για να δώσει στους πλούσιους.
Ομως ο πρώτος νόμος του μνημονίου, ο νόμος Λοβέρδου-Κουτρουμάνη του 2010 (ν.3863/10), βρήκε νέο κόλπο. Εισήγαγε ως νομική ευρεσιτεχνία την «κατοχύρωση δικαιώματος συνταξιοδότησης» ως κάτι ξεχωριστό από τη θεμελίωση. Ετσι, το αν το παιδί είναι ανήλικο κρίνεται, όχι όταν η μητέρα συνταξιοδοτείται στα 50, αλλά τη στιγμή που η μητέρα συμπληρώνει 20 έτη ασφάλισης: μια μητέρα που έπιασε δουλειά 20 ετών, θα εξετάσει αν το παιδί είναι ανήλικο όταν η ίδια είναι 40 ετών, κλειδώνοντας έτσι δικαίωμα να αποχωρήσει στα 50. Και όταν πια συνταξιοδοτηθεί ως μητέρα ανηλίκου το περί ου ο λόγος ανήλικο θα είναι αισίως 30 ετών. Η αδιάσειστη λογική είναι ότι όλοι κάποτε ήταν ανήλικοι πριν ενηλικιωθούν.
Εμμέσως πλην σαφώς ομολογείται αυτό που ήξεραν όλοι: Οτι η συνταξιοδότηση μητέρων ανηλίκων δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένα σκανδαλώδες προνόμιο. Το προνόμιο αυτό επεκτάθηκε στην αρχή της κρίσης «κάτω από τη μύτη της τρόικας» – διαψεύδοντας εμπράκτως ότι «δεν υπήρχε εναλλακτική λύση». Υπήρχε, αλλά ήταν πολύ χειρότερη. Την εναλλακτική αυτή εφαρμόσαμε ευλαβικά για πέντε χρόνια. Τώρα που η τρόικα «μάς πήρε χαμπάρι», το απόκτημα του 2010 έγινε ήδη «κεκτημένο δικαίωμα». Μια άλλη κυβέρνηση σθεναρά δίνει μάχες οπισθοφυλακής, προκειμένου να μη θιγεί κανείς και καμία.
Συνοψίζοντας: Είχαμε ένα πρόβλημα. Το κάναμε χειρότερο. Βάλαμε τους φτωχούς να πληρώνουν τους πλούσιους. Φορτώσαμε το φταίξιμο στην τρόικα. Τώρα η νέα κυβέρνηση προσπαθεί να κρατήσει τα πράγματα όπως ακριβώς τα έφτιαξε η προηγούμενη. Καταγγέλλουμε πάλι τους ξένους που μας πήραν είδηση.
Τι μας λένε αυτά για την Ελλάδα, την κρίση, το πολιτικό σύστημα;
Ολοι στην Ελλάδα έχουμε εξασφαλίσει προνόμια. Η Ελλάδα είναι σαν ένας μεγάλος κύκλος, με τον κάθε Ελληνα και Ελληνίδα να έχει το χέρι του στην τσέπη του μπροστινού του. Για τον ίδιο λόγο όλοι διαμαρτυρόμαστε για την κατάργηση των προνομίων. Δεν μας αρέσουν καθόλου οι διαρθρωτικές αλλαγές.
Το σύστημα αυτό επιτρέπει στα λίγα μεγάλα προνόμια να κρύβονται πίσω από τα πολλά μικρά. Eπιτρέπει την καθιέρωση νέων μεγάλων προνομίων κάτω από τις ευλογίες των ίδιων αυτών που θα κληθούν να τα πληρώσουν. Η διαμαρτυρία των πολλών με τα λίγα προνόμια δίδει προκάλυμμα καπνού, προκειμένου οι διαμαρτυρόμενοι να συνεχίζουν να πληρώνουν για τους τυχερούς.
Το σύστημα, μέσα στη διαστροφή του, είναι ιδιοφυές: Βάζει τα πολλά κορόιδα που πληρώνουν, να υπερασπίζονται τους λίγους δικτυωμένους που εισπράττουν. Τα θύματα υπερασπίζουν τους θύτες. Οι ευθύνες εκτοξεύονται οπουδήποτε εκτός από εκεί που πραγματικά υπάρχουν: στο πολιτικό σύστημα, το παλιό, το νέο, το αναπαλαιωμένο.
* Ο κ. Πλάτων Τήνιος είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά.