Ανάμεσα στα οικοδομικά τετράγωνα του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται ένα κτίριο εξωπραγματικό. Σα διαστημόπλοιο έτοιμο για απογείωση στη μεγάλη ευθεία της παρακείμενης λεωφόρου Βουλιαγμένης, μοιάζει λες και έχει έρθει από άλλο γαλαξία. Κι όμως, δεν είναι κάποιο μεγαλειώδες φουτουριστικό μνημείο. Είναι ένα δημόσιο σχολείο, που οι περίοικοι ονομάζουν με αγάπη «Στρογγυλό».
Θυμίζει ένα άλλο «στρογγυλό», στην καρδιά της Αθήνας. Φτιαγμένο από σίδερο, σαν τεράστιο πιάτο ραδιοτηλεσκοπίου, κοιτάζει από 300 μέτρα ύψος τα ηλιοβασιλέματα της πόλης και για μισό αιώνα φιλοξενούσε παραστάσεις. Είναι το θέατρο του Λυκαβηττού, που στέκεται στο παλιό νταμάρι του λόφου σαν ιπτάμενος δίσκος. Δυστυχώς, το πρωτοποριακό έργο του αρχιτέκτονα των δύο αυτών «στρογγυλών», του Τάκη Ζενέτου, ουρανόμηκες όπως το μυαλό του, σταμάτησε με ένα άλμα στο κενό το 1977. Ηταν 51 ετών.
Εκτοτε, το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου του παρέμεινε ανέγγιχτο. Σήμερα, με αφορμή την έκδοση «Ζενέτος 2022 – Αρχειακό Υλικό και Νέα Κριτικά Δοκίμια» του αρχιτεκτονικού περιοδικού ek, το κοινό έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με αδημοσίευτο υλικό του έργου του. Μιλήσαμε με τη βραβευμένη αρχιτέκτονα, καθηγήτρια ΕΜΠ και διευθύντρια σύνταξης του περιοδικού ek, Αριάδνη Βοζάνη, για τη νέα έκδοση και τον «ουρανοκατέβατο» Ζενέτο.
– Πώς προέκυψε η πρόσβαση στο προσωπικό αρχείο του Τάκη Ζενέτου;
– Θαύμαζα ανέκαθεν το έργο του, ωστόσο, ίσως και λόγω του μύθου του, δεν νομίζω ότι έχει αποτιμηθεί ακόμη το εύρος της ευφυΐας του. Οταν αποφασίσαμε στο περιοδικό να τον τιμήσουμε, δεν ήταν καθόλου προφανής η δυνατότητα πρόσβασης στο αρχείο του. Με τον συνεπιμελητή της έκδοσης, πρόεδρο του ΕΙΑ, καθηγητή Ηλία Κωνσταντόπουλο, ξεκινήσαμε την έρευνα από το αρχείο των εκδόσεων Αρχιτεκτονικά Θέματα, όπου ο Ζενέτος δημοσίευε έργα του συστηματικά. Με έκπληξη διαπιστώσαμε πως όλο το πρωτότυπο υλικό είχε αφαιρεθεί από τους σχετικούς φακέλους. Βρήκα τότε το θάρρος να επικοινωνήσω με την κ. Ελίνα Ζενέτου, κόρη του αρχιτέκτονα. Επιβεβαίωσε ότι το αρχείο παραμένει αταξινόμητο και η επαφή μαζί του απαιτεί μεγάλο χρόνο και κόπο. Συμφωνήσαμε αρχικά να δω ζωγραφικά έργα του, όμως μέσω της εμπιστοσύνης που μου έδειξε η κ. Ζενέτου άρχισε να συμπληρώνεται μέσα από «θραύσματα» ένας ολόκληρος κόσμος. Αποφασίσαμε την ψηφιοποίηση επιλεγμένου υλικού προκειμένου να περιληφθεί στην έκδοση.
– Τι περιέχει το αρχείο και τι σας συγκίνησε ή εξέπληξε περισσότερο;
– Κανείς δεν γνωρίζει το αρχείο στο σύνολό του. Είναι επομένως εξαιρετικά σημαντικό να βρεθεί υποστήριξη και χρηματοδότηση για την οργάνωση, συντήρηση και εντέλει διάσωσή του – μια προσπάθεια δύσκολη για την οικογένειά του. Ο Ζενέτος, μια απίστευτα δημιουργική προσωπικότητα, εργαζόταν και ερευνούσε αέναα σε πολλαπλά επίπεδα. Το αρχείο περιλαμβάνει φωτογραφίες, λογοτεχνικά βιβλία, επιστημονικά περιοδικά, ζωγραφικά έργα, κατασκευές αντικειμένων, κείμενα και επιστολές.
Με συγκίνησαν ιδιαίτερα οι σημειώσεις προς τον εαυτό του. Καθοδηγητικές, κριτικές, διατυπωμένες συχνότερα με αμφιβολία παρά με βεβαιότητα, αναδεικνύουν τη σημασία εκείνης της «ρωγμής» που επιτρέπει ανατροπές στο έργο κάθε σημαντικού δημιουργού.
Οι σημειώσεις προς τον εαυτό του, διατυπωμένες συχνά με αμφι- βολία, αναδεικνύουν τη σημασία εκείνης της «ρωγμής» που επιτρέπει ανατροπές στο έργο κάθε σημαντικού δημιουργού.
Η μεγαλύτερη όμως έκπληξη αφορά έναν τόμο που συμπλήρωνε φωτογραφίζοντας καθετί που δημιουργούσε. Ενα πολύτιμο «ευρετήριο», μια συνοπτική επισκόπηση του έργου του – το πρωτότυπο υλικό του οποίου ελπίζουμε να βρεθεί. Εκεί διακρίνονται σχέδια και μακέτες για άγνωστες μελέτες, ενώ παράλληλα αποκαλύπτεται η «δικτυωματική» του σκέψη, το πλέγμα που διασυνδέει την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική ή και τα κείμενά του.
– Τι περιλαμβάνει η έκδοση και η επικείμενη εκδήλωση στο ΚΠΙΣΝ;
– Στο πρώτο μέρος της έκδοσης περιλαμβάνονται νέα κριτικά άρθρα, ενώ στο δεύτερο παρουσιάζονται δημοσιευμένα έργα του μέσω ανέκδοτων σχεδίων και φωτογραφιών. Στην εκδήλωση συμμετέχουν έντεκα διακεκριμένοι ομιλητές αρχιτέκτονες, ενώ θα ακουστεί για πρώτη φορά ηχητικό απόσπασμα αδημοσίευτης συνέντευξής του.
– Πέραν της διάσημης «τριλογίας» του (Αγιος Δημήτριος, Λυκαβηττός, εργοστάσιο Φιξ), ποια άλλα έργα του θεωρείτε σημαντικά;
– Ο ίδιος αναφέρει ως καλύτερο έργο του την πολυκατοικία της λεωφόρου Αμαλίας. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει και το μη υλοποιημένο έργο του, όπως το ξενοδοχείο 1.000 (!) κλινών επί της Κηφισίας ή η οραματική μελέτη για την «Ηλεκτρονική Πολεοδομία». Εκεί, δεκαετίες πριν από την εμπειρία της πανδημίας, επινοεί τη διάφανη κάψουλα τηλεργασίας, όπου το ανθρώπινο σώμα, απαλλαγμένο από τη βαρύτητα, επικοινωνεί μέσω της τεχνολογίας και οι μετακινήσεις ελαχιστοποιούνται προσφέροντας περισσότερο ελεύθερο χρόνο στους πολίτες, ενώ η δομή της πόλης αναπτύσσεται πάνω και σε απόσταση από το πολύτιμο φυσικό έδαφος και τοπίο.
– Ολα αυτά μοιάζει σαν να έχουν έρθει από το μέλλον…
– Σε άρθρο του 1962 αυτοπροσδιορίζεται ως «Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος – Μελλοντολόγος»(!) – και νομίζω το εννοεί πλήρως. Η διάσταση του μελλοντικού χρόνου είναι στο επίκεντρο όλου του έργου του. Το ενδιαφέρον με τον Ζενέτο είναι ότι, παράλληλα με τον φαινομενικά ακραία οραματικό χαρακτήρα των ερευνητικών μελετών του, αποτελεί ταυτόχρονα και έναν «γειωμένο» επαγγελματία που καταφέρνει να υλοποιεί, με τους όποιους συμβιβασμούς, στοιχεία του οράματός του, κληρονομώντας μας εξαιρετική αρχιτεκτονική.
Η αρχιτεκτονική εκδήλωση και έκδοση «Ζενέτος 2022 – Αρχειακό Υλικό και Νέα Κριτικά Δοκίμια» παρουσιάζονται στην αίθουσα «Φάρος» του ΚΠΙΣΝ στις 16 Δεκεμβρίου στις 6.30 μ.μ.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr