Μετρημένος, απλός, διαυγής, συγκλονιστικά καίριος. Ο Ολιβιέ Ρουά, καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας και για πολλά χρόνια διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας, θεωρείται σήμερα ένας από τους κορυφαίους μελετητές του θρησκευτικού φαινομένου και του πολιτικού Ισλάμ παγκοσμίως.
Η σχεδόν μυθιστορηματική ζωή του ξεκινά το 1949. Γεννιέται στη Λα Ροσέλ σε μία οικογένεια προτεσταντών. Οι αξιοζήλευτες σχολικές του επιδόσεις τον φέρνουν στο φημισμένο Λουί λε Γκραν, στο Παρίσι. Περνά με επιτυχία τις γραπτές εξετάσεις για την Ανώτατη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών. Χάνει όμως τις προφορικές, καθώς έχει ήδη ξεκινήσει το ταξίδι του με οτοστόπ προς το Αφγανιστάν.
Τα χρόνια που ακολουθούν θα επισκεφθεί το Ιράν, την Τουρκία, το Πακιστάν, την Υεμένη. Το πάθος του για τους λαούς της Μέσης Ανατολής είναι ασίγαστο. Πιστεύει ότι για να τους καταλάβει πρέπει να ζήσει ανάμεσά τους. Το κάνει. Μαθαίνει τις γλώσσες και τις θρησκείες τους. Ζει μαζί τους. Πολεμά μαζί τους. Αγωνίζεται στο πλευρό των μουτζαχεντίν εναντίον των Σοβιετικών στον πόλεμο του Αφγανιστάν (1979-1986).
Στο σπουδαίο έργο του συγκαταλέγονται πλήθος βιβλίων και μελετών. Ξεχωρίζουν ανάμεσά τους τα «Η ήττα του πολιτικού Ισλάμ» (1994), «Οι αυταπάτες της 11ης Σεπτεμβρίου» (Εστία, 2003), «Το παγκοσμιοποιημένο Ισλάμ» (Scripta, 2006), «Η τζιχάντ και ο θάνατος» (Πόλις, 2017) και το –θεμελιώδες για τη συνολικότερη θεώρησή του– «Η αγία άγνοια. Η εποχή της θρησκείας χωρίς πολιτισμό» (2010).
Είχαμε την ευκαιρία να τον συναντήσουμε διαδικτυακά, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του έργου του «Η Ευρώπη είναι χριστιανική;», από τις εκδόσεις Πόλις.
Μιλήσαμε για τα θέματα που πραγματεύεται σε αυτό, αλλά και για τη γενικότερη επικαιρότητα.
– Δεν είναι λοιπόν χριστιανική σήμερα η Ευρώπη;
– Η Ευρώπη υπήρξε χριστιανική. Δεν τίθεται ουδεμία αμφιβολία γι’ αυτό. Ειδικότερα στη δυτική Ευρώπη η αθολική Εκκλησία διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο στην ανάπτυξη ενός συνεκτικού πολιτιστικού πλαισίου. Στη συνέχεια είχαμε το σχίσμα μεταξύ καθολικισμού και προτεσταντισμού. Η χριστιανική θρησκεία δεν έπαψε όμως να διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο. Η συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, για παράδειγμα, υπήρξε ένα σχέδιο όπου ο ρόλος της Καθολικής Εκκλησίας υπήρξε καταλυτικός. Οπότε ναι, η Ευρώπη υπήρξε χριστιανική.
– Ποια είναι εντέλει η τομή στην ιστορία της χριστιανικής Ευρώπης;
– Για μένα η τομή είναι το 1968. Τότε εμφανίζεται ένα νέο ανθρωπολογικό πρότυπο. Είναι η στιγμή της έλευσης μιας σειράς ολότελα νέων αξιών και αντιλήψεων σχετικά με τη ζωή. Κάνουν την εμφάνισή τους ο ναρκισσισμός, ο ατομικισμός, η «ιερότητα» της απόλαυσης, η σεξουαλική ελευθερία, τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, ο φεμινισμός.
Οι συνέπειες είναι κοσμογονικές. Αλλάζει άρδην ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την κοινωνία, την οικογένεια, τις σχέσεις μεταξύ των φύλων, την τεκνοποίηση, το καλό και το κακό, τον εσώτερο εαυτό και τη σχέση του με την εξωτερική πραγματικότητα ή την έννοια της αξιοπρέπειας.
Το ’60 επέρχεται ένα ριζικό σχίσμα μεταξύ κοινωνίας και θρησκείας. Εκείνη τη στιγμή οι χριστιανοί και οι μη χριστιανοί παύουν να μοιράζονται κοινές αξίες. Είναι αυτό που αποκαλώ αποχριστιανισμός.
– Ποια η σημασία του αποχριστιανισμού;
– Ο αποχριστιανισμός είναι κάτι διαφορετικό από την εκκοσμίκευση. Σηματοδοτεί την εγκατάλειψη των κοινών αξιών μεταξύ χριστιανών και μη χριστιανών. Δεν είναι ότι οι άνθρωποι πιστεύουν λιγότερο στον Θεό. Είναι ότι δεν αντιλαμβάνονται και δεν κατανοούν τη θρησκεία. Δεν αντιλαμβάνονται τις αξίες της, τις έννοιές της. Στη Γαλλία αυτό ξεκινά στις αρχές του 20ού αιώνα, στην Ιρλανδία στα τέλη του 1980.
Θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος «αναλφαβητισμού». Ενός θρησκευτικού «αναλφαβητισμού», ο οποίος οδηγεί αρκετές φορές σε παρανοήσεις. Για παράδειγμα, η πλειονότητα των Γάλλων εκλαμβάνει το όποιο σημάδι θρησκείας ως σημάδι φανατισμού. Η θρησκεία δηλαδή γίνεται αντιληπτή είτε ως κάτι το παράξενο είτε ως συνώνυμο του φανατισμού. Κάτι που προφανώς και δεν ισχύει.
– Υπάρχει πλέον ρήξη μεταξύ Κράτους και Εκκλησίας;
– Ναι. Από το 1968 έως σήμερα η Εκκλησία μάχεται τις νέες αυτές αξίες. Μισόν αιώνα πριν, Εκκλησία και Κράτος ομονοούσαν. Οχι πια. Νομιμοποίηση της αντισύλληψης, της έκτρωσης, του γάμου μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. Η Εκκλησία έχασε. Ηττήθηκε σε αυτή την πολιτιστική μάχη.
– Πώς αντιμετωπίζουν στην Εκκλησία αυτή την ήττα;
– Τα έχουν μάλλον χαμένα. Η Εκκλησία βρίσκεται σε έντονη κρίση. Ο Πάπας Φραγκίσκος προσπαθεί να πει κάτι παραπάνω: «Χάσαμε διότι μιλάμε πάντοτε για κανόνες και νόρμες. Μην κάνεις αυτό, μην κάνεις το άλλο κ.λπ. Τώρα ήρθε η ώρα να μιλήσουμε μια άλλη γλώσσα. Να μιλήσουμε για την αγάπη. Για τη βοήθεια στους αδύνατους». Είναι σωστός, υπό όρους.
– Ο Πάπας Φραγκίσκος είναι γενικά αποδεκτός; Ο λόγος του έχει απήχηση;
– Στους κοσμικούς αρέσει. Αλλά όχι στους σκληροπυρηνικούς καθολικούς. Το χάσμα είναι ιδιαίτερα έντονο στο θέμα της μετανάστευσης. Εκείνος επιμένει ότι πρέπει να υποδεχτούμε τους μετανάστες. Ενώ οι επίσκοποι διαφωνούν. Δεν υπάρχει λοιπόν μια ενιαία γραμμή εντός της Εκκλησίας και αυτό επιτείνει τη διαδικασία της αποχριστιανοποίησης.
