Χάκερ για καλό σκοπό

Ο Γιάννης Σμαραγδάκης ανήκει στην ομάδα του brain gain, δηλαδή των επιστημόνων εκείνων που επέστρεψαν στην Ελλάδα αφού διέπρεψαν πρώτα στο εξωτερικό. Εζησε στην Αμερική κοντά είκοσι χρόνια, όπου διετέλεσε καθηγητής Πληροφορικής στα πανεπιστήμια Georgia Tech, University of Oregon και University of Massachusetts. Αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα γιατί, όπως λέει, είναι πιο ευτυχισμένος στη χώρα του. Ωστόσο θεωρεί και τον εαυτό του τυχερό. Κατόρθωσε με κόπο και συνέπεια να συνεχίσει την έρευνά του με επιτυχία και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου διδάσκει Υπολογιστικά Συστήματα και Εφαρμογές στο τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών και μέσω αυτής να πάρει ένα μεγάλο ευρωπαϊκό Grant, το ERC Advanced Grant, ύψους 2,5 εκατ. ευρώ, μια μεγάλη ελληνική διάκριση στον τομέα της έρευνας.

H έρευνά του έχει σκοπό να καταλάβει πώς αντιδρούν τα προγράμματα σε κάθε ενδεχόμενο και κυρίως στις απειλές ασφαλείας από χάκερ. «Δηλαδή προσπαθούμε να φτιάξουμε προγράμματα που καταλαβαίνουν προγράμματα. Μέσα από αυτό βγαίνουν καινούργιες τεχνικές οι οποίες έχουν ερευνητικό ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, μπορούμε να εντοπίσουμε απειλές ασφαλείας. Εχουμε βρει πάρα πολλά χακ, τα οποία έχουν γλιτώσει πολλά χρήματα σε πολλούς», λέει στην «Κ» στο σπίτι του στην Αθήνα, με θέα την Ακρόπολη. Στην είσοδο δεσπόζει ένα Virtual Reality όπου μπορεί κανείς να πάρει μια γεύση από το κοντινό μέλλον και να πλοηγηθεί στο metaverse. Είναι δύσκολο να μπει κανείς στο μυαλό ενός καλού χάκερ, αλλά, όπως μας εξηγεί ο Ελληνας επιστήμονας, όλοι μας κινδυνεύουμε από μια εισβολή και η δουλειά του είναι να μας προστατεύσει.

– Πείτε μας λίγα λόγια για το ERC Grant.

To ερευνητικό πρόγραμμα αυτό είναι το πιο γνωστό, το πρώτο βασικό ερευνητικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η Ε.Ε. κατά κανόνα χρηματοδοτεί βασική έρευνα μόνο μέσω αυτού του προγράμματος. Είναι το ERC, European Research Council, και έχει grants σε διάφορα επίπεδα. Το συγκεκριμένο είναι ένα ERC Advanced, το οποίο είναι αρκετά σπάνιο γενικά ως grant. Στην Ελλάδα έχουμε πάρει κάποια στο παρελθόν, αλλά είχαμε 10 χρόνια να πάρουμε σε τομέα φυσικών ή τεχνολογικών επιστημών. Οπότε αυτό ήταν που με χαροποίησε, ότι ήταν ένα ERC Advanced Grant, είναι από αυτά που λαμβάνουν ισχυρή χρηματοδότηση, 2,5 εκατ. ευρώ, για καθαρή έρευνα, χωρίς υποχρέωση. Χωρίς δηλαδή να έχω την υποχρέωση να έχω συνεργασίες με κάποιες εταιρείες, με άλλες ομάδες, και είναι καθαρά για έρευνα όχι για ανάπτυξη κάποιας εφαρμογής. Επιπλέον, ναι μεν είναι ευρωπαϊκό, αλλά βασικά είναι το κορυφαίο παγκοσμίως.

– Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι πραγματεύεται η έρευνά σας;

Με ενδιαφέρουν οι αυτόματες τεχνικές για να καταλαβαίνουμε τι κάνουν τα προγράμματα, γιατί ένα πρόγραμμα είναι από τη φύση του κάτι πολύ πολύπλοκο. Και είναι πολύ δύσκολο μαθηματικά να βρούμε τι μπορεί να κάνει ένα πρόγραμμα σε όλες τις πιθανές περιπτώσεις. Από το πρόγραμμα που αυτή τη στιγμή μας ηχογραφεί στο κινητό μέχρι το πρόγραμμα που τρέχει το Netflix στην τηλεόραση. Ολα τα προγράμματα έχουν κώδικα, ο οποίος έχει μια πολύ μεγάλη πολυπλοκότητα. Σκέψου ένα πρόγραμμα που χρησιμοποιείς συχνά στο κινητό σου. Μια εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων, για παράδειγμα, είναι κάπου 50.000 σελίδες κώδικα. Δηλαδή, 50 χοντρά βιβλία για να περιγράψει το τι θα κάνει αυτό το πρόγραμμα σε όλες τις πιθανές περιπτώσεις. Το πώς θα ζωγραφίσει πράγματα στην οθόνη σου όταν το χρησιμοποιείς, το τι θα κάνει, τι λογική θα έχει, για τα πάντα. Για το πώς διαβάζει τη φωνή σου, πώς στέλνει μηνύματα, πώς στέλνει εικόνες, όλα αυτά. Ουσιαστικά πρόκειται για εντολές που δημιουργούν ένα δικό τους κόσμο χρησιμοποιώντας πολύπλοκες βιβλιοθήκες. Τώρα γιατί μας απασχολεί τι κάνει ένα πρόγραμμα σε όλες τις πιθανές περιπτώσεις; Μας νοιάζει πρώτα απ’ όλα για λόγους ασφαλείας. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή εγώ μπορώ να φτιάξω μια κακεντρεχή εικόνα την οποία εσύ τη διαβάζεις στην εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων χωρίς αυτή να ελέγξει τι μπορεί να έχω κάνει εγώ. Για παράδειγμα, να έχω στείλει όχι μόνο την εικόνα αλλά και κάποιον κώδικα ο οποίος θα καταλάβει το κινητό σου. Σε οποιοδήποτε πρόγραμμα, λοιπόν, κοιτάζουμε να βγάλουμε ένα μοντέλο για όλες τις πιθανές συνθήκες. Δηλαδή, προσπαθούμε να φτιάξουμε προγράμματα που καταλαβαίνουν προγράμματα.

– Στην Ελλάδα υπάρχει χρηματοδότηση για έρευνα;

Στο ελληνικό πανεπιστήμιο είναι πολύ δύσκολο να κάνει κανείς βασική έρευνα, και ο κύριος λόγος είναι ότι δεν υπάρχει σταθερή χρηματοδότηση. Οπότε, ό,τι και αν ξεκινήσει κανείς, ακόμα και αν βρει κάποια χρηματοδότηση κάποια στιγμή, αν σε τρία χρόνια τελειώσει, μετά οι άνθρωποι μένουν απλήρωτοι. Και θα φύγουν. Οποιοσδήποτε ερευνητής. Σε εθνικό επίπεδο έχουμε ψίχουλα. Πραγματικά ψίχουλα. Και πάλι καλά γιατί παλιότερα δεν είχαμε τίποτα. Τώρα υπάρχουν τα προγράμματα ΕΛΙΔΕΚ και πιο πριν υπήρχε το πρόγραμμα Αριστεία. Από το 2008 μέχρι τώρα έχουν υπάρξει πέντε – έξι διαγωνισμοί. Είναι πολύ μικρά τα ποσά, δεν αναλογούν σε full time δουλειά και είναι πολύ λίγα σε σχέση με αυτά που θα έπαιρνε στην αγορά κάποιος επαγγελματίας. Σκεφτείτε ότι οποιαδήποτε χώρα έχει ένα σοβαρό πρόγραμμα βασικής έρευνας, έχει και έναν ετήσιο διαγωνιστικό κύκλο. Αυτό που υπάρχει όμως είναι η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, η οποία συνήθως είναι χρηματοδότηση εφαρμοσμένης έρευνας, δηλαδή θέλει συνεργασίες, θέλει και ένα εμπορικό κομμάτι, θέλει παραδοτέα. Είναι κάτι το οποίο είναι αναπτυξιακό. Το οποίο ακολουθεί και τις πολιτικές τάσεις και τις μόδες της Ευρώπης. Δεν μπορεί να πει κανείς θα κάνω έρευνα σε κάτι αμιγώς επιστημονικό. Θα πει ότι θα κάνω έρευνα και θα εφαρμόσω την έρευνα τη δική μου σε παρατήρηση του κλίματος στα ελληνικά νησιά, για παράδειγμα. Οπότε είναι λίγο ειρωνικό όταν ακούμε ξανά και ξανά ότι στη χώρα μας δεν γεννιούνται ιδέες. Αυτό θέλει κονδύλια για να μπορείς να το στηρίξεις. Φυσικά, πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις.

