Η ομολογία του κ. Βαρουφάκη (Plan b με υποκλοπές και χάκινγκ) σχετικά με τον τρόπο που στελέχωσε τις υπηρεσίες του είναι ίσως σημαντικότερη από το ίδιο το σχέδιο κυκλοφορίας παράλληλου νομίσματος, το οποίο, ευτυχώς, δεν του δόθηκε η δυνατότητα να δοκιμάσει πάνω στη δοκιμαζόμενη χώρα μας. Συμπυκνώνει με τον πιο κυνικό τρόπο το πώς διαχρονικά οι περισσότεροι κυβερνώντες στην Ελλάδα αντιλαμβάνονται τη στελέχωση των υπηρεσιών τους. Στην καλύτερη περίπτωση χρησιμοποιούν τη δυνατότητα που τους παρέχεται για την επιλογή των συνεργατών τους ως μέσο για να καλύψουν τις υπάρχουσες αδυναμίες αξιοκρατικής στελέχωσης και ελέγχου της απόδοσης των στελεχών. Ετσι, αντί να χάσουν χρόνο ψάχνοντας να επιλέξουν και να διοικήσουν τους καλύτερους, διορίζουν έμπιστά τους πρόσωπα ως συνεργάτες. Στη χειρότερη περίπτωση, η δυνατότητα χρησιμοποιείται για να βολευτούν συγγενείς και φίλοι· μια πρακτική που δυστυχώς μάλλον ενίσχυσε παρά περιόρισε η παρούσα κυβέρνηση.
Το κυριότερο πρόβλημα αυτής της πρακτικής είναι ότι, αντί να διοικούν τον κρατικό μηχανισμό οι άριστοι, συχνά σε θέσεις κλειδιά καταλήγουν οι μέτριοι ή ακόμα και οι ανίκανοι. Αλλά, ακόμα και αν ο πολιτικός στελεχώσει μια καίρια θέση με έναν έμπιστο φίλο του που τυχαίνει να είναι και ικανός, πάλι η χώρα μας μένει πίσω στο τι μπορεί να καταφέρει σε σχέση με τη στελέχωση από τον άριστο. Να ένα παράδειγμα. Το 2000 η χρηματιστηριακή αξία της Apple ήταν 4,8 δισ. δολάρια και της Microsoft 400 δισ. Σήμερα, ως αποτέλεσμα της χαρισματικής ηγεσίας των Steve Jobs και Tιm Cook η αξία της Apple είναι 701 δισ. δολάρια, ενώ της Microsoft, που σίγουρα διοικήθηκε από ικανά στελέχη, είναι 371 δισ. Φανταστείτε λοιπόν πού θα βρισκόταν σήμερα η Ελλάδα αν είχε τους αρίστους στο τιμόνι των θέσεων του κρατικού μηχανισμού.
Επιπλέον, όταν για τις ανώτερες θέσεις επιλέγονται οι παιδικοί φίλοι και τα κομματικά στελέχη, τότε οι πραγματικά άξιοι δημόσιοι λειτουργοί αποθαρρύνονται από το να συνεισφέρουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους, μιας και βλέπουν να ανταμείβονται οι γνωριμίες και τα κομματικά ένσημα, αντί για τις γνώσεις και την απόδοση στην υπηρεσία. Πολλοί μάλιστα για λόγους ευθιξίας αποφεύγουν να αναλάβουν θέσεις ευθύνης, ώστε να μην μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι εκμεταλλεύτηκαν γνωριμίες για να αναρριχηθούν στην ιεραρχία. Ετσι κυριαρχεί και διαιωνίζεται η μετριοκρατία έναντι της αξιοκρατίας.
Τέλος, η συχνή εναλλαγή φίλων και γνωστών στις θέσεις κλειδιά μετά από κάθε κυβερνητική αλλαγή (οι υπηρεσιακοί τούς αποκαλούν «δεκαοκταμηνίτες»), ευνουχίζει διοικητικά τον κρατικό μηχανισμό. Χωρίς σταθερή διοίκηση δεν μπορούν να προγραμματιστούν στόχοι, μιας και κάθε νέος «φίλος παιδικός» έχει τις δικές του ιδέες για τις προτεραιότητες και τους στόχους της υπηρεσίας. Ακόμα χειρότερα, δεν υπάρχει καμία παρακολούθηση και έλεγχος της απόδοσης και των αποτελεσμάτων του κάθε φορέα, μιας και σπάνια βρίσκεται χρόνος να ωριμάσουν και να αξιολογηθούν οι όποιοι στόχοι τεθούν. Δυστυχώς αυτή η έλλειψη συνέχειας έχει ενσωματωθεί στο DNA της κρατικής μηχανής.
Τι πρέπει να γίνει; Η αλλαγή πρέπει να ξεκινήσει από την κορυφή. Ο πρωθυπουργός πρέπει να καλέσει και να επιλέξει τους πραγματικά αρίστους για να στελεχώσουν την κυβέρνησή του. Αυτό είναι έτσι κι αλλιώς κάτι που το χρειάζεται η χώρα μας στην κατάσταση που έχει βρεθεί, κυρίως λόγω ανεπάρκειας του στελεχιακού δυναμικού της κυβέρνησης. Στη συνέχεια η κυβέρνηση πρέπει να προχωρήσει στη θεσμοθέτηση και χρήση του OpenGov, που όσο αφέθηκε να δουλέψει αποτέλεσε με πράξεις, όχι με λόγια, σαρωτική μεταρρύθμιση στον τομέα αυτό. (Προς τιμήν του, ο υπουργός Οικονομικών κ. Τσακαλώτος πρόσφατα δημοσίευσε στο OpenGov πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την πλήρωση των θέσεων του προέδρου και των μελών του Ελληνικού Δημοσιονομικού Συμβουλίου.) Στη συνέχεια ο κ. Τσίπρας θα πρέπει να καλέσει τους νέους υπουργούς του να προχωρήσουν μέσω του OpenGov στην επιλογή των γενικών γραμματέων και των γενικών διευθυντών των υπηρεσιών τους. Το τελευταίο βήμα της αρχής ανάκαμψης της χώρας θα είναι η ανοικτή αξιοκρατική επιλογή και προαγωγή των υπολοίπων στελεχών του Δημοσίου. Αν αυτό συμβεί, ο κ. Βαρουφάκης, μάλλον άθελά του, θα έχει προσφέρει σημαντική υπηρεσία στην πατρίδα.
* Ο κ. Διομήδης Σπινέλλης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστήμιου Αθηνών.