Αυτή δεν είναι μια συνέντευξη. Μια περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρουσα συνομιλία με έναν καλλιτέχνη. Γιατί η Μαριέττα Σγουρδαίου μόνο για θεατρικούς ρόλους και για θέατρο δεν μίλησε στη συνάντησή μας. Οχι ότι δεν αναφερθήκαμε στον ρόλο της, της ηλικιωμένης γυναίκας, που βυθίζεται στην άνοια στην «Αγάπη» της Ελένης Ευθυμίου, που παρουσιάζεται (Δευτέρα και Τρίτη) στο Θέατρο Τέχνης. Με συμπρωταγωνιστή και στήριγμα δίπλα της, στον ρόλο του συζύγου, τον πολύ έμπειρο και καλό ηθοποιό του Τέχνης Παντελή Παπαδόπουλο δημιουργούν ένα σκηνικό ζευγάρι υψηλής συναισθηματικής θερμοκρασίας. Η ιστορία τους παραπέμπει μεν στην κινηματογραφική «Αγάπη» του Χάνεκε (ταινία του 2012 με την Εμανουέλ Ριβά και τον Ζαν Λουί Τρεντινιάν) αλλά η Ελένη Ευθυμίου συγγραφέας και σκηνοθέτις το αφιερώνει στους «αγαπημένους της γιαγιά και παππού». «Ηταν ένας τρόπος για να σας ξαναφέρω για λίγο κοντά μου και να κρατήσω από τις δυσκολίες τις στιγμές που δεν χάνατε το κουράγιο σας να αγαπιέστε, δυνατά, αμετανόητα», σημειώνει στο πρόγραμμα.
Βιωματικός ρόλος
«Η Ελένη Ευθυμίου μου έκανε την πρόταση διευκρινίζοντας ότι δεν υπάρχει κείμενο. Θα ήταν ένα θέατρο βιωματικό, βασισμένο στη μνήμη της γιαγιάς και του παππού. Δεν είχα επίσης πρόβλημα να γδυθώ επί σκηνής, τώρα που είμαι μεγάλη. Αισθάνθηκα όμως ότι στα 80 μου δεν μπορώ να υποδυθώ άλλη ηλικιωμένη. Είμαι εγώ. Οι ταινίες που με σημάδεψαν, κυρίως ο γαλλικός κινηματογράφος, το τσα τσα, το Monsieur Cannibal με τον Σασά Ντιστέλ… Οταν μου είπε η σκηνοθέτις ότι θα τα χάνω και θα βυθίζομαι στην άνοια θυμήθηκα το “να με παίρνανε τα σύννεφα, οι άνεμοι, τα κύματα” και ζήτησα να το τραγουδήσω. Εκανα τον ρόλο δικό μου. Πρόσθεσα την αθυροστομία και τη νευρικότητα, που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους αυτούς. Εχω γύρω μου φίλες μου με Αλτσχάιμερ. Μία παλιά συνάδελφός μου στο Αρσάκειο, μαθηματικός, πάω σπίτι της, τρώμε, στην αρχή με θυμάται, μετά χάνεται και αρχίζουμε να τραγουδάμε… Την ευχαριστεί πολύ. Μου ζητούν και οι γυναίκες που την περιποιούνται να πηγαίνω αλλά γίνομαι πτώμα και μετά είμαι άρρωστη».
Αφήνουμε γρήγορα πίσω μας τα θεατρικά δρώμενα, τη Δραματική Σχολή του Κάρολου Κουν όπου σπούδασε, τον αγαπημένο της σκηνοθέτη Γιώργο Μιχαηλίδη και την επιτυχία της ως Κλυταιμνήστρα στην «Ορέστεια». Η «Ηλέκτρα», με το Θέατρο της Ανοιξης, η «Μήδεια» (ερμήνευσε την Τροφό δίπλα στην Ασπασία Παπαθανασίου και στη Ρένη Πιττακή), οι «Ορνιθες» με το Θέατρο Τέχνης, δίνουν τη θέση τους στον Θανάση, στον Γιάννη, στην Κατερίνα, στη Ροζαλία.
