Της Ολγας Σελλα
«Με συγχωρείτε κύριε Βαλτινέ. Επειδή κατάγομαι από τον Πολύγυρο,
μήπως ξέρετε πού θα βρω την ποιητική συλλογή του Θάσου
Μαυρογόνατου, που αναφέρετε στο βιβλίο σας»; Είναι ένα από τα
τηλεφωνήματα που δέχτηκε ο ακαδημαϊκός και συγγραφέας Θανάσης
Βαλτινός, μετά την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου «Ο τελευταίος
Βαρλάμης». «Δεν θα το βρείτε, αγαπητέ μου, γιατί δεν υπάρχει. Είναι
πρόσωπο μυθοπλασίας ο Θάσος Μαυρογόνατος», του απάντησε ο
συγγραφέας. Οι αναγνώστες αυτής της πολύ μικρής, αλλά πολύ πυκνής
νουβέλας, θα συναντήσουν στις 48 σελίδες της πρόσωπα υπαρκτά
(Γιάννης Aποστολάκης, Αλέξης Πολίτης, Φάνης Κακριδής, Γιώργος
Σεφέρης, Νίκος Καββαδίας, Μαρίκα Κοτοπούλη, Μήτσος Μυράτ, Σταύρος
Ζουμπουλάκης, Δημήτρης Νανόπουλος, Ζακ Ντεριντά κ.ά.) και κάποια
άλλα άγνωστα που μπερδεύονται μαζί τους. Και η αλήθεια είναι ότι θα
μπερδέψει πολλές φορές τη μυθοπλασία με την πραγματικότητα. Αυτός
όμως ήταν ο στόχος, αλλά και η αναζήτηση του Θανάση Βαλτινού. Τον
αναφέρει μάλιστα ξεκάθαρα στις πρώτες σελίδες του βιβλίου του: «Η
ιστορία αρδεύει την τέχνη ή η τέχνη δημιουργεί ιστορική
πραγματικότητα;»
Αυτή η μικρή νουβέλα για πρώτη φορά ακούστηκε κατά την επίσημη
είσοδο του Θανάση Βαλτινού στην Ακαδημία Αθηνών. Κι είναι η πρώτη
φορά που ένας ακαδημαϊκός επιλέγει αντί για λόγο να εκφωνήσει
μια… νουβέλα. Που στις 48 της σελίδες υπάρχουν, με τον πιο
διακριτικό και ταυτοχρόνως διακριτό υπαινιγμό, σελίδες της
πολιτικής και της κοινωνικής ιστορίας αυτού του τόπου από τον 19ο
και τον 20ό αιώνα. Και συμβαδίζουν με έναν θαυμαστά αρμονικό τρόπο
διακειμενικότητας, με την ιστορία της ελληνικής και ευρωπαϊκής
λογοτεχνίας.
– Χρησιμοποιείτε σ’ αυτό το βιβλίο τελείως αλλιώς τις πηγές τις
ιστορίες.
– Υπάρχει το σχετικό δημοτικό τραγούδι, η ντροπή του 1897, οι
Bαλκανικοί Πόλεμοι, η Kατοχή και αν θες το κορύφωμα της ιστορίας,
που είναι και μια δική μου θέση, σύγχρονη, είναι στο τέλος. Τα
βουνά που υπήρξαν πεδία πρόσφατων πολέμων έχουν γεμίσει δασικούς
δρόμους, ο νεαρός δεν καταλαβαίνει πλέον πού πατάει, καγχάζει με τη
μορφή των ανθρώπινων σχέσεων μιας «παλιάς» εποχής.
– Κατά τη δική σας άποψη, δηλαδή, οι πληγές του Εμφυλίου έχουν
σκεπαστεί από «αγριόχορτα»; Η νέα γενιά δεν τις αγγίζει;
– Περίπου. Εχει γίνει πια ένα παρελθόν και θα πρέπει να
μελετηθεί ως τέτοιο ψυχρά, επιστημονικά από τα στοιχεία που έχουν
μείνει, αλλά δεν πρέπει να μας απασχολεί τόσο επίμονα και σε τέτοια
συνάφεια με τις ιδεοληψίες εκείνης της εποχής.
Δέσμιοι προκαταλήψεων
– Παρ’ όλα αυτά, δεν πιστεύετε ότι κάποιοι από τους ιδεολογικούς
διχασμούς που ξεκίνησαν τότε, συνεχίζονται μ’ έναν τρόπο και
σήμερα;
– Δεν θα σταματήσουμε να αντιδρούμε με διαφορετικούς τρόπους, να
διαφωνούμε, να αντιμαχόμεθα. Το πρόβλημα είναι πόσο είμαστε δέσμιοι
προκαταλήψεων και ιδεολογικών εντάξεων. Εμένα δεν μ’ ενοχλεί ή αν
θες μου δίνει χαρά, είναι πηγή αισθητικής χαράς, να διαβάζω κείμενα
της Γραφής. Παρ’ ότι δεν πιστεύω. Ομως αυτό δεν με αναστέλλει.
Μένει το περίγραμμα της ανθρώπινης κατάστασης, της γλώσσας και του
αισθητικού κατορθώματος.
– Σας στενοχωρεί που η νέα γενιά μπορεί να μη γνωρίζει
σημαντικές στιγμές της πρόσφατης ιστορίας;
– Με στενοχωρεί, αλλά είναι μια αναπότρεπτη κατάσταση. Πιστεύω
ότι κάποιοι από αυτούς αργότερα θα διαβάσουν, θα προβληματιστούν,
θα προσπαθήσουν να βρουν τι έγινε ανεπηρέαστοι από τα πάθη της
ιστορίας. Αλλά η πραγματικότητα είναι αυτή. Και δεν ευθύνεται η νέα
γενιά. Ευθύνονται οι δάσκαλοί τους, ευθυνόμαστε εμείς, ένα σωρό
πράγματα που τους έχουν έτσι προσδιορίσει. Το άπαν γι’ αυτούς που
ξανοίγονται τώρα στη ζωή είναι να βρουν μια θέση στο Δημόσιο. Είναι
λιγάκι απογοητευτικό αυτό, αλλά είναι πραγματικότητα. Βέβαια, πάντα
όλοι γκρινιάζουμε για τη νέα γενιά, αλλά από τη φύση τους οι νέοι
κουβαλούν το μέλλον. Εγώ θέλω να είμαι αισιόδοξος. Εκεί που είμαι
απαισιόδοξος είναι με την τωρινή κατάσταση. Αν μπορέσουμε να
βγούμε, αν θα βγούμε, πόσα χρόνια θα βρισκόμαστε σ’ αυτό το
λούκι…
– Ανησυχείτε;
– Ναι, γιατί κανείς δεν βγήκε να πει ότι έτσι είναι τα πράγματα.
Λένε μισόλογα. Αν εξηγούσαν ειλικρινά, ο κόσμος θ’ ακολουθούσε,
γιατί μυρίζεται ότι είναι δύσκολη η κατάσταση. Ο κόσμος κάνει
συλλαλητήρια, και δεν καταλαβαίνει ότι δεν πρόκειται να πάρει
τίποτα. Και δεν καταλαβαίνει ότι αν τους αναγκάσουν να φύγουν αυτοί
θα έρθουν ακόμα χειρότερα. Κι εγώ οργίζομαι με πολλά. Με το «όλοι
μαζί τα φάγαμε» του Πάγκαλου. Με το «είμαι πρωθυπουργός σε μια
διεφθαρμένη χώρα» του Παπανδρέου. Tόσος κυνισμός! Ε, όχι! Τον
διαφθείρατε τον λαό! Κάντε τον λίγο καλύτερο τώρα. Mιλήστε του με
ειλικρίνεια. Tαπεινωθείτε για μία, έστω, φορά. Ομως δεν υπάρχει
άλλος δρόμος. Θα περάσουμε μια δεκαετία δύσκολη, τουλάχιστον να
γίνουν αυτά που πρέπει.
Μακρόσυρτη σχέση
– Αργείτε συνήθως να βγάλετε νέο βιβλίο; Γιατί;
– Η σχέση μου με το κείμενο είναι μακρόσυρτη. Tο αφήνω στην
άκρη, να το ξαναδιαβάσω, να δω αν λειτουργεί, αν ισχύει, αν έχει
ένα βάθος μέσα στον χρόνο; Kι αυτό κρατάει πολύ. Κοίταξε είναι πολύ
ζωτική η διαδικασία της λογοτεχνίας. Η ζωή μου έχει εμπλακεί μ’
αυτή την ιστορία, με οριακό τρόπο. Aς το πω: η λογοτεχνία είναι
πάθος, είναι ανάγκη άμεση. Το πρόβλημα δεν είναι να κάνεις ένα
μυθιστόρημα, να το πετάξεις στην αγορά, να κάνεις μπεστ σέλερ…
Αυτό είναι εύκολο. Το πρόβλημα είναι πώς εσύ νιώθεις σε αρμονία μ’
αυτό που κάνεις.
– Είχε κόστος αυτή η επιλογή σας; Μετανιώσατε;
– Κόστος είχε, αλλά δεν μετάνιωσα. Εχω ζήσει τη μισή μου ζωή σ’
αυτά τα λίγα τετραγωνικά. Oμως συχνά γέμισαν με εξαιρετικές
απολαβές.
Το έργο της Ακαδημίας
– Πώς αισθάνεστε ως ακαδημαϊκός; Νιώθετε λίγο ξένος με το
πλαίσιο και το κλίμα;
– Οχι, δεν αισθάνομαι έτσι. Κατ’ αρχήν παλαιότερα έχω μιλήσει
και αρνητικά για την Ακαδημία. Δεν εννοούσα, βέβαια, τον θεσμό της
Ακαδημίας, αλλά κάποια από τα μέλη της, που στη δική μου αντίληψη
δεν εκπληρούσαν τον ρόλο του ακαδημαϊκού. Τώρα ξέρω πολύ καλά ότι η
Ακαδημία παράγει ένα σπουδαίο έργο, που είναι εν πολλοίς άγνωστο.
Την έχουν συνδέσει μ’ ένα είδος συντηρητισμού που εν μέρει πηγαίνει
με μια Ακαδημία. Η Ακαδημία δεν μπορεί να είναι πρωτοπορία.
– Θα λέγατε ότι είναι η φωνή της σύνεσης;
– Ναι, είναι η φωνή της πείρας, της σύνεσης, καμιά φορά είναι η
φωνή του καθωσπρεπισμού. Κάποια απ’ τα μέλη της είναι πολύ
προχωρημένης ηλικίας, και με ξαφνιάζει που μερικοί από αυτούς έχουν
ένα λαμπερότατο και νεανικότατο μυαλό.
– Πιστεύετε ότι αυτός ο θεσμός μπορεί να παίξει ρόλο στην
εκπαίδευση και την τέχνη;
– Ναι, νομίζω ναι. Και είναι σύμφυτος αυτός ο ρόλος με μια
σωφροσύνη που συνοδεύει την Ακαδημία. Αλλά ότι προσφέρει ουσιαστικό
έργο και μπορεί να πολλαπλασιαστεί αυτό είναι δεδομένο.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