Η αχαρτογράφητη ζώνη του αλλόκοτου

Η αχαρτογράφητη ζώνη του αλλόκοτου

2' 57" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Α​​ν αναζητήσει κανείς ομοιότητες ανάμεσα στο «Στάλκερ» (1979) του Ταρκόφσκι και στον «Αφανισμό» («Annihilation») του Αλεξ Γκάρλαντ, παραγωγή του 2018, που προβάλλεται από το Netflix, θα πρέπει να αναλογιστεί τι έχει μεσολαβήσει τις τέσσερις δεκαετίες που χωρίζουν τις δύο ταινίες.

Ο 48χρονος Γκάρλαντ, σκηνοθέτης («Από μηχανής», 2015) και συγγραφέας, εμπνέεται από την «Τριλογία της Νότιας Ζώνης» του Τζεφ Βάντερμιρ, για να «χρησιμοποιήσει» την επιστημονική φαντασία για μια καταβύθιση σε υπαρξιακές αγωνίες και αναζητήσεις. Βέβαια, και, υπερμεγέθεις κροκόδειλοι εμφανίζονται και τερατόμορφες αρκούδες, και άλλα συναφή και συγγενή με τη λογική του θρίλερ και της ταινίας τρόμου. Δεν αρκείται, δηλαδή, στην υπαρξιακή δυστοπία της ταρκοφσκικής Ζώνης. Η δική του περιοχή, το «Λαμπύρισμα», που επεκτείνεται απειλώντας να καλύψει τη Γη με μια κουρτίνα από φως, μέσα στην οποία συμβαίνουν μεταμορφώσεις και μεταλλάξεις, ενώ καραδοκούν η παράνοια και η υστερία, απαιτεί, κατά κάποιον τρόπο, νεκρούς, προκαλεί τον θάνατο. Δεν έχει σχέση με το «ταξίδι» του Στάλκερ (οδηγού), του επιστήμονα και του συγγραφέα, που πορεύονται προς τη μυστηριώδη, περιφραγμένη από την κυβέρνηση, ζώνη, στην οποία εκπληρώνονται οι επιθυμίες των ανθρώπων.

Στον «Αφανισμό», πέντε γυναίκες (μια ψυχολόγος, μια βιολόγος, μια φυσικός, μια γεωμορφολόγος και μια διασώστρια) αποφασίζουν να εξερευνήσουν τη Νότια Ζώνη, στην οποία όσοι έχουν εισχωρήσει δεν έχουν επιστρέψει. Πρόκειται για μια δοκιμασία, που οφείλεται, ενδεχομένως, και σε τάσεις αυτοκτονικές ή αυτοκαταστροφικές. Εμπόδια, παγίδες, φόβος, κοινά και στις δύο κινηματογραφικές «ζώνες» όπου οι νόμοι της φύσης αναιρούνται ή μεταλλάσσονται.

Ας επιστρέψουμε όμως στο αρχικό ερώτημα και στη διαρκή επιστροφή (και της επιστημονικής φαντασίας) στην ίδια ρήξη συνδέσμου του ατόμου με τον εαυτό, με την κοινωνία, με τον χρόνο. Την αγχώδη ανακολουθία ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, στο άγνωστο που παίρνει τερατώδεις όψεις εξαιτίας και του ασυμφιλίωτου με την ύπαρξη. «Φτάσαμε στο σημείο, όπου το παρόν, όπως λέει ο Στάλκερ, χωνεύτηκε στο μέλλον, με την έννοια ότι περιέχει όλες τις δυνατότητες και τις προϋποθέσεις για καταστροφή· το αναγνωρίζουμε κι όμως δεν κάνουμε τίποτα για να το σταματήσουμε», σημειώνει ο Ταρκόφσκι («Σμιλεύοντας τον χρόνο»).

Τα 40 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από το «Στάλκερ» στον «Αφανισμό», έχουν μεταμορφώσει τον κινηματογράφο αλλά δεν τον έχουν απομακρύνει –και πώς θα μπορούσε άλλωστε– από δομικά ερωτήματα. Απλώς η τεχνολογία, κατά μία έννοια, αποκαλύπτει και πόσο πεπερασμένα είναι τα όρια της φαντασίας. Ούτως ή άλλως, ό,τι αποκαλούμε φαντασία, συντίθεται από αναγνωρίσιμα «υλικά», είτε μιλάμε για χρώματα, είτε για σχήματα, είτε για εφιάλτες. Τα σπέσιαλ εφέ μπορεί να οξύνουν τον τρόμο· το άγνωστο όμως δεν είναι το τέρας που ξεπροβάλλει από το νερό ή το σκοτάδι. Είναι η αχαρτογράφητη «ζώνη» του «Στάλκερ», του «Αφανισμού». Η ζώνη του αλλόκοτου, του ασυμφιλίωτου, που αλλάζει συνεχώς μορφή.

Εκείνο που μπορεί να βοηθήσει στη, μικρή έστω, λοξοδρόμηση από τον φαύλο κύκλο με τις πολλές μεταμορφώσεις, έχει όνομα, κατά τον Ταρκόφσκι, τουλάχιστον: λέγεται συμφιλίωση με την έννοια της προσωπικής ευθύνης. Γράφει: «Η καταστροφή όσων θα έπρεπε να συνδέουν τον άνθρωπο με την κοινωνία, μας υποχρεώνει καταρχήν να αποκαταστήσουμε τη συμμετοχή του ανθρώπου στη διαμόρφωση του μέλλοντός του, διαδικασία που απαιτεί να πιστέψει ο ίδιος στην ψυχή του, στην οδύνη της, και να εξαρτήσει τις πράξεις του από τη συνείδησή του. Πρέπει να αποδεχτεί πως η συνείδησή του δεν θα ησυχάσει ποτέ, όσο αυτές οι πράξεις του αντιφάσκουν προς τις απόψεις του, και να αναγνωρίσει τις συνέπειες αυτού του διχασμού στην οδύνη της ψυχής του που τον καλεί να επωμιστεί τις ευθύνες για τα σφάλματά του. Πρέπει να αποκλείσει κάθε βολική δικαιολογία, κάθε στερεότυπη και εύκολη μετάθεση ευθυνών». Και καταλήγει: «Εχω πειστεί πως κάθε απόπειρα να αποκαταστήσουμε την αρμονία στον κόσμο βασίζεται αποκλειστικά στην ανανέωση της προσωπικής ευθύνης».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή