Κοιτάζοντας πίσω στα εννέα χρόνια από το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης, τρία στοιχεία ξεχωρίζουν.
Το πρώτο είναι πόσα πράγματα ήταν ξεκάθαρα από την αρχή, παρότι τα διδάγματα έπρεπε να επαναληφθούν ξανά και ξανά. Σίγουρα, έως το δεύτερο μνημόνιο, το 2012, γνωρίζαμε ότι τo Grexit θα ήταν μία καταστροφή για την Ελλάδα και την Ευρώπη· και επίσης ότι η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών της Ελλάδας θα ήταν αδύνατη χωρίς τη δραστική αναμόρφωση του παντελώς δυσλειτουργικού κράτους της.
Αυτές οι δύο αλήθειες καθόρισαν όλα όσα ακολούθησαν. Η απερίσκεπτη συγκρουσιακή προσέγγιση του ΣΥΡΙΖΑ επί ημερών Βαρουφάκη παρήγαγε πολύ δράμα αλλά καμία νέα ιδέα. Οι Ελληνες υπέστησαν βαρύτατο οικονομικό κόστος εξαιτίας της καθυστέρησης με την οποία μια άπειρη, αδαής κυβέρνηση κατάλαβε κάτι το οποίο ήταν προφανές αρκετό καιρό πριν.
Το δεύτερο στοιχείο που ξεχωρίζω είναι ότι η Ελλάδα ήταν αποδέκτης τεράστιων αποθεμάτων καλής θέλησης εκ μέρους των θεσμών, παρότι η αυθεντική προσήλωσή τους στον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους δεν αναγνωρίστηκε στη χώρα. Ο ενθουσιασμός αυτός ήταν εν μέρει το προϊόν της ισχυρής θέσης της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό φαντασιακό, που απορρέει από τη σαγήνη που ασκεί η αρχαία ιστορία της και οι συνθήκες απελευθέρωσής της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μία από τις θλιβερές πτυχές των τελευταίων εννέα ετών ήταν η μετατροπή του –ενδεχομένως αφελούς– ενθουσιασμού αυτού σε αυξανόμενο κυνισμό και απελπισία, καθώς οι διάφορες μεταρρυθμιστικές προσπάθειες ατονούσαν ή έβρισκαν αντίσταση από μία πολιτική τάξη η οποία είναι σχεδόν αδύνατο να εγκαταλείψει τη βαθιά ριζωμένη λογική των πελατειακών σχέσεων. Προκαλεί ανησυχία ότι, με την έξοδο από το τρίτο πρόγραμμα, οι πολιτικοί ήδη μιλούν για κατάργηση κρίσιμων μεταρρυθμίσεων.
Το τρίτο στοιχείο που πρέπει να αναδειχθεί είναι πόσο άσχημα προδόθηκε η Ελλάδα από αυτούς που υποδύθηκαν τους φίλους της. Δεν ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία της που η Ελλάδα έγινε το πεδίο μάχης στην ιδεολογική διαμάχη μεταξύ ξένων πρωταγωνιστών που δεν ενδιαφέρονταν για την ίδια τη χώρα.
Ειδικότερα, η ελληνική υπόθεση υιοθετήθηκε από προοδευτικούς Αμερικανούς οικονομολόγους στον πόλεμό τους εναντίον των συντηρητικών υποστηρικτών του κινήματος του Tea Party και από Βρετανούς ευρωσκεπτικιστές που έβλεπαν στα βάσανα της Ελλάδας ένα ισχυρό όπλο για την εκστρατεία τους υπέρ του Brexit. Η σημασία των συμμάχων αυτών στην υποδαύλιση των ψεύτικων ελπίδων που κινητοποίησαν την καταστροφική εξέγερση του ΣΥΡΙΖΑ αναγνωρίστηκε από τον ίδιο τον κ. Βαρουφάκη.
Είναι ενδεικτικό ότι ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας επέλεξε να ξεκινήσει τη δική του αφήγηση για την κρίση με τη συνάντηση που είχε με τον πρώην υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ Λάρι Σάμερς – στην οποία οι δύο άνδρες συμφώνησαν να συνεργαστούν, παρότι δεν τους ένωνε σχεδόν τίποτα.
Είναι μεγάλο επίτευγμα της Ελλάδας ότι κατάφερε να μηδενίσει τα τεράστια ελλείμματα του προϋπολογισμού και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και ότι έχει ανακτήσει κάποια πρόσβαση στις χρηματαγορές, αν και το οικονομικό και το κοινωνικό κόστος που κατέβαλε ήταν αχρείαστα υψηλό. Και δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει την επινοητικότητα του ιδιωτικού τομέα στη χώρα κατά την τελευταία δεκαετία και να ελπίσει ότι θα υπάρξει τώρα η πολιτική σταθερότητα που θα επιτρέψει την εδραίωση της ανάκαμψης. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, ωστόσο, έχουν ακόμα απέναντί τους έναν δημόσιο τομέα που, παρά τα εννέα χρόνια προγραμμάτων εντατικής βοήθειας, παραμένει υπερήφανα αμεταρρύθμιστος. Γι’ αυτόν τον λόγο, σε τελική ανάλυση, τα ελληνικά προγράμματα πρέπει να θεωρηθούν αποτυχημένα.
* Ο κ. Σάιμον Νίξον είναι αρθρογράφος ευρωπαϊκών θεμάτων.