Τα χρήματα τα ίδια είναι bits και bytes. Είναι δεδομένα πάνω στο blockchain, πάνω στην αλυσίδα. Οπότε είναι πολύ πιο εύκολο να κλέψεις από το να αλλάξεις το τεφτέρι μιας τράπεζας.

– Εχετε ασχοληθεί επίσης και με το θέμα της ασφάλειας.

Υπάρχουν πάρα πολλοί κίνδυνοι σε αυτόν τον τομέα. Υπάρχουν χακ δισεκατομμυρίων κάθε χρόνο. Δηλαδή, ένα μεγάλο ποσό κάθε χρόνο χάνεται σε κλοπές. Ιδιαίτερα στο περιβάλλον των blockchain. Γιατί ιδιαίτερα εκεί; Γιατί έχεις κώδικα, πολύπλοκο κώδικα, ο οποίος απευθείας διαχειρίζεται χρήματα. Πας και αλλάζεις αυτόν το κώδικα και λες μετά τα χρήματα είναι δικά μου, δεν μπορεί να το αμφισβητήσει κανείς. Ειδικά επειδή αυτές οι συναλλαγές γίνονται σε κρυπτονομίσματα, δεν υπάρχουν οι απαραίτητες δικλίδες ασφαλείας. Τα χρήματα τα ίδια είναι bits και bytes. Είναι δεδομένα πάνω στο blockchain, πάνω στην αλυσίδα. Οπότε είναι πολύ πιο εύκολο να κλέψεις από το να αλλάξεις το τεφτέρι μιας τράπεζας. Μπορεί να αλλάξω εγώ το τεφτέρι της τράπεζας. Θα αποκαλυφθεί μέσα σε ένα μήνα. Τέτοιου είδους «ληστείες» γίνονται και σε τράπεζες, αλλά γίνονται κυρίως σε μικρότερα ποσά που δεν θα τα παρατηρήσει κανείς άμεσα.

– Υπάρχει δυνατότητα να προσελκύσει το Ελληνικό Πανεπιστήμιο ξένους φοιτητές και ερευνητές;

Οι φοιτητές μου είναι Ελληνες, αλλά ο βασικός μου συνεργάτης εδώ και πολλά χρόνια δεν είναι Ελληνας. Είναι από τη Μάλτα και έχουμε φτιάξει μαζί μια εταιρεία για ανάλυση προγραμμάτων σε κρυπτονομίσματα. Αλλά γενικότερα στην Ελλάδα είναι δύσκολο να είμαστε ανταγωνιστικοί και να προσελκύουμε ξένους ερευνητές. Να πούμε το εξής. Αυτή τη στιγμή η χρηματοδότηση προβλέπει ότι το ποσό για έναν διδακτορικό φοιτητή δεν μπορεί να υπερβαίνει, νομίζω, τα 1.500 ευρώ τον μήνα. Πριν από 10 χρόνια, είχα κάνει μια προσφορά σε κάποιον που ήταν τότε στη Βρετανία και του λέω έλα για μεταδιδάκτορας, θα πληρωθείς 3.500 τον μήνα. Και μου λέει τόσα έπαιρνα σαν διδακτορικός φοιτητής. Δηλαδή ένας διδακτορικός φοιτητής στη Σκανδιναβία, στη Γερμανία, οπουδήποτε σε δυτική χώρα, στην Ευρώπη, θα πάρει 4.000 τον μήνα τουλάχιστον. Δεν υπάρχει περίπτωση να έρθει. Αλλά υπάρχουν προοπτικές να προσελκύσουμε κάποιο κόσμο από την Ινδία, όπως έχει γίνει, πετυχημένα από κάποιους. Γενικά, όμως, υπάρχει μια «δυσκοιλιότητα» στα ελληνικά πανεπιστήμια. Πρώτα απ’ όλα πρέπει κάποιος ξένος να αντιμετωπίσει τη γραφειοκρατία. Πρέπει να πάει να ανοίξει βιβλία στην εφορία. Κάποιος που δεν μιλά ελληνικά πρέπει να να βρει σπίτι, να συναλλαχθεί με το κράτος ως ελεύθερος επαγγελματίας, να πληρώνει τον ΕΟΠΥΥ. Δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά. Το 2013 είχε έρθει ένας διδακτορικός φοιτητής από τη Δανία. Εφτασε στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 2013 και το πανεπιστήμιο δεν το είδε ποτέ. Ξεκίνησαν τότε οι απεργίες και οι καταλήψεις των διοικητικών υπαλλήλων. Τον Δεκέμβριο ο άνθρωπος έφυγε. Είπε «τι να κάνω άλλο, δεν έχω δει ούτε αίθουσα». Το μόνο που είχε δει ήταν το διαμέρισμά μου.

Το Χάρβαρντ χτίστηκε επάνω σε μια υπερκαπιταλιστική οικονομία από ανθρώπους που έφτασαν στην περιοχή της Βοστώνης την εποχή που ήταν όλα χωράφια.

– Η γνώμη σας για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα ποια είναι;

Δεν θα υπάρξει ομοιόμορφο επίπεδο ιδιωτικών πανεπιστήμιων. Δεν υπάρχει άλλωστε σε καμία χώρα της Ευρώπης, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν αποτελούν σημαντικό παράγοντα. Αλλά μπορεί να υπάρχουν κάποιες μεμονωμένες πρωτοβουλίες, κάποια τμήματα υψηλής ποιότητας, με πολύ λίγους καθηγητές, σχετικά λίγους φοιτητές, που να κάνουν κάποια καλά πράγματα. Δεν ξέρω για παράδειγμα αν θα μπορεί να υπάρξει σημαντικό ιδιωτικό πανεπιστήμιο Ιατρικής. Ειδικά για την Ιατρική θεωρώ ότι τα δημόσια πανεπιστήμια μάλλον θα υπερτερούν πάντα. Αλλά ίσως να μπορεί να φτιάξει κάποιος ένα κορυφαίο τμήμα Πληροφορικής και να προσελκύσει φοιτητές, γιατί είναι κάτι που έχει αυτή τη στιγμή εμπορικές προοπτικές, οπότε σίγουρα θα δώσει ο κόσμος δίδακτρα. Θα ανταγωνιστεί το δημόσιο πανεπιστήμιο σε ένα μεταπτυχιακό επίπεδο ίσως, σε κάτι εξαιρετικά ειδικευμένο, αλλά αποκλείω γενικότερα να έχει η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων τεράστιο αντίκτυπο για την Ελλάδα ως χώρα. Το να ονειρευόμαστε να φτιάξουμε στην Ελλάδα ένα Harvard είναι απατηλό όνειρο. Δεν έχουν φτιάξει η Γαλλία, η Γερμανία. Εχει αποκτήσει αυτή τη στιγμή ένα κληροδότημα αξίας δεκάδων δισεκατομμυρίων επειδή φτιάχτηκε από τους πρώτους αποίκους και άνθησε μέσα σε μια καπιταλιστική οικονομία που ευνοούσε τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Και σημειώνω ξανά, δεν είναι κερδοσκοπικό ίδρυμα το Harvard. Δεν είναι ένα ίδρυμα που στόχος του είναι να βγάλει λεφτά για τους μετόχους του. Είναι ένα ίδρυμα το οποίο φτιάχτηκε για να είναι ακαδημαϊκό. Και χτίστηκε μέσα σε κάποιους αιώνες.

Το να ονειρευόμαστε να φτιάξουμε στην Ελλάδα ένα Harvard είναι απατηλό όνειρο. Δεν έχουν φτιάξει η Γαλλία, η Γερμανία.

– Είστε λοιπόν αυτό που λέμε καλοί χάκερ. Αυτοί που προβλέπουν τις κινήσεις των χάκερ. Πείτε μου για μερικά χακ που εμποδίσατε.

Να σας πω λίγα λόγια για ένα χακ που βρήκαμε πριν από δύο χρόνια του ενός δισεκατομμυρίου και πάνω. Αυτό θα ήταν το μεγαλύτερο hack της Ιστορίας. Δηλαδή, μπορούσε κάποιος με το πάτημα ενός κουμπιού να πάρει πάνω από ένα δισεκατομμύριο δολάρια. Aυτός ο κώδικας είναι όλος δημόσιος στο blockchain, οπότε είτε κοιτάμε μεγάλες ποσότητες κώδικα και ψάχνουμε ή κοιτάμε ποιος προκηρύσσει διαγωνισμούς, δίνει κάποια bounties, επικηρύσσει δηλαδή το να βρεθούν προβλήματα στον κώδικά του. Και μετά τους ειδοποιούμε ότι έχουμε βρει αυτό ή το άλλο. Στην περίπτωση αυτή ήταν μια κινέζικη εταιρεία. Τα χρήματα αυτά δεν ήταν δικά τους ακριβώς, ήταν χρήματα των πελατών τους. Οπότε βρίσκουμε τις αδυναμίες τους και στη συνέχεια προτείνουμε βελτιώσεις. Ενα άλλο χακ που εντοπίσαμε έλαβε ένα bug bounty για 550.000 ευρώ. 

– Οπότε είστε οι εχθροί των χάκερ;

Γνωρίζουν την ύπαρξή μας. Και είναι ένας αγώνας δρόμου, ποιος θα βρει την αδυναμία στον κώδικα πρώτος. Είναι όλα ζήτημα λογικής προγράμματος ή κρυπτογραφίας.

– Τι είναι η κρυπτογραφία;

Είναι ο τρόπος που φτιάχνουμε, για παράδειγμα, υπογραφές ή κλειδαριές μέσα σε ένα πρόγραμμα. Να προστατεύσουμε κάποια πράγματα ώστε να μην μπορεί να τα προσπελάσει οποιοσδήποτε ή να αποδείξουμε ότι κάτι μπορεί να έχει υπογραφεί μόνο από ένα συγκεκριμένο άτομο. Από κάποιον που ξέρει ένα συγκεκριμένο μυστικό. Δεν μπορεί κάποιος να παραχαράξει ή δεν μπορεί κάποιος να προσπελάσει κάτι για το οποίο δεν έχει άδεια. Και αυτό γίνεται με διάφορες μαθηματικές τεχνικές. Αυτή είναι η κρυπτογραφία, δηλαδή το πώς κρύβουμε κάποια πράγματα μέσα σε πάρα πολύ μεγάλους αριθμούς, έτσι ώστε ο μόνος που να μπορεί να τα ανοίξει είναι αυτός που ξέρει κάποιο μυστικό, γιατί αλλιώς θα έπρεπε να ψάξει απέραντα μεγάλους αριθμούς, για να βρει πώς μπορούν να ανοίξουν όλα αυτά. Ενα σύνολο τεχνικών που εξασφαλίζουν πιστότητα των πάντων, συναλλαγών, αλλά και πιστότητα του τι έχω στην τράπεζα. Και φυσικά και των επικοινωνιών, ώστε να μην μπορεί να ακούσει κανείς. Ολα αυτά γίνονται με τεχνικές κρυπτογραφίας. Τα οποία όμως σπάνε κιόλας. Πάντα μπορεί να υπάρχει απειλή. Μπορεί το κινητό το δικό σου να είναι μολυσμένο. Οπότε, πριν καν πάει στην εφαρμογή, ό,τι πλήκτρο πάτησες, ό,τι έχεις στείλει, να έχει πάει και κάπου αλλού. Οπως γίνεται με το Predator για παράδειγμα.

Δεν με φοβίζει η απειλή, ότι δηλαδή οι μηχανές θα μας σκλαβώσουν ή θα μας σκοτώσουν. Επίσης θεωρώ αφελέστατο και μόνο το να θεωρεί κανείς ότι επειδή υπάρχει νοημοσύνη υπάρχει και συναίσθημα και ότι η μηχανή θα θέλει να σε σκοτώσει. Γιατί; Για ποιο λόγο; Μπορεί να έχει την εντολή όμως. Αυτό είναι άλλο. Αν έχει την εντολή, και τώρα μπορεί.

– Η ΑΙ σας φοβίζει εντέλει;

Σίγουρα μπορεί κανείς να φοβηθεί. Δηλαδή, αυτό που γίνεται με την AI τη δεδομένη στιγμή είναι το γεγονός πως υποπτευόμαστε ότι πολύ σύντομα θα έχουμε τεχνητά πλάσματα τα οποία θα είναι εξίσου ευφυή αν όχι πιο έξυπνα από εμάς. Θα υπάρξουν. Ναι. Είναι τρομακτικό αυτό, είναι εμπνευστικό, είναι πολλά πράγματα. Αλλά δεν πιστεύω ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη θα ξεπεραστεί τόσο εύκολα, δηλαδή πάντα θα έχουμε να συνεισφέρουμε κάποια πράγματα ως είδος. Κυρίως λόγω του βιωματικού στοιχείου. Εμείς λαμβάνουμε την πληροφορία μέσα από τα μάτια μας, από την ακοή μας. Οπότε όσο καλή και αν γίνει η τεχνητή νοημοσύνη, μπορεί ποτέ να μη μας ξεπεράσει σε κάποια πράγματα. Αλλά είναι σίγουρα συναρπαστικό ότι αυτά που πριν από πέντε χρόνια θεωρούσαμε ότι δεν θα τα κάνουν ποτέ οι μηχανές, τώρα τα κάνουν. Ωστόσο δεν με φοβίζει η απειλή, ότι δηλαδή οι μηχανές θα μας σκλαβώσουν ή θα μας σκοτώσουν. Επίσης θεωρώ αφελέστατο και μόνο το να θεωρεί κανείς ότι επειδή υπάρχει νοημοσύνη υπάρχει και συναίσθημα και ότι η μηχανή θα θέλει να σε σκοτώσει. Γιατί; Για ποιο λόγο; Μπορεί να έχει την εντολή όμως. Αυτό είναι άλλο. Αν έχει την εντολή, και τώρα μπορεί.

– Θα σας κάνω και την κλισέ ερώτηση, γιατί επιστρέψατε από την Αμερική, αφού οι δυνατότητες εκεί είναι πολύ ανώτερες;

Ναι, οι δυνατότητες μπορεί να ήταν καλύτερες εκεί επαγγελματικά, αλλά δεν έβλεπα ότι έπρεπε να συνεχίσω στον ίδιο δρόμο για να είμαι ευτυχισμένος. Δηλαδή, το να ενισχύσω παραπάνω το βιογραφικό μου ερευνητικά δεν μου έδινε πια τόση ικανοποίηση. Και η Ελλάδα για πολλούς λόγους με έκανε πιο ευτυχισμένο. Τελικά, άξιζε το ρίσκο γιατί ήμουν και τυχερός και με αρκετή επιμονή και προσπάθεια δεν χρειάστηκε να εγκαταλείψω ούτε την έρευνά μου.