Ζούμε στη μοναδική χώρα που η αμορφωσιά των φοιτητών είναι πιστοποιημένη με δικαστική βούλα. Δεν αναφερόμαστε στην άγνοια γενικώς –να μπορείς π.χ. να διακρίνεις τη Λέσβο από τη Μυτιλήνη– αλλά σε κάτι ουσιαστικότερο. Σαν αυτό που διαβάσαμε στην «Αυγή»: «Η διάπλαση του ενεργού πολίτη θεωρείται βασική αποστολή των εκπαιδευτικών συστημάτων (…), όπου στα σχετικά κείμενα, δημοκρατικός πολίτης νοείται ο ενεργός πολίτης ο οποίος κατέχει τον αναγκαίο “πολιτικό εγγραμματισμό”, δηλαδή, τις απαιτούμενες γνώσεις για το σύγχρονο δημοκρατικό πολίτευμα, καθώς και για τα δικαιώματα και τα καθήκοντά του…» (Ανδρέας Μ. Καζαμίας, Πολιτειακή Παιδεία του Πολίτη, Θεμέλιο της Δημοκρατίας, 1.5.2016).
Στην Ελλάδα, για έξι φοιτητές που προπηλάκισαν και έχτισαν έναν πρύτανη στο γραφείο του, το δικαστήριο διαπίστωσε ότι «τα αδικήματα της άσκησης βίας και της διατάραξης οικιακής ειρήνης φαίνεται από τις καταθέσεις και τα στοιχεία της δικογραφίας ότι έχουν αντικειμενικά διαπραχθεί…» αλλά οι φοιτητές (ύστερα από έξι χρόνια στο δημοτικό, έξι στο γυμνάσιο και κάμποσα στο πανεπιστήμιο…) «τελούσαν υπό νομική πλάνη, θεωρώντας ότι στο πλαίσιο της διαμαρτυρίας αντίστοιχες ενέργειες καταγράφονται συχνά».
Φυσικά η απόφαση του δικαστηρίου απλώς πιστοποίησε την απουσία «πολιτικού εγγραμματισμού», απουσία που φαίνεται με την πρώτη ματιά στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας. Οι καταλήψεις των σχολών είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα δημοκρατικής απαιδευσιάς του σώματος των φοιτητών. Δεν είναι μόνο ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται σε παρωδίες γενικών συνελεύσεων, δηλαδή σε μαζώξεις όπου παρευρίσκονται 50-100 άτομα (από τις χιλιάδες που φοιτούν ή διδάσκουν σε ένα ΑΕΙ), είναι και το γεγονός ότι η κατάληψη αφαιρεί το δικαίωμα χρήσης του δημόσιου χώρου –στην περίπτωση των ΑΕΙ– από την πλειοψηφία. Ενα από τα βασικά στοιχεία της Δημοκρατίας, που είναι ο σεβασμός των δικαιωμάτων τρίτων, απουσιάζει παντελώς από τους της ημετέρας παιδείας μετέχοντες.
Δεν βοηθάει την ανάπτυξη
Ετσι λοιπόν η Παιδεία μας δεν εξυπηρετεί το δημοκρατικό πρόταγμα, να κάνει δηλαδή καλούς πολίτες, αλλά δεν εξυπηρετεί ούτε το οικονομικό πρόταγμα, να κάνει δηλαδή επαγγελματίες που θα βρουν δουλειά. Δεν βοηθάει ούτε στην ανάπτυξη της χώρας. «Εχει αποδειχθεί από πλήθος εξειδικευμένων μελετών ότι η ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος επηρεάζει ευθέως την πορεία της οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας», γράφει στο βιβλίο του «Εκπαίδευση: Ελεύθερη επιλογή ή μια γάτα που γαβγίζει;» ο κ. Τάσος Αβραντίνης. «Χώρες των οποίων οι μαθητές επιτυγχάνουν διεθνώς υψηλές εκπαιδευτικές επιδόσεις είναι εκείνες που καταγράφουν και τις υψηλότερες επιδόσεις στους ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας τους.
Χαρακτηριστικά είναι μεταξύ άλλων τα παραδείγματα της Φινλανδίας, της Δανίας, της Σιγκαπούρης, της Νότιας Κορέας κ.ά. Επίσης, έχει τεκμηριωθεί ότι όσο περισσότερο το εκπαιδευτικό σύστημα προωθεί την ελεύθερη επιλογή και την ποικιλομορφία, τόσο καλύτερα ποιοτικά και ποσοτικά αποτελέσματα επιτυγχάνει…». Οπως διαβάζαμε στη στήλη της κ. Μαρίας Κατσουνάκη, σύμφωνα με έρευνα της McKinsey σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες, για την Ελλάδα καταγράφεται ότι «έξι στους δέκα νέους έως 24 ετών είναι άνεργοι, το 1/3 των εργοδοτών της χώρας δηλώνει ότι δεν μπορεί να βρει προσωπικό με τις αναγκαίες δεξιότητες για να καλύψει κενές θέσεις εργασίας» («Στο αδιέξοδο της ανεργίας», Καθημερινή 1.9.2016).
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό είναι το παλιό όνειρο της Αριστεράς –να αποσυνδεθεί δηλαδή η Παιδεία από την Αγορά και αποσυνδέθηκε μια χαρά– αλλά το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Εχουμε ένα σύστημα Παιδείας που δεν παράγει ούτε καλούς πολίτες ούτε καλούς επαγγελματίες. Παράγει μόνο «επαναστάτες του γλυκού νερού», που πιστεύουν ότι η ανομία είναι το υπέρτατο δημοκρατικό καθήκον και το ασκούν με κάθε ευκαιρία. Και έχουμε επίσης έναν υπουργό Παιδείας που καταργεί κάθε προσπάθεια που έγινε κατά το παρελθόν για τη διόρθωσή του. Επαναφέρει το πανεπιστημιακό άσυλο, για να μπορούν κάποια «παιδιά» απρόσκοπτα να καταστρέφουν εντός κι εκτός ΑΕΙ, καταργεί τη διαγραφή των «αιώνιων» φοιτητών για να μπορούν κάποιοι φοιτητοπατέρες να ανεβούν τα σκαλιά της κομματικής ιεραρχίας και να γίνουν υπουργοί Παιδείας χωρίς πτυχίο. Η Παιδεία μας δεν είναι άξια της μοίρας μας· είναι άξια της ηγεσίας του υπουργείου της…
«Η εικόνα της χώρας στα εκπαιδευτικά πράγματα είναι απογοητευτική», σημειώνει ο κ. Αβραντίνης. «Η Ελλάδα κατατάσσεται τελευταία μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. και 33η σε σύνολο 40 χωρών σε ζητήματα εκπαίδευσης, σύμφωνα με έρευνα του Economist για λογαριασμό του εκδοτικού οίκου Pearson. Επίσης καταλαμβάνει μία από τις τελευταίες θέσεις ανάμεσα στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, αλλά και της Ε.Ε. στον δείκτη της επιλογής σχολείου (school choice aggregate score)».
Το δόγμα «one size fits all»
Τα δεινά της ελληνικής παιδείας είναι ότι λειτουργεί με το δόγμα «one size fits all». Εχουμε ένα συγκεντρωτικό σύστημα όπου, όπως επισημαίνει ο κ. Αβραντίνης, «κάθε τι στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα καθορίζεται ή απαγορεύεται από το υπουργείο Παιδείας.
Το κράτος, λ.χ., με αποκλειστικό κριτήριο τον τόπο διαμονής των γονέων αποφασίζει σε ποιο δημόσιο σχολείο θα φοιτήσει ένα παιδί, αποφασίζει με τα αναλυτικά προγράμματα του υπουργείου Παιδείας τι θα διδαχθούν οι μαθητές –ανεξαρτήτως εάν φοιτούν σε δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο–, αποφασίζει για τα τυπικά προσόντα του διδακτικού προσωπικού, έχει θεσπίσει ένα και μόνο σύστημα εισαγωγής στα πανεπιστήμια, απαγορεύει τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, την κατ’ οίκον εκπαίδευση κ.ο.κ.».
Επειδή το σύστημα είναι τόσο συγκεντρωτικό, ενώ οι ανάγκες της κοινωνίας πολύ διαφοροποιημένες (και με την πρόοδο της τεχνολογίας διαφοροποιούνται όλο και περισσότερο) παρουσιάζεται το φαινόμενο των διαρκών «εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων». Κάθε υπουργός «τα αλλάζει όλα στην Παιδεία», αλλά τα προβλήματα της Παιδείας διογκώνονται. Είναι πολύ λογικό: Οι εκπαιδευτικές ανάγκες μιας μικρής κοινότητας στη Φλώρινα είναι πολύ διαφορετικές από τις ανάγκες στην Κυψέλη της Αθήνας, και δεν υπάρχει ανθρώπινος νους που να μπορεί να συμπεριλάβει σε ένα σχέδιο –όσο μεγάλο κι αν είναι αυτό– όλες τις ανάγκες της χώρας. Γι’ αυτό, κάθε λίγο και λιγάκι, κάθε «μεγαλοφυές» προϊόν του κεντρικού σχεδιασμού αναθεωρείται. Αρκεί να σκεφτούμε μόνο πόσες φορές άλλαξε το σύστημα των εξετάσεων για εισαγωγή στα ΑΕΙ.
Δυστυχώς, η αποκέντρωση για εκπαιδευτικά θέματα δεν υπήρξε προτεραιότητα. Είναι λογικό γιατί κάθε υπουργός ήθελε να κρατήσει το βιλαέτι της εξουσίας του ολάκερο. Οι τωρινοί, όμως, είναι και σε αυτόν τον τομέα χειρότεροι. Διαλύουν τον μόνο νόμο αποκέντρωσης που ψηφίστηκε για τα ΑΕΙ (Διαμαντοπούλου) και συνθλίβουν με υπουργικά διατάγματα τις ελάχιστες πρωτοβουλίες που υπήρχαν έστω στα ιδιωτικά σχολεία. Και στην Παιδεία, πάμε πίσω ολοταχώς…