Γιατί το μεγαλύτερο έργο ζωής για τη Μαριέττα Σγουρδαίου είναι το εκπαιδευτικό (ήταν εξάλλου και για πολλά χρόνια φιλόλογος στο Αρσάκειο) και η κοινωνική προσφορά της. «Αν με ρωτήσετε τι αγαπάω περισσότερο στη ζωή μου, θα σας πω τους μικρούς ανθρώπους, τα παιδιά», λέει. Είναι η δεύτερη «μαμά» των Αντετοκούνμπο, κυρίως του Θανάση, ο Γιάννης την αποκαλούσε «νονά». Τους γνώρισε όταν ήταν σχεδόν μωρά, στις αρχές του ’90, και οι γονείς τους, ο Τσαρλς και η Βερόνικα, μετανάστες από τη Νιγηρία, έμεναν στο υπόγειο μιας πολυκατοικίας στην Αγαθουπόλεως. «Η μητέρα μου κατοικούσε εκεί. Ενα βράδυ που έμεινα στο σπίτι της ακούω κλάματα. Βγαίνω και βλέπω την πόρτα του διαμερίσματος του υπογείου ανοιχτή. Μπαίνω μέσα. Ενα αγοράκι 2,5 χρονών και ένα μωράκι 8 μηνών, έκλαιγαν. Δεν ήταν κανείς στο σπίτι. Παίρνω τα παιδάκια, τα ανεβάζω επάνω στο δικό μας σπίτι. Ο Θανάσης, ο μεγαλύτερος, μου έλεγε, στα αγγλικά, ότι ο μπαμπάς του έχει κόκκινο αυτοκίνητο. Τα καθησύχασα. Τα κοίμισα. Ηρθαν οι γονείς αργότερα. Τους μίλησα θυμωμένη. Μου εξήγησαν ότι είχε προκύψει κάτι έκτακτο και έπρεπε να λείψουν για λίγο. Δεν είχαν πού να αφήσουν τα παιδιά. Ο μπαμπάς σπούδαζε στη γεωργική σχολή της Λάρισας. Ηταν πολύ νέοι, φαίνονταν καλοί άνθρωποι. Η δική μου μητέρα, γεννημένη στην Αίγυπτο, ήταν ευαισθητοποιημένη με τα θέματα της Αφρικής. Από μικρή δε, που είχα διαβάσει την “Καλύβα του μπαρμπα-Θωμά” με είχε επηρεάσει πολύ. Εβλεπα τον κόσμο μέσα από αυτό το πρίσμα».
Μια οικογένεια
Από εκείνη την ημέρα έγιναν σχεδόν μια οικογένεια. Προστέθηκε και η 4χρονη Κατερίνα, ξαδέλφη των Αντετοκούνμπο. Στην πρώτη και δευτέρα δημοτικού, ζούσαν, και τα δυο, στο σπίτι της. «Από τότε δεν αφήσαμε τα παιδιά. Μάζευα ρουχαλάκια από τους γονείς του Αρσακείου και τους τα έδινα. Η αδελφή μου, Αννα (σ.σ. 92 χρονών σήμερα), είχε αναλάβει κυρίως τον Γιάννη. Βοηθούσαμε όλοι, και η μητέρα μου. Οταν γεννούσε η Βέρα τη φιλοξενούσε η αδελφή μου στο σπίτι της. Πώς να μείνει στο υπόγειο, χωρίς ηλεκτρικό; Υπάρχει και ένας άλλος αδελφός των παιδιών, ο Φράνσις, μουσικός, που ήταν στην Αφρική, αλλά πλέον έχει έρθει εδώ, ο Θανάσης με τον Γιάννη ίδρυσαν γι’ αυτόν μια δισκογραφική εταιρεία (σ.σ. είναι γνωστός ως Ofili στη ραπ και afrobeat μουσική σκηνή)».
«Επαιρνα και τον Θανασάκη στις πρόβες. Ο Βέγγος του είχε μεγάλη αδυναμία. Αδειαζε τα κυλικεία από τσιπς και καραμέλες για να τα δίνει στον μικρό, θα ήταν γύρω στα 7 τότε».
Βγαίνουν τα άλμπουμ με τις φωτογραφίες, πολλές στο κινητό της, τις «ξεφυλλίζει» ηλεκτρονικά, περνάει, προσπερνάει, ο χρόνος κινείται αυθαίρετα, μπρος πίσω. «Οταν έπαιζα στην “Ειρήνη” του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη, έπαιρνα και τον Θανασάκη στις πρόβες. Ο Βέγγος του είχε μεγάλη αδυναμία. Αδειαζε τα κυλικεία από τσιπς και καραμέλες για να τα δίνει στον μικρό, θα ήταν γύρω στα 7 τότε…».
Θυμάται τα γενέθλιά τους («εδώ, στο σπίτι μου, έσβηναν όλα τα κεράκια τους»), μου δείχνει τη φωτογραφία με τον Θανασάκη να φοράει γυαλιά («είχε πολλή μυωπία μικρός εξαιτίας αβιταμίνωσης»), κοίτα τα χρυσά μου, λέει διαρκώς με συγκίνηση· θυμάται όταν πρωτοπήγαν στον Πανελλήνιο που τους άφησε άφωνους γιατί έτρεχε «σαν τον άνεμο» αλλά εκείνος ήθελε να ασχοληθεί με το μπάσκετ… Αριστος ορθογράφος, καταπληκτικός στο συντακτικό, πολύ καλός στα μαθηματικά. «Στο Λύκειο ένας καθηγητής, μαθηματικός, όταν έβλεπε ότι είχε σωστές τις ασκήσεις, του πέταγε κάτω το τετράδιο στην αίθουσα και του έλεγε “πιάσ’ τα ρε μαύρε”. Ξέρετε τι έχουν τραβήξει τα παιδιά;». Η Μαριέττα Σγουρδαίου ήταν όμως χρόνια εκπαιδευτικός. Οπότε, μόλις διαπίστωσε αυτήν τη συμπεριφορά, απευθύνθηκε στην Επιθεώρηση. «Μου είπαν ότι είναι γνωστός ο κύριος, τον είχαν αλλάξει ένα σωρό σχολεία…». Τον Γιάννη, από την άλλη, τον είχαν συλλάβει μια φορά γιατί πουλούσε παράνομα cd, τον πήγαν στο τμήμα στα Σεπόλια. «Εκείνος ζήτησε εμένα τη “νονά” του. Μου είπαν στο τμήμα ότι είναι πολύ καλό παιδί και ειλικρινής. Είχαν εκτιμήσει ότι όταν τον συνέλαβαν είπε την αλήθεια, “είμαστε πέντε άτομα στο σπίτι, πώς θα φάμε”. Εκτοτε, μάλιστα, ο διοικητής του τμήματος φρόντιζε να του δίνει τρόφιμα ή ρούχα που συγκέντρωνε. Για να πούμε κι αυτήν την πλευρά της Αστυνομίας».
Χωρίς υπηκοότητα
Το διευκρινίζει η Μαριέττα Σγουρδαίου, γιατί τα μάτια της έχουν δει πολλά, δεκαετίες τώρα που ασχολείται με την αφρικανική κοινότητα, φροντίζοντας παιδιά. «Την Κατερίνα τη μεγαλώνω από 4 χρόνων. Η μητέρα της δεν την είχε δηλώσει όταν γεννήθηκε. Τώρα είναι 31, δουλεύει στη δισκογραφική των Αντετοκούνμπο, και έχει μια κόρη τη Ροζαλία 5 χρόνων που με φωνάζει “γιαγιά”». Στην είσοδο του σπιτιού της, κάτω από μια ραπτομηχανή, βλέπω παιδικά παντοφλάκια, τακτοποιημένα δίπλα σε παντόφλες ενήλικα. Η Κατερίνα, μέχρι σήμερα, παρότι είναι Ελληνίδα, δεν έχει αποκτήσει την υπηκοότητα…
Χάνεται στις αφηγήσεις η Μαριέττα Σγουρδαίου, διασταυρώνονται πρόσωπα από τα φοιτητικά της χρόνια (σπούδασε στο Ιστορικό – Αρχαιολογικό, πήρε πτυχίο το 1967), τα θεατρικά, τα εκπαιδευτικά (δίδασκε στο Αρσάκειο έως το 1988), για όλα τα παιδιά που έχει μεγαλώσει, για την Κυψέλη (στην ευρύτερη περιοχή μένει εδώ και 50 χρόνια)… Το φετινό Πάσχα θα το περάσει μαζί με τους Αντετοκούνμπο στο καινούργιο τους σπίτι, στο Παλαιό Ψυχικό. Τέλη Αυγούστου ο Γιάννης θα παντρευτεί στο Costa Navarino, όπου έχει αγοράσει, μαζί με τον Θανάση, δύο βίλες. «Ο Γιάννης έχει τεράστια αδυναμία στη μητέρα του. Νομίζω ότι είναι ο άνθρωπος στον κόσμο που αγαπάει περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο. Ο Γιάννης έχει τρία παιδιά, ο Θανάσης έχει δύο δίδυμα, την Κασσάνδρα και την Ηλέκτρα. Με το όνομα Ηλέκτρα συμφωνούσα, Κασσάνδρα, όμως δεν ήθελα!».
Τη ρωτάω για το σήμερα ενός ονόματος που συγκαταλέγεται στα πιο αναγνωρίσιμα του πλανήτη. «Τα παιδιά παραμένουν απλά όπως ήταν. Ταπεινά, σεμνά, όπως ήταν», απαντάει η κ. Σγουρδαίου. «Και έχουν μεγάλη οικογενειακή συνοχή και σεβασμό στην ιεραρχία. Ο Γιάννης ακούει τον Θανάση γιατί είναι ο μεγαλύτερος. Τα θυμάμαι παιδάκια να κάθονται στο τραπέζι, γύρω από το κεντρικό πιάτο. Ο Θανάσης κοιτούσε αν πήρε τη μερίδα του ο Γιάννης. Ο Γιάννης κοιτούσε αν πήρε ο Κώστας, ο Αλέξανδρος, και τότε μόνον θα ξανάπαιρναν».
Την περασμένη Δευτέρα η Μαριέττα Σγουρδαίου είχε ένα ατύχημα. Η κουζίνα της άρπαξε φωτιά, το σπίτι της υπέστη ζημιές, η ίδια εγκαύματα, ελαφρά ευτυχώς, στα χέρια, που την ανάγκασαν να ακυρώσει δύο παραστάσεις. Οταν ο Θανάσης είδε από το Skype το πρόβλημά της, είπε: «Μαμά, να έρθεις να ζήσεις κοντά μας για να σε προσέχουμε».