«Ενιωθα σαν να με μαχαιρώνουν». Ετσι βίωσε η Νάγια Λάιμπερθ, κάτοικος της Γροιλανδίας, την τοποθέτηση σπιράλ όταν ήταν στην εφηβεία. Οπως αφηγείται στην «Κ», ήταν κάτι στο οποίο δεν συναίνεσε ποτέ, καθώς τότε δεν γνώριζε περί τίνος πρόκειται. Και σίγουρα δεν γνώριζε πόσο θα επηρέαζε την υπόλοιπη ζωή της. Eπρεπε να περάσουν περισσότερα από 40 χρόνια προκειμένου να συνειδητοποιήσει ότι αυτό που έζησε, συνέβη σε τουλάχιστον 4.500 ακόμη γυναίκες, μόνο την περίοδο 1966-1970. Μέχρι σήμερα, παραμένει άγνωστος ο συνολικός αριθμός των γυναικών που υπήρξαν θύματα της τότε εκστρατείας του κράτους της Δανίας να τοποθετηθούν σπιράλ σε νεαρές γυναίκες της Γροιλανδίας, συχνά εν αγνοία τους. Πάντως, η κυβέρνηση της Γροιλανδίας εκτιμά πως έως το 1969 τοποθετήθηκε σπιράλ στο 35% των γυναικών της χώρας, σε μια τότε προσπάθεια της Δανίας να μειώσει το κόστος της αναβάθμισης των υλικών συνθηκών των κατοίκων της.
Η Νάγια είναι μια από τις 143 γυναίκες που έχουν στραφεί εναντίον του κράτους της Δανίας για όσα τους συνέβησαν. Η ίδια κάνει λόγο για μια μορφή «έμμεσης γενοκτονίας» του πληθυσμού της Γροιλανδίας, που υπήρξε αποικία της Δανίας έως το 1953 και έκτοτε αποτελεί μια ημιαυτόνομη περιοχή της. Πλέον, οι κυβερνήσεις της Δανίας και της Γροιλανδίας έχουν συστήσει επιτροπή –αποτελείται μόνο από γυναίκες– η οποία διερευνά την υπόθεση. Τα ευρήματά της αναμένονται έως τον Μάιο του 2025.
«Ενιωσα ενοχές που δεν έτρεξα μακριά»
Το 1976 η Νάγια Λάιμπερθ ήταν 13-14 ετών. Τότε, πήγε σε μια ετήσια σχολική ιατρική εξέταση, όμως τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν όπως ανέμενε: «Καθώς τα κορίτσια στεκόμασταν στη σειρά, ο γιατρός είπε, χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις, χωρίς συγκατάθεση και χωρίς να ερωτηθούν οι γονείς μας, πως έπρεπε να πάμε στο νοσοκομείο, να μας τοποθετήσουν ενδομήτριο σπιράλ (IUD)».
Η ίδια, μικρό κορίτσι τότε, δεν γνώριζε τι είναι το σπιράλ. Την επόμενη ημέρα πήγε στο νοσοκομείο, έχοντας «ένα προαίσθημα ότι θα ήταν κάτι δυσάρεστο». Τα πράγματα πήγαν χειρότερα κaι απ’ ό,τι ανέμενε, κάτι που συνειδητοποίησε όταν έκατσαν δίπλα της «ένας Δανός γιατρός με άσπρη ρόμπα και μια νοσοκόμα». Οπως αφηγείται στην «Κ», άρχισαν να της εξηγούν τη διαδικασία. Πλέον, δεν θυμάται λεπτομέρειες από εκείνες τις στιγμές, εκτός από μια εικόνα που εντυπώθηκε στο μυαλό της: «τα υπερμεγέθη γυναικολογικά εργαλεία που έμοιαζαν πολύ φαρδιά και μεγάλα για το κοριτσίστικο σώμα μου».
Η διείσδυση με τα γυναικολογικά εργαλεία ήταν πολύ άβολη, κρύα και ένιωθα σαν να με μαχαιρώνουν.
Επειτα, «η διείσδυση με τα γυναικολογικά εργαλεία ήταν πολύ άβολη, κρύα και ένιωθα σαν να με μαχαιρώνουν». Ακόμη και σήμερα, δεν θυμάται τι συνέβη μετά. Θυμάται όμως ότι ένιωσε «πολλές ενοχές που δεν έτρεξα μακριά από τον γιατρό ή δεν αντιστάθηκα». Αυτή την εμπειρία της, τη βίωσε έκτοτε ως ταμπού. «Οπως συμβαίνει και σε μια σεξουαλική επίθεση, δεν μπορούσα να μιλήσω για ό,τι μου συνέβη και κλείστηκα στον εαυτό μου». Αυτό που κυρίως θυμάται πλέον, είναι «ο πολύ έντονος πόνος κατά την περίοδο. Ενιωθα σαν το σπιράλ να είναι μεγαλύτερο από τη μήτρα μου». Εκτιμάται πως σε πολλές ακόμη περιπτώσεις τοποθετήθηκαν υπερβολικά μεγάλα σπιράλ για τα νεανικά σώματα των κοριτσιών.
«Το σώμα μου “ούρλιαζε” να θυμηθώ τι μου συνέβαινε»
Επρεπε να περάσουν περίπου 40 χρόνια «καταπίεσης του τραύματός μου», όταν κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης, «οι ισχυρές κράμπες της περιόδου και η έντονη αιμορραγία έκαναν το σώμα μου να ουρλιάζει ώστε να θυμηθώ τι μου συνέβαινε». Μάλιστα ανέπτυξε το δερματικό αυτοάνοσο νόσημα Lichen sclerosus, που σύμφωνα με την ίδια, «συχνά σχετίζεται με το τραύμα».
Προκειμένου να αντιμετωπίσει όσα βίωσε, «απομάκρυνε» τις δυσάρεστες αναμνήσεις. Εγινε ψυχολόγος και κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής της στο τραύμα, το 2016, «θυμήθηκα ξαφνικά το καταπιεσμένο σπειροειδές τραύμα μου». Η συνειδητοποίηση των όσων βίωσε, της έδωσε το θάρρος να μιλήσει δυνατά για όσα πέρασε. Αρχισε να αναρωτιέται αν και άλλες γυναίκες είχαν παρόμοια εμπειρία, κάτι που ρώτησε δημοσίως στη σελίδα της στο Facebook. Σύντομα, συνειδητοποίησε ότι «υπήρχαν εκατοντάδες».
Κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης, οι ισχυρές κράμπες της περιόδου και η έντονη αιμορραγία έκαναν το σώμα μου να ουρλιάζει ώστε να θυμηθώ τι μου συνέβαινε.
Από τον Ιούλιο του 2021 έως τον Μάιο του 2022, η Νάγια συνεργάστηκε με δύο Δανούς δημοσιογράφους, που έψαχναν στοιχεία στα εθνικά αρχεία της Δανίας. Τότε, όπως σχολιάζει, ήταν «η πρώτη φορά που συνειδητοποίησα ότι ήμασταν χιλιάδες τα θύματα της εκστρατείας της δανέζικης κυβέρνησης για τοποθέτηση σπιράλ χωρίς τη συγκατάθεσή μας». Λίγο αργότερα, συγκαταλέχθηκε στη λίστα με τις «100 γυναίκες» που ανέδειξε το BBC.
«Αχθοφόροι νοσοκομείου μάζευαν κορίτσια»
Στη συνέχεια, δημιούργησε μια σελίδα στο Facebook προκειμένου γυναίκες να μοιραστούν τις κοινές τους εμπειρίες. Κοινό χαρακτηριστικό των ιστοριών αυτών των γυναικών, σύμφωνα με την ίδια, είναι πως «ό,τι έγινε, έγινε χωρίς τη συγκατάθεσή τους». Πρόκειται για κάτι που σύμφωνα με τη Νάγια, συνέβη ακόμη και «σε κορίτσια 12 ετών». Σε ορισμένες περιπτώσεις, «αχθοφόροι νοσοκομείου μάζευαν κορίτσια που γνώριζαν ότι ήταν μόνα στο σπίτι εκείνη τη στιγμή. Ενα κορίτσι απειλήθηκε ότι αν δεν πάει στο νοσοκομείο θα την παραλάβει η Αστυνομία. Αλλα κορίτσια πήγαν σε γιατρό για κάτι άλλο και βγήκαν από το ιατρείο με ένα σπιράλ».
Μια κοπέλα είχε εσωτερική αιμορραγία και ο γιατρός δεν ήθελε να αφαιρέσει το σπιράλ της. Της χορηγήθηκαν τρία λίτρα αίματος και νοσηλευόταν για μια εβδομάδα κάθε τρεις μήνες. Τελικά, έχασε τη μήτρα της λόγω επιπλοκών.
Κι έπειτα ήταν οι σωματικές επιπτώσεις. Σύμφωνα με τη Νάγια, «οι γιατροί αγνόησαν τις επιπλοκές μας, όπως η έντονη ή εσωτερική αιμορραγία. Κάποιες φορές η μήτρα αφαιρούνταν, άλλες γυναίκες είχαν μόνιμα κατεστραμμένες ωοθήκες και κάποιες βρίσκονταν σε θανάσιμο κίνδυνο λόγω έκτοπης εγκυμοσύνης. Πολλές αδυνατούσαν να συλλάβουν. Μια κοπέλα είχε εσωτερική αιμορραγία και ο γιατρός δεν ήθελε να αφαιρέσει το σπιράλ της. Της χορηγήθηκαν τρία λίτρα αίματος και νοσηλευόταν για μια εβδομάδα κάθε τρεις μήνες. Τελικά, έχασε τη μήτρα της λόγω επιπλοκών. Αυτές είναι πολύ σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», συμπληρώνει.
«Ηταν μια μορφή έμμεσης γενοκτονίας»
Το καλοκαίρι του 2023, 67 γυναίκες –μια εκ των οποίων η Νάγια– κατέθεσαν ομαδική αγωγή εναντίον του κράτους της Δανίας. Πλέον, ο αριθμός αυτός έχει ανέλθει σε 143 γυναίκες. Πέρα από την ηθική ικανοποίηση, διεκδικούν μια αποζημίωση της τάξεως των 42.000 ευρώ έκαστη. Στόχος τους, όπως σημειώνει η Νάγια, είναι «να καταστήσουμε υπεύθυνο το δανέζικο κράτος».
Ο αριθμός των γυναικών που βίωσαν αυτή την εμπειρία παραμένει άγνωστος, καθώς, όπως σημειώνει, «διαθέτουμε στοιχεία μόνο για 4.500 γυναίκες από τη Γροιλανδία κατά την περίοδο 1966-70. Εκτοτε δεν υπάρχουν στοιχεία». Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με την ίδια, τη δεκαετία του 1970, «γινόταν πυρετώδης τοποθέτηση ενδομήτριων σπειραμάτων χωρίς συγκατάθεση σε ομάδες κοριτσιών στη Γροιλανδία». Ακόμη και τη δεκαετία του 1980, όπως υποστηρίζει, τοποθετήθηκαν σπιράλ σε νεαρές γυναίκες «έπειτα από έκτρωση ή τοκετό, χωρίς τη συγκατάθεσή τους και συχνά εν αγνοία τους».
Οπως υποστηρίζει η Νάγια, «σύμφωνα με τη γενεαλόγο Aviaja Siegstad, θα μπορούσαμε να ήμασταν 150.000 κάτοικοι στη Γροιλανδία. Σήμερα είμαστε μόνο 56.000. Ηταν μια μορφή έμμεσης γενοκτονίας. Ηταν τα αγέννητα παιδιά, εγγόνια και δισέγγονά μας».