Σήμερα είναι η Παγκόσμια Ημέρα των Προσφύγων. Οι θάνατοι στο Αιγαίο και στα ανοικτά Ιταλίας και Μάλτας, οι απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης στα νησιά του Αιγαίου και τα περιφερόμενα πλοία στη Μεσόγειο που μεταφέρουν εκατοντάδες ανθρώπους αναζητώντας φιλόξενο λιμάνι αποτελούν κομμάτια της καθημερινότητάς μας.
Και ενώ πολλά κρίνονται για τους πρόσφυγες στο επίπεδο πολιτικής των εθνικών αρχών για την υποδοχή και τις συνθήκες διαβίωσης, αυτό που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο είναι το θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε. για το σύστημα ασύλου. Τον Νοέμβριο του 2017, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρότεινε τη ριζική μεταρρύθμιση στον Κανονισμό του Δουβλίνου, κάτι που υποστηρίχθηκε από όλες τις πολιτικές ομάδες. Πιο συγκεκριμένα, προτάθηκε η υιοθέτηση ενός δεσμευτικού μηχανισμού που θα διασφαλίζει ότι όλες οι χώρες της Ε.Ε. θα υποδέχονται ανάλογα με τις δυνατότητές τους ανθρώπους που διαφεύγουν από τη βία και τις διώξεις.
Στη Σύνοδο Κορυφής στις 28-29 Ιουνίου στις Βρυξέλλες, το μεταναστευτικό θα τεθεί ξανά επί τάπητος, σε μία ακόμα προσπάθεια των χωρών της Ε.Ε. να αναθεωρηθεί το σύστημα ασύλου όπως ορίζεται από τον διαβόητο Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ. Ο κανονισμός προοριζόταν να βοηθήσει τα άτομα που αιτούνται άσυλο, διασφαλίζοντας ότι οι αιτήσεις τους επεξεργάστηκαν από ένα από τα κράτη-μέλη. Πρόθεση ήταν όλες οι χώρες να έχουν ισοδύναμα πρότυπα προστασίας. Θεωρητικά, στα κριτήρια περιλαμβάνονται το αν το άτομο που αιτείται ασύλου έχει συγγενείς σε κάποια χώρα της Ε.Ε., η κατοχή εγγράφων διαμονής ή βίζα και η χώρα εισόδου με νόμιμο ή παράτυπο τρόπο. Σύμφωνα με τον κανονισμό, το πρωταρχικό κριτήριο –τουλάχιστον τυπικά– είναι η μέριμνα της οικογενειακής επανένωσης.
Η πραγματικότητα όμως διαφέρει πολύ από το γράμμα του κανονισμού. Στην πράξη, αυτό που εκλαμβάνεται ως το πρωταρχικό κριτήριο είναι η χώρα εισόδου, με τις χώρες πρώτης υποδοχής να δέχονται ασύμμετρα πολλαπλάσιες αιτήσεις ασύλου. Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα και η Ιταλία έχουν επωμιστεί περισσότερο από το δίκαιο μερίδιο ευθύνης τους, καθώς είναι οι πρώτες χώρες στις οποίες φτάνουν άνθρωποι που διαφεύγουν από τον πόλεμο στη Συρία ή τα βασανιστήρια στη Λιβύη. Το αποτέλεσμα είναι οι υπηρεσίες ασύλου σε Ελλάδα και Ιταλία να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις αυξημένες αιτήσεις, οι αιτούντες άσυλο να παραμένουν σε αυτό το καθεστώς ενδεχομένως και για χρόνια, ενώ την ίδια στιγμή δοκιμάζονται τα όρια της αλληλεγγύης των τοπικών κοινωνιών.
Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στις οικογενειακές επανενώσεις και ιδιαίτερα στα ασυνόδευτα ανήλικα παιδιά. Είναι ρητή η πρόβλεψη στον Κανονισμό του Δουβλίνου ώστε να υπάρχει σεβασμός στις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης. Δυστυχώς όμως αυτό που παρατηρείται είναι ότι οι κυβερνήσεις χωρών της Ε.Ε. παραμένουν ασυγκίνητες από τα οικογενειακά αυτά δράματα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την τρέχουσα αντιπαράθεση στο εσωτερικό της γερμανικής κυβέρνησης μεταξύ της κ. Μέρκελ και των συμμάχων της από το CSU.
Ο Κανονισμός του Δουβλίνου πρέπει να αλλάξει άμεσα. Είναι ώρα για τους ηγέτες της Ε.Ε. να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Η Διεθνής Αμνηστία σε όλη την Ευρώπη διεξάγει εκστρατεία πίεσης των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και των θεσμών για να υπάρξει επιτέλους ένα δίκαιο σύστημα ασύλου για όλες τις χώρες με επιμερισμό της ευθύνης, με βάση τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αλληλεγγύης.
* Διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας Ελλάδας.