Τα ρουσφέτια συνδέονται ιδίως με τους πολιτικούς. Και μάλιστα, με το «γκουβέρνο», γιατί συνήθως υλοποιούνται με διοικητικές πράξεις ατομικές, αλλά και κανονιστικές, ακόμη και νόμους. Χαρακτηριστικό από τη νομική μυθολογία: το ’30, λέει, ένας υπουργός σημείωσε σε μιαν απόφαση «ό,τι θέλει ο κ. Θανάσης». Και έτσι ακριβώς αυτή δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως… Τις πταίει; «Είναι θέμα παιδείας», η συνήθης διάγνωση. Είναι ορθή.
Υπάρχει κάτι πιο συγκεκριμένο; Ισως.
Τα σοβαρότερα ρουσφέτια, τα νομοθετικά, έχουν πάντα τη μορφή χαριστικών διατάξεων. Αλλοτε είναι προφανείς, άλλοτε πιο διακριτικές, μόνο για μυημένους. Οπως με τη μορφή κατάργησης κάποιων λέξεων.
Μα, θα αναρωτηθείτε, τι ανησυχείς; Μια χαριστική διάταξη δεν παραβαίνει τη συνταγματική αρχή της ισότητας; Μόλις τα δικαστήρια τη μυριστούν, δεν θα αρνηθούν την εφαρμογή της;
Δυστυχώς, τα πράγματα δεν είναι έτσι απλά… Γιατί απευθείας προσφυγή κατά διάταξης νόμου η έννομη τάξη μας δεν προβλέπει. Η μόνη περίπτωση να ελέγξουν τα δικαστήρια τη συνταγματικότητά της είναι να τους ζητηθεί η ακύρωση πράξης που εκδόθηκε κατ’ εφαρμογή της. Αλλά αν ένας φιλόνομος πολίτης υποβάλλει τέτοιο αίτημα κατ’ επίκληση του χαριστικού της χαρακτήρα, τα δικαστήρια θα του πουν «εσένα, τι σε νοιάζει ;» και θα του το απορρίψουν «ελλείψει εννόμου συμφέροντος».
Μόνον αν προσφύγει στο δικαστήριο κάποιος τρίτος που θίγεται, υπάρχουν, πράγματι, ελπίδες να ελεγχθεί η συνταγματικότητα της χαριστικής διάταξης. Μπορεί, όμως, αυτός να μην προσφύγει. Είτε η αίτησή του να είναι εκπρόθεσμη. Ή μπορεί και να μην υπάρχει τρίτος. Γιατί δεν αποκλείεται μια διάταξη να είναι χαριστική για κάποιον, χωρίς παράλληλα να θίγει κάποιον άλλον.
Ας θυμίσω ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας, εκτός από ανώτατο δικαστήριο, είναι, όπως λέει το όνομά του, και σύμβουλος της Διοίκησης: κατά το Σύνταγμα, όλα τα διατάγματα που κατ’ εξουσιοδότηση νόμου περιέχουν κανόνες δικαίου, περνούν από τον έλεγχο που καταλήγει σε μη υποχρεωτική γνώμη του. Αν θέλουν, την ακούνε, αν δεν θέλουν, όχι.
Να, για μένα, πώς θα γλιτώσουμε από τις χαριστικές διατάξεις νόμων. Αφού το ΣτΕ ελέγχει τα σχέδια διαταγμάτων, γιατί να μην ελέγχει τα σχέδια νόμων που έχουν ευρύτερες συνέπειες; Ασφαλώς η γνώμη του δεν θα δέσμευε τον παντοδύναμο νομοθέτη. Ωστόσο, καθώς η επισήμανση του χαριστικού χαρακτήρα διάταξης θα δυσκόλευε αφόρητα πολιτικά την ψήφισή της, θα της έδειχνε, υποθέτω, σεβασμό ανάλογο με εκείνον που απολαμβάνει η γνώμη του επί σχεδίων διαταγμάτων.
Τα περισσότερα ρουσφέτια, πάντως, αμέτρητα, έχουν ατομικό χαρακτήρα. Οπως ο χαριστικός διορισμός. Πώς να αντιμετωπισθούν; Και αυτά μόνον αν θίγουν κάποιον που προσφύγει παραδεκτά στο δικαστήριο υπάρχουν ελπίδες να ελεγχθούν. Αλλιώς, αν την ακύρωση ζητήσει κάποιος αγανακτισμένος, τα δικαστήρια θα του απορρίψουν την αίτηση «ελλείψει εννόμου συμφέροντος», ενώ αυτά θα ζουν αιωνίως, όπως συνήθως συμβαίνει…..
Για να παρακαμφθούν αυτοί οι σκόπελοι, θα μπορούσε ο νομοθέτης να δημιουργήσει ένα είδος διοικητικού εισαγγελέα. Οπως στις ποινικές υποθέσεις υποβάλλονται μηνύσεις, θα μπορούσαν να υποβάλλονται καταγγελίες σε μιαν Αρχή, όπως στον Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης ή στον Συνήγορο του Πολίτη, η οποία αν, ύστερα από έρευνα, έβλεπε ότι κάτι συμβαίνει, θα είχε δικαίωμα προσφυγής κατά τέτοιων πράξεων στα δικαστήρια. Μα, σύγχρονε Δον Κιχώτη, τι τα θες αυτά;
Υπάρχει ποτέ περίπτωση να δεχθεί κυβέρνηση προληπτικό έλεγχο των σχεδίων νόμων της από το ΣτΕ, που θα έχει ενδεχομένως ως συνέπεια έναν ενοχλητικό αντίλογο; Γνωρίζει, βέβαια, ότι ύστερα από χρόνια μπορεί να διαπιστωθεί δικαστικά η αντισυνταγματικότητα της νομοθέτησής της και τότε πολλοί θα τραβάνε τα μαλλιά τους. Αυτήν, όμως, τι τη νοιάζει; Μπορεί να μην είναι καν στην εξουσία… Από την άλλη, υπάρχει ποτέ περίπτωση κυβέρνηση να δεχθεί σύστημα που θα έβγαζε στη φόρα κάποιες αθώες εξυπηρετήσεις της προς αναξιοπαθούντες πολίτες; Ασφαλώς και έχω επίγνωση. Διερωτώμαι μήπως, τώρα, με τον μεταρρυθμιστικό οίστρο μας, που φθάνει έως την αναθεώρηση του Συντάγματος, με όσα λέγονται για καταπολέμηση της διαφθοράς, γίνει τίποτα. Ιδού η Ρόδος…
*Ο κ. Φίλης Αρναούτογλου είναι επίτιμος αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας.