Κύριε διευθυντά
Με αφορμή τη θεατρική παράσταση «Ευμενίδες» (Αρχαίο Στάδιο Επιδαύρου 14/7) και του «Ορέστη» από το ΚΘΒΕ (Επίδαυρος 3/8), θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα εντυπωσιακό και πρωτόγνωρο γεγονός για τα δικαστικά και νομικά χρονικά, αυτό της απόφασης του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου της Αμερικής να επανεξετάσει τη μυθική δίκη του Ορέστη. Η επανάληψη της δίκης σκοπό είχε, όπως ανακοινώθηκε, να προσθέσει στον παλαιό μύθο και συγκεκριμένα στην αθωωτική απόφαση σύγχρονες αντιλήψεις, δοσμένες με νομικές εκφάνσεις, να απαντήσει δηλαδή στο ερώτημα που πλανάται στους αιώνες. Εδικαιούτο ο μητροκτόνος Ορέστης την αθώωσή του ή έπρεπε της ψυχικής του εξόντωσης να ακολουθήσει και η φυσική; Περιττό να λεχθεί ότι στην Ελλάδα το γεγονός αυτό πέρασε απαρατήρητο.
Κάνοντας μια συντομότατη ανασκόπηση στον μύθο, διαπιστώνουμε ότι ο Ορέστης είναι ο τελευταίος κρίκος μιας αλυσίδας αίματος και φόνων που αρχίζει από τους Τανταλίδες, συνεχίζεται με τους Πελοπίδες και φθάνει στην καταραμένη οικογένεια των Ατρειδών. Κάποτε έπρεπε να σταματήσει αυτή η «άγρια λύσσα», κατά τον Αισχύλο, να βρεθεί ένα εξιλαστήριο θύμα το οποίο θα εξιλεώσει και τις αμαρτίες των προηγούμενων γενεών. Και επιλέγεται από τους θεούς ο Ορέστης, ο οποίος οδηγείται στον διπλό φόνο κατόπιν απειλητικής εντολής των θεών, αλλά και από την Ατη, της καταραμένης οικογένειας των Ατρειδών, στην οποία είναι δέσμιος και δεν μπορεί να ξεφύγει από το «πεπρωμένο» και την «ειμαρμένη». Με τον φόνο όμως (έστω και χωρίς τη θέλησή του), διασαλεύεται η ηθική τάξη, προς αποκατάσταση της οποίας το έγκλημα θα πρέπει να τιμωρηθεί. Ετσι ο Ορέστης, κυνηγημένος από τις Ερινύες (τύψεις συνειδήσεως), καταντάει ένα ψυχικό ράκος, που ζητάει απεγνωσμένα βοήθεια από τους θεούς. Οι θεοί, οι οποίοι είναι οι έφοροι του δικαίου και της ηθικής τάξης στον μυθικό κόσμο, δεν αφήνουν αβοήθητο τον Ορέστη. Αι Λιταί, κόρες του Δία οι οποίες ακολουθούν την Ατη, τη Νέμεση και τις Ερινύες, θα φέρουν την εξιλέωση στον μητροκτόνο με τον εξής τρόπο: τον οδηγούν σε δικαστήριο όπου, κατά τον μύθο, δικάζεται από τους 12 θεούς, κατά δε τον Αισχύλο από 12 θνητούς αυστηρά επιλεγμένους όμως από τη θεά Αθηνά, όπου εκεί, με μια «στημένη» δίκη και προαποφασισμένο το αποτέλεσμα, αθωώνεται. Ετσι ο Ορέστης εξιλεώνεται και εξιλεώνει όλους τους προπάτορές του (είναι ο αίρων τας αμαρτίας). Επίσης, οι Ερινύες ηττώνται και μετατρέπονται σε Ευμενίδες. Οι νέες θεότητες κατανικούν τις παλαιές.
Αντίθετα όμως με τον θεοκεντρικό Αισχύλο, ο νεότερος Ευριπίδης, περισσότερο ανθρωποκεντρικός, θέλει τον Ορέστη να δικάζεται από λαϊκό δικαστήριο και να τιμωρείται με την ποινή του λιθοβολισμού. Αλλά και εδώ, ο από μηχανής θεός Απόλλων τον σώζει την τελευταία στιγμή.
Το Δικαστήριο τώρα της Αμερικής, αποτελούμενο από τρεις ανώτατους εν ενεργεία δικαστάς, 16 ενόρκους και 600 καλεσμένους με δικαίωμα ψήφου, μετά την ακροαματική διαδικασία και αφού ακούσθηκαν όλες οι απόψεις, κατέληξε στην εξής απόφαση: ο Ορέστης εκρίθη ένοχος από τους επαγγελματίες δικαστές κατά πλειοψηφία (2 προς 1), οι ένορκοι διχάστηκαν (8 προς 8). Οι 600 όμως καλεσμένοι ανέτρεψαν την καταδικαστική απόφαση αθωώνοντας και πάλι τον Ορέστη 2.500 χρόνια μετά.
Ι. Κ. Γεωργίου, Καρδιολόγος