– Θεωρείτε ότι αυτό το κενό που άφησε ο αποχριστιανισμός θα καλυφθεί από κάτι άλλο; Ή μήπως δεν υπάρχει πλέον η ανάγκη;
– Υπάρχει ανάγκη. Προφανώς και υπάρχει ανάγκη. Διανύουμε μία περίοδο πρωτοφανούς κρίσης: διανοητικής και ηθικής κρίσης. Η Ευρώπη είναι πολύ πεσιμιστική. Δεν πιστεύει στο μέλλον. Εάν είσαι πεσιμιστής είσαι διότι δεν πιστεύεις ότι υπάρχει μέλλον. Είσαι γιατί θεωρείς ότι τελείωσε. Οπως και με την υπογεννητικότητα. Δεν κάνεις παιδιά γιατί θεωρείς ότι δεν υπάρχει μέλλον.
– Εάν δεν πιστεύουμε στο μέλλον, τότε σε τι πιστεύουμε;
– Σήμερα, από τη μια πλευρά έχουμε την κουλτούρα της αυτοπραγμάτωσης. Μας ενδιαφέρει το να βρούμε τον εαυτό μας. Αυτή η τεράστια έννοια της αυθεντικότητας. Τι μεγάλη και σπουδαία λέξη! Τίνος η αυθεντικότητα; Μα φυσικά του εαυτού μου. Του εγώ μου. Αυτά είναι τα σημαντικά θέματα πια. Πώς θα βρω την αλήθεια μου. Ολα τα «μου»! Αυτός ο πολιτισμός του εαυτού, ένας γνήσιος ναρκισσισμός, τον οποίο καλλιεργούν και ενισχύουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Από την άλλη πλευρά έχουμε τον μηδενισμό. Το βλέπουμε στις βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας. Είναι μια μορφή μηδενισμού το να αποφασίζουν κάποιοι συστηματικά να σκοτωθούν. Εάν μάχονται για ένα καλύτερο μέλλον γιατί αυτοκτονούν; Οι κομμουνιστές που μάχονταν για ένα καλύτερο μέλλον δεν έκαναν επιθέσεις αυτοκτονίας. Μπορεί να σκοτώνονταν κάποιες φορές, αλλά αυτό δεν ήταν σχεδόν ποτέ ο σκοπός τους. Τον βλέπουμε κι αλλού τον μηδενισμό. Στις επιθέσεις αυτοκτονίας σε σχολεία στις ΗΠΑ, στην αυξανόμενη χρήση ναρκωτικών, στην εγκατάλειψη των μακροπρόθεσμων σχέσεων. Αναζητούμε όλοι κάποιον σύντροφο για να περάσουμε λίγο χρόνο σε μια σχέση σεξουαλική και αποφεύγουμε να προβάλουμε τη σχέση αυτή στο μέλλον.
– Στα τέλη του ρωμαϊκού πολιτισμού κι ενώ η αυτοκρατορία παραδίδεται στις επιδρομές των φυλών του βορρά, η Εκκλησία επιλέγει να μην υπερασπιστεί όσα χάνονταν, αλλά να ξανοιχτεί στο νέο, σε αυτό που ερχόταν. Υπάρχουν αναλογίες στις ημέρες μας;
– Προφανώς και υπάρχουν αναλογίες. Η στάση της Εκκλησίας τότε προσομοιάζει με τα όσα υπερασπίζεται ο Πάπας Φραγκίσκος τώρα.
Ο Φραγκίσκος δεν είναι Ευρωπαίος, δεν τον ενδιαφέρει η Ευρώπη. Δεν τον απασχολεί. Σχεδόν ποτέ δεν έρχεται στη Γαλλία. Οι προκάτοχοί του το έκαναν. Αυτός όχι.
Είναι διεθνιστής. Είναι από τον Νότο. Θεωρεί την Ευρώπη μία επαρχία. Με γερασμένο πληθυσμό, ο οποίος στην πλειονότητά του δεν πιστεύει. Οπότε και δεν τον ενδιαφέρει.
Τον απασχολούν πολύ περισσότερο η Αφρική, η Ασία, η Λατινική Αμερική. Υπό αυτή την έννοια μοιάζει πολύ με την επιλογή της Εκκλησίας στο τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία αποφάσισε να μην ασχοληθεί άλλο με τον κόσμο που χανόταν, τον παλιό κόσμο, και να εστιάσει την προσοχή της στον νέο κόσμο που μόλις ανέτειλε.