Κύριε διευθυντά
Η σύνδεση της αναθεώρησης του Συντάγματος με δημοψήφισμα από την κυβερνητική εκπρόσωπο προκάλεσε σύγχυση, η οποία εξακολουθεί να αιωρείται, παρά την ορθή διορθωτική παρέμβαση του προέδρου της Βουλής Ν. Βούτση, ο οποίος αναφέρθηκε σε πιθανότητα (ή πρόθεση) της κυβέρνησης να θέσει υπό την κρίση του λαού με δημοψήφισμα ζητήματα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο μεταρρύθμισης του ισχύοντος Συντάγματος. Επειδή προδήλως η σύνδεση αναθεώρησης και δημοψηφίσματος με οποιαδήποτε μορφή εξακολουθεί να απασχολεί τα μέσα ενημέρωσης, παρά την παρέμβαση συνταγματολόγων και συνταγματολογούντων, θεωρώ χρήσιμο να διευκρινίσω ορισμένα ζητήματα:
Η αναθεώρηση του ισχύοντος Συντάγματος γίνεται με τις προϋποθέσεις του άρθρου 110 Σ, στις οποίες καθορίζεται και το επιτρεπτό όριο της αναθεώρησης (αναθεωρήσιμες και μη αναθεωρήσιμες διατάξεις), αλλά και η διαδικασία της αναθεώρησης, συμπεριλαμβανομένων και των οργάνων της αναθεωρητικής διαδικασίας. Στις προϋποθέσεις αυτές και στην προβλεπόμενη διαδικασία δεν περιλαμβάνεται η διενέργεια δημοψηφίσματος.
Μάλιστα, ουδέποτε υπό καθεστώς ομαλής αναθεώρησης ελληνικού Συντάγματος, από την ίδρυση του νεότερου ελληνικού κράτους, χρησιμοποιήθηκε δημοψήφισμα για συμπλήρωση ή νομιμοποίηση της αναθεωρητικής διαδικασίας.
Στη νεότερη πολιτική Ιστορία, το δημοψήφισμα χρησιμοποιήθηκε για αναθεώρηση συνταγματικών κανόνων, των οποίων η αναθεώρηση δεν ήταν επιτρεπτή με την προβλεπόμενη συνταγματική διαδικασία ή την άσκηση πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας, για τη μορφή του πολιτεύματος.
Το δημοψήφισμα αποτελεί θεσμό που προβλέπεται και ρυθμίζεται από το άρθρο 44 παρ. 2 του Συντάγματος. Προκηρύσσεται από τον ΠτΔ, ύστερα από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου και υπερψήφισή της από την απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών.
Τυπική προϋπόθεση συνταγματικότητας της προκήρυξης είναι να αφορά «κρίσιμο εθνικό ζήτημα». Το Σύνταγμα ορθώς δεν προσδιορίζει την έννοια του τελευταίου, αλλά καταλείπει την εκτίμηση αν συντρέχει πράγματι «κρίσιμο εθνικό ζήτημα» στον ΠτΔ, περί του οποίου η κρίση είναι πολιτική και άρα κατά τη νομολογία του ΣτΕ εκφεύγει του ακυρωτικού ελέγχου του Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου (αν και η τάση, διεθνώς, στη θεωρία τουλάχιστον, είναι ο περιορισμός των ανέλεγκτων διοικητικών πράξεων).
Τούτων δοθέντων, ερωτάται αν επιτρέπεται ή είναι χρήσιμο ορισμένα ζητήματα, η συνταγματική μεταχείριση των οποίων αποτελεί ή πρόκειται να αποτελέσει περιεχόμενο της συνταγματικής αναθεώρησης, να θεωρούνται «κρίσιμα εθνικά ζητήματα» για να αποτελέσουν αντικείμενο δημοψηφίσματος.
Η απάντηση στο ερώτημα μπορεί να είναι απλή: Αν η συνταγματική αναθεώρηση αφορά αναθεωρήσιμες διατάξεις του Συντάγματος, είναι περιττό το δημοψήφισμα από πλευράς θετικού δικαίου, αφού αυτό δεν προβλέπεται. Αν όμως διά του δημοψηφίσματος επιδιώκεται ή δημιουργείται η υπόνοια πρόθεσης «νομιμοποίησης» ή αναθεώρησης μη αναθεωρήσιμων διατάξεων του Συντάγματος, τότε δεν πρόκειται για δημοψήφισμα του άρθρου 44 παρ. 2 Σ, διότι προδήλως η εκεί προβλεπόμενη διαδικασία αφορά θεσμική λειτουργία στο πλαίσιο του Συντάγματος και όχι εκτός αυτού.
Στην τελευταία αυτή περίπτωση, πρόκειται για εκτροπή από τη συνταγματική νομιμότητα, διότι σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει «κρίσιμο εθνικό ζήτημα», αφού δεν νοείται δημοψήφισμα προβλεπόμενο από το άρθρο 44 παρ. 2 Σ προς ανατροπή του Συντάγματος, δηλαδή για νομιμοποίηση μη αναθεωρήσιμων διατάξεων.
Είναι δε αυτονόητο ότι σε συνθήκες δοκιμασίας της νομιμότητας και της αρχής του κράτους δικαίου, όπως είναι η εμπειρία που βιώνουμε από το 2010, καλό είναι τουλάχιστον η συνταγματική αναθεώρηση να αφεθεί να λειτουργήσει όπως προβλέπεται από το θετικό δίκαιο.
Γρηγοριος – Ευαγγελος Καλαβρος – Ομ. καθηγητής του Δικαίου της Ε.Ε. στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
«Η περιπέτειά μου στο μετρό»
Κύριε διευθυντά
Ο λόγος για την τιμή του εισιτηρίου από την Αθήνα προς το αεροδρόμιο με το μετρό. Θεωρώντας ότι θα γλίτωνα χρόνο και ταλαιπωρία, πήρα την απόφαση να χρησιμοποιήσω το μετρό προς αεροδρόμιο στις 18/06/2016. Ανέβηκα στον συρμό στον Ευαγγελισμό και η περιπέτεια αρχίζει… Μαζί μου ανέβηκε και μια παρέα πορτοφολάδων που προσπάθησαν να με κλέψουν… ευτυχώς ανεπιτυχώς μια και τους αντιλήφθηκα. Καλοντυμένοι με πόλο μπλουζάκια και χαμόγελο απλόχερο, που όμως κρατούσαν και μια ζακετούλα μέσα στον καύσωνα για να έχουν σίγουