Η πρόταση της Νέας Δημοκρατίας για μεταφορά του ΕΝΦΙΑ στους δήμους πρέπει να εκληφθεί ως ένα κλειδί που ξεκλειδώνει ευρύτερα μια σειρά αναγκαίων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο κράτος. Είναι σημαντικό να εξηγηθεί το σκεπτικό της.
Το μεγάλο στοίχημα της μεταρρύθμισης του κράτους είναι η ανάκτηση εμπιστοσύνης των πολιτών σε αυτό. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, αυτή συνδέεται με δύο αλληλοσυμπληρούμενες παραμέτρους: (α) τη δυνατότητα άμεσης και αξιόπιστης ανταπόκρισης της διοίκησης στις ανάγκες των πολιτών και (β) τον δίκαιο και ανοικτό τρόπο με τον οποίο το κάνει, ώστε οι πολίτες να αισθάνονται πως οι φόροι τους πιάνουν τόπο και να έχουν αμεσότερη συμμετοχή στα κοινά.
Το βέλτιστο διοικητικό επίπεδο για να πραγματοποιηθούν τα παραπάνω είναι εκείνο που βρίσκεται πιο κοντά στον πολίτη, δηλαδή ο δήμος, καθώς έχει τα εξής πλεονεκτήματα: (α) γνωρίζει καλύτερα τις ιδιαίτερες ανάγκες των δημοτών, τα δημογραφικά και τα λοιπά χαρακτηριστικά της επικράτειάς του, (β) μπορεί να ανταποκριθεί ταχύτερα και αποτελεσματικότερα στις καθημερινές ανάγκες και (γ) η πρόσβαση του δημότη στα κέντρα λήψης αποφάσεων είναι πολύ πιο άμεση απ’ ό,τι σε ένα υπουργείο της κεντρικής διοίκησης.
Συνεπώς, η αποκέντρωση παροχής υπηρεσιών εξυπηρετεί και τον πολίτη και το κράτος. Για να μπορέσουν όμως οι δήμοι να αναλάβουν τον ρόλο αυτόν με αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο, θα πρέπει να ενισχυθεί η διοικητική τους ικανότητα.
Ποικίλες μελέτες έχουν δείξει πως η ποιότητα της δημοσιονομικής διακυβέρνησης καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τη διοικητική ικανότητα σχεδιασμού πολιτικών και παροχής δημοσίων υπηρεσιών. Στην περίπτωση των δήμων, η αναβάθμιση της ποιότητας της δημοσιονομικής διακυβέρνησης συνδέεται με τη βελτίωση των μηχανισμών άσκησης αυτόνομης δημοσιονομικής πολιτικής και διαχείρισης, αλλά και με την ενδυνάμωση της λογοδοσίας τους. Εδώ εισέρχεται το γνωστό δίλημμα της κότας και του αυγού. Δεν μπορεί να γίνει φορολογική αποκέντρωση γιατί οι δήμοι δεν έχουν τους απαραίτητους μηχανισμούς για να την εφαρμόσουν. Από την άλλη, οι μηχανισμοί αυτοί δεν μπορούν να ωριμάσουν και να βελτιωθούν χωρίς να εφαρμοστεί αυτή ακριβώς η αποκέντρωση. Η πρόταση της Ν.Δ. έρχεται να σπάσει αυτόν τον φαύλο κύκλο δεκαετιών, επιφέροντας μια σειρά θετικών αλλαγών οι οποίες θα αλλάξουν πλήρως τη φυσιογνωμία του ελληνικού κράτους. Αυτές είναι:
1) Δήμοι που θα σχεδιάζουν και θα υλοποιούν πολιτικές παροχής δημοσίων υπηρεσιών κοντά στις πραγματικές ανάγκες των δημοτών και με ικανότητα ταχείας ανταπόκρισης σε αυτές. 2) Επιτελική κεντρική διοίκηση, που θα σχεδιάζει το ρυθμιστικό πλαίσιο και θα δρα επικουρικά όπου εμφανίζεται ανάγκη, ώστε να μην υπάρχει καμία έκπτωση στις παρεχόμενες προς τον πολίτη υπηρεσίες, ειδικά σε δήμους με λιγότερα έσοδα. 3) Ενδυνάμωση της λογοδοσίας των αιρετών καθώς θα είναι πραγματικά υπόλογοι στους δημότες για τη δημοσιονομική διαχείριση. 4) Καλύτερη αντίληψη των πολιτών για το πού πάνε τα λεφτά τους και βελτίωση της συμμετοχής τους στα κέντρα διαβούλευσης και λήψης απόφασης. Συμπερασματικά, η δημοσιονομική αποκέντρωση, η οποία εφαρμόζεται σε μια πλειάδα χωρών-μελών του ΟΟΣΑ, αποτελεί θεμελιώδη παράμετρο βελτίωσης των σχέσεων κράτους – πολιτών. Με τις απαραίτητες θεσμικές παρεμβάσεις ώστε να διασφαλιστούν και οι μικρότεροι δήμοι (π.χ. μηχανισμός δημοσιονομικής εξισορρόπησης που αναδιανέμει κάποια από τα έσοδα) και τη σταδιακή εφαρμογή της από το 2021, η μεταρρύθμιση αυτή μπορεί να αποτελέσει μια βαθύτατη τομή στην οργάνωση και στη λειτουργία του ελληνικού κράτους.
* Εμπειρογνώμων σε θέματα κράτους – δημόσιας διοίκησης, σύμβουλος προέδρου Ν.Δ.