Η Μόνικα Σι είναι διευθύντρια του ολλανδικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και Διπλωματίας Clingendael, μιας από τις σημαντικότερες δεξαμενές διανόησης στην Ευρώπη, με μεγάλη επιρροή στη χάραξη εξωτερικής πολιτικής της Ολλανδίας. Μίλησε στην «Κ» με αφορμή τη μεταναστευτική κρίση, τις τρομοκρατικές ενέργειες που σημειώθηκαν σε Γαλλία και Αυστρία το προηγούμενο διάστημα, καθώς και την πανδημία που πλήττει τον πλανήτη για μια σειρά από θέματα, για τη σχέση Ε.Ε. – Τουρκίας, αλλά και για τον ρόλο της σχέσης αυτής ως προς τις μεταναστευτικές ροές. Εκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για νέα πιθανή μεταναστευτική κρίση το επόμενο διάστημα, ενώ συνέδεσε το ενδεχόμενο αυτό με τις οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης του κορωνοϊού. Η κ. Σι εκφράζει την πίστη της σε μια στενότερη και ποιοτικότερη σχέση Ε.Ε. – Τουρκίας, αλλά και την ανησυχία της πως η Ε.Ε. δεν έχει πράξει τα δέοντα προκειμένου να αντιμετωπίσει ένα δύσκολο μέλλον στο μεταναστευτικό.
– Υπάρχουν χώρες, όπως η Ουγγαρία, η Αυστρία αλλά και η Ολλανδία, οι οποίες αρνούνται πεισματικά να δεχθούν μετανάστες. Η Ε.Ε. δεν έχει καταφέρει να φτάσει σε έναν ίσο καταμερισμό μεταναστών μεταξύ των μελών της. Πού οφείλεται αυτή η αποτυχία;
– Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου κάθε χώρα παραπονιέται και για κάτι. Από τη μεταναστευτική κρίση του 2015 κι έπειτα δεν έχουμε κατορθώσει να μεταρρυθμίσουμε τους θεσμούς μας και, ως εκ τούτου, η Ε.Ε. παραμένει ευάλωτη στις μεταναστευτικές ροές. Τα διαφορετικά συμφέροντα μεταξύ των μελών της Ε.Ε. σχετίζονται με τη γεωγραφική τοποθεσία. Το 2014, ο Ολλανδός πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε είπε ότι για τις διαφορές ως προς τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών ευθύνεται η «γεωγραφική κακοτυχία» (σ.σ. των χωρών της νότιας Ευρώπης). Αυτή η τακτική αποτυγχάνει στη διαπραγμάτευση – είναι λάθος να λες ότι σε μια Ενωση δίχως εσωτερικά σύνορα υπάρχει «κακοτυχία» και ελπίζω ο πρωθυπουργός μας να το έχει καταλάβει αυτό πλέον. Το νέο σύμφωνο μετανάστευσης και ασύλου της Κομισιόν είναι ένα πρώτο θετικό βήμα για την οριστική επίλυση των διαφορών. Παρ’ όλα αυτά, η δική μας συμβουλή είναι ότι χρειαζόμαστε μια νέα μεγάλη συμφωνία (Grand Deal), τόσο μεταξύ των μελών της Ε.Ε. όσο και απέναντι σε τρίτες χώρες. Πρέπει, επιτέλους, να πάψουμε να επιμένουμε στα προσωπικά μας συμφέροντα και να δούμε πού μπορούμε να εμπιστευθούμε ο ένας τον άλλο μέσα από μια συμφωνία εμπιστοσύνης.
– Πράγματι, διαπιστώνουμε καθημερινά ότι αυτή η ρητορική της «γεωγραφικής κακοτυχίας» έχει επικρατήσει στην Ε.Ε. Αν συνεχίσει να επικρατεί στο μέλλον, ποιοι είναι οι κίνδυνοι για την Ενωση;
– Αν αυτή η τακτική παραμείνει ως το εναρκτήριο λάκτισμα μελλοντικών συζητήσεων, τότε η Ε.Ε. θα αποδυναμωθεί σημαντικά. Δεν είναι μακριά το σημείο όπου οι χώρες της πρώτης γραμμής (Ελλάδα, Ιταλία κ.λπ.) θα αρνηθούν να καταχωρίζουν νέους μετανάστες. Νομίζω, πάντως, ότι οι χώρες της βόρειας Ευρώπης έχουν κατανοήσει ότι αυτή η διαπραγματευτική γραμμή δεν λειτουργεί πια. Γνωρίζουν επίσης πως αν επιμείνουν, στο άμεσο μέλλον θα έρθουν αντιμέτωπες με δευτερογενείς ροές μεταναστών. Οπότε θεωρώ ότι έχουν αντιληφθεί ότι μια νέα εσωτερική συμφωνία είναι αναπόφευκτη. Η Ολλανδία έχει επίγνωση ότι η συνθήκη του Δουβλίνου χρειάζεται μεταρρύθμιση και επικαιροποίηση, αλλά και ότι η επανακατανομή των μεταναστών είναι απολύτως επιβεβλημένη. Η πανδημία κάνει την κατάσταση ακόμη δυσκολότερη.
– Πώς συνδέεται η πανδημία με τη μετανάστευση;
– Στις χώρες της Αφρικής, οι υγειονομικές συνέπειες της πανδημίας ήταν λιγότερο έντονες εν συγκρίσει με την Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά, οι οικονομικές συνέπειες ήταν ολέθριες. Συγκεκριμένα, λόγω του ότι πολλοί μετανάστες στην Ευρώπη έμειναν άνεργοι λόγω της πανδημίας, άρχισαν να στέλνουν λιγότερα χρήματα πίσω στις οικογένειές τους. Επιπροσθέτως, το σοκ που υπέστη το πετρέλαιο από τον ιό δυσχέρανε περαιτέρω την κατάσταση στις αφρικανικές χώρες. Η άτακτη μετανάστευση από την Αφρική συνεχίζεται παρά την πανδημία. Για παράδειγμα, η μετανάστευση από την Τυνησία προς την Ιταλία αυξήθηκε σημαντικά το 2020 και εδώ θέλω να σημειώσω πως είναι πολύ πιθανό να δούμε αυξημένο αριθμό οικονομικών μεταναστών στην ήπειρό μας στο άμεσο μέλλον. Δεν είναι διόλου απίθανο να παρατηρήσουμε νέα γενικευμένη μεταναστευτική κρίση σύντομα, δημιούργημα των οικονομικών επιπτώσεων της COVID-19. Πολιτικές αναταραχές είναι επίσης πιθανές. Το 2011 είχαμε την Αραβική Ανοιξη λόγω της ανεργίας που προκάλεσε η κρίση του 2008, ενώ στη Συρία είχαμε εμφύλιο. Λίγο αργότερα, το 2015, είχαμε τη μεταναστευτική κρίση. Αναμένουμε ότι πιθανότατα το οικονομικό πλήγμα της κρίσης κορωνοϊού θα είναι ακόμη ισχυρότερο από αυτό της κρίσης του 2008, οπότε η Ευρώπη πρέπει να αρχίσει να προετοιμάζεται τώρα και να αποκτήσει μια πραγματικά ισχυρή μεταναστευτική πολιτική και στρατηγική.
– Η Τουρκία γειτνιάζει τόσο με την Ελλάδα όσο και με την Ε.Ε. Πώς επηρεάζει η σχέση μας με την Τουρκία την ευημερία του μετανάστη;
– Η Τουρκία φιλοξενεί 4 εκατομμύρια μετανάστες. Η Ε.Ε. δεν είναι πρόθυμη να δεχθεί αυτά τα 4 εκατομμύρια. Η Τουρκία στέλνει τα παιδιά τους στο σχολείο, τους παρέχει στέγη και οι γονείς βρίσκουν δουλειά. Κατά κάποιο τρόπο, λοιπόν, οι μετανάστες χρειάζονται τα χρήματα που στέλνει η Ε.Ε. Βέβαια, αυτή η κατάσταση δίνει την ευκαιρία στην Τουρκία (αλλά και σε άλλες χώρες όπως η Τυνησία ή το Μαρόκο) να αποκτήσει διάφορους μοχλούς πολιτικής πίεσης απέναντι στην Ε.Ε. Από τη μεριά μας είναι αναγκαίο να στοχεύσουμε σε κοντινότερες σχέσεις με την Τουρκία. Συγκεκριμένα, πρέπει να κάνουμε δύο πράγματα: Πρώτον, να συνεχίσουμε να δίνουμε τη δυνατότητα στη γειτονική χώρα να μπορεί να στέλνει τα παιδιά των μεταναστών στο σχολείο και, δεύτερον, να οικοδομήσουμε ένα μηχανισμό ιχνηλάτησης των κονδυλίων που παρέχουμε στην Τουρκία, ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι μόνον οι μετανάστες επωφελούνται από τη βοήθεια αυτή.
– Φαίνεται ότι οι μετανάστες ενσωματώνονται καλύτερα στις ΗΠΑ από ό,τι στην Ευρώπη. Το προηγούμενο διάστημα έχουμε δει να δημιουργούν διάφορα προβλήματα π.χ. στη Γαλλία. Πώς το εξηγείτε αυτό; Βρισκόμαστε ενώπιον μιας σύγκρουσης πολιτισμών;
– Θεωρώ ότι στις ΗΠΑ οι μετανάστες βρίσκουν δουλειά ευκολότερα, πράγμα κομβικό για την ενσωμάτωσή τους. Επίσης, η Ε.Ε. δεν έχει ακόμη καταστήσει αρκετά σαφές τι σημαίνει ο «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής». Με τον ορισμό του Μαργαρίτη Σχοινά ως αντιπροέδρου της, η Κομισιόν έκανε επιτέλους ξεκάθαρο ότι υπάρχει ένας τρόπος ζωής εντός της Ε.Ε., τον οποίο θέλουμε να προστατεύσουμε και να βελτιώσουμε. Οταν καλωσορίζεις έναν μετανάστη είναι καλό να του εξηγείς καθαρά ποιος είναι αυτός ο τρόπος ζωής, ώστε κι εκείνος με τη σειρά του να μπορεί να ενσωματωθεί ευκολότερα. Οι βασικοί κοινωνικοί κανόνες της κοινωνίας μας θέλουν επεξήγηση, χωρίς την οποία δημιουργούνται προβλήματα.