Ηταν μια εποχή που η Ελλάδα είχε «τα καλύτερα ΜΜΕ του κόσμου». Κι αυτό μόνο και μόνο επειδή ήταν αντιιμπεριαλιστικά, δηλαδή αντιαμερικανικά. Ετσι, κατά τη διάρκεια του γιουγκοσλαβικού πολέμου το BBC, οι New York Times, η Le Monde «έλεγαν ψέματα» για τον Μιλόσεβιτς και το Alter την αλήθεια. Κανείς τότε δεν ανησυχούσε που τα μέσα ήταν «συστημικά». Αρκεί που –συνήθως με μισές αλήθειες και πολλάκις με ψέματα– χάιδευαν τις αριστερές ιδεοληψίες. Δεν υπήρχε τότε ο όρος fake news, αλλά ήταν οι πελάτες των ΜΜΕ που ζούσαν επί 23 μέρες σε μια απατηλή πραγματικότητα. «Μάθαιναν» ότι το καθεστώς Σαντάμ Χουσεΐν κερδίζει τον δεύτερο πόλεμο στο Ιράκ και αν οπισθοχωρεί το κάνει γιατί η «Βαγδάτη θα γίνει Στάλινγκραντ». Μέχρι που ένα πρωί είδαμε έκπληκτοι τους Αμερικανούς πεζοναύτες να γκρεμίζουν το άγαλμα του δικτάτορα στην κεντρική πλατεία της Βαγδάτης. Η ιδεολογική κυριαρχία της Αριστεράς ήταν τόσο μεγάλη, που στις παραμονές εκείνου του πολέμου κι ενώ όλοι οι διεθνείς ειδησεογραφικοί οργανισμοί καλούσαν τους συντάκτες τους να είναι αμερόληπτοι, η αριστερή διοίκηση της ΕΣΗΕΑ καλούσε τους δημοσιογράφους «να οργανωθούν κατά του πολέμου… να επιδώσουν ψηφίσματα στην αμερικανική πρεσβεία» κι άλλα τέτοια ιλαρά.
Τα οικονομικά θέματα
Η «εναλλακτική πραγματικότητα» στην οποία ζούσαν οι Ελληνες, λόγω των «αντιιμπεριαλιστικών πολέμων», που έκανε η ελληνική δημοσιογραφία, ωχριά μπροστά στην κάλυψη των οικονομικών θεμάτων. Για τους αστέρες της τηλεόρασης δεν υπήρχε αίτημα κάποιας κοινωνικής ομάδας, που δεν ήταν αίτημα ολόκληρου του λαού και μάλιστα δίκαιο. Διάλογος για τη σχέση κόστους-οφέλους κάθε απόφασης δεν γινόταν ποτέ. Βεβαίως, κατά καιρούς καλούσαν στα πάνελ κάποιους πραγματιστές σαν τον κ. Στέφανο Μάνο και φιλελεύθερους σαν τον κ. Ανδρέα Ανδριανόπουλο, αλλά το έκαναν για να τους μαλώσουν επειδή ήταν κοινωνικώς ανάλγητοι και εναντιώνονταν «στο επίδομα έγκαιρης προσέλευσης στην εργασία». Τα ΜΜΕ διακινούσαν χαρωπά κάθε χοντράδα που παρήγε η αριστερή παλαβομάρα: από τα χρυσά σλοτ που θα χάναμε αν ιδιωτικοποιούνταν η «Ολυμπιακή» και θα παθαίναμε ζημιά μεγάλη, μέχρι το δουλεμπόριο που θα άνθιζε στον Πειραιά αν έπαιρνε το λιμάνι η Cosco και μέχρι τις λιποθυμίες εσχάτως των παιδιών από την πείνα. Και όμως! Ουδείς ανησυχούσε τότε για τα ΜΜΕ που ήταν «συστημικά»· στους ίδιους επιχειρηματίες ανήκαν τα περισσότερα μέχρι προσφάτως. Αρκούσε που στη βασική τους φιλοσοφία ήταν στα Αριστερά. Εκλαιγαν για τα δεινά που επέφερε η αγορά· μάχονταν ενάντια σε κάθε πόλεμο που μετείχαν οι ΗΠΑ, ακόμη κι αν γινόταν υπό την ομπρέλα του ΟΗΕ· του λαού τα ντέρτια ’λέγαν και κατσάδιαζαν κάθε υπουργό που ήθελε να κάνει κάτι, όπως π.χ. να αναμορφώσει το ασφαλιστικό.
Με την κρίση τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν, αλλά όχι ριζικά. Αρχικά το βασικό αφήγημα των ΜΜΕ ήταν πως για την κρίση φταίνε τα μνημόνια και οι ξένοι και το βασικό φάρμακο στη χρεοκοπία (που όμως «δεν μας αφήνουν να το εφαρμόσουμε») είναι να ξοδέψουμε πιο πολλά, «να πέσουν λεφτά στην αγορά» που έλεγαν οι τηλεαστέρες. Αλλά κάτι άρχιζε να αλλάζει επειδή το αριστερό αφήγημα δεν πουλάει πια. Μόλις άρχισε να καταρρέει η ιδεολογική κυριαρχία, ο γελοιογράφος Αρκάς έπαψε να έχει χιούμορ και τα ΜΜΕ έγιναν «συστημικά».
Το χειρότερο, δε, είναι πως «ανακάλυψαν» τα fake news όλοι εκείνοι που κατάπιναν αμάσητα τα περί δεκάδων χιλιάδων αυτοκτονιών του μνημονίου.
Βεβαίως, τα ΜΜΕ προσφέρονται για κάθε είδους κριτική. Είναι από τη φύση τους φτιαγμένα να συμπυκνώνουν την πραγματικότητα σε λίγες λέξεις ή λίγα λεπτά, με αποτέλεσμα να χάνουν κάποιες φορές σημαντικές πτυχές τους. Ειδικά στην Ελλάδα –όπου ο κανόνας είναι να λειτουργούν με όρους βιοτεχνίας, χωρίς τμήματα τεκμηρίωσης και διπλού ελέγχου– πέφτουν πολλές φορές σε λάθη. Μια τέτοια ήταν η αναπαραγωγή ενός σατιρικού δημοσιεύματος για το «επίδομα σφραγίδας» που θα έδινε η κυβέρνηση. Αυτό βαφτίστηκε fake news παρά το γεγονός ότι ήταν μια δημοσιογραφική γκάφα, που αποσύρθηκε ταχύτατα μόλις έγινε αντιληπτό. Αντιθέτως, τα πραγματικά fake news επιβιώνουν, αφού οι εμπνευστές τους εξακολουθούν να τα διακινούν έστω σε παραλλαγές.
Πρόχειρα και ανακόλουθα
Τα ελληνικά ΜΜΕ έχουν πάρα πολλά προβλήματα, που η κρίση απλώς ανέδειξε, και ανάμεσα σε αυτά δεν είναι η φημολογούμενη «συστημικότητά» τους. Αυτή ήταν σαν το ελληνικό «σύστημα»· πρόχειρη και ανακόλουθη. Υπάρχουν τα προβλήματα που έχουν τα ΜΜΕ όλου του κόσμου, –λόγω αλλαγής της τεχνολογίας και της συνακόλουθης αμηχανίας μπροστά στις νέες προκλήσεις– αλλά υπάρχουν και προβλήματα που είναι καθαρά ελληνικά που οφείλονται στη μικρή αγορά, στην οικονομική κρίση, στις χαμηλές χρηματοδοτήσεις, με συνέπεια να παράγουν πρόχειρο προϊόν. Ακόμη και τα πραγματικά fake news που διακίνησε τα προηγούμενα χρόνια η Αριστερά, βρήκαν εύκολους λόγω προχειρότητας διαύλους να μεταδοθούν. Γράφαμε και παλιότερα (17.3.2017) ότι «τα δακρύβρεχτα fake news της Αριστεράς ήταν βούτυρο στο ψωμί των ρηχών και λαϊκιστικών ΜΜΕ. Δώσε ανθρώπινη δυστυχία και πάρ’ τους ώρες ολόκληρες τηλεοπτικού χρόνου. Ακόμη και ψευδή. Ο παραλογισμός που κυριάρχησε στην ελληνική κοινωνία μπορεί να καλλιεργήθηκε στις οργανώσεις της Αριστεράς και στα καφέ των Εξαρχείων, αλλά δεν θα μπορούσε να πάει μακριά εάν δεν ήταν καλός αγωγός ανοησίας τα λεγόμενα αστικά ΜΜΕ. Αυτά νομιμοποίησαν όλα τα αριστερά (κατά Πολάκη) “φακ νιους” και όταν –αργά, πολύ αργά– αντελήφθησαν τι κάνουν, έγιναν “συστημικά”, “διαπλεκόμενα”, “βόθροι”, κ.λπ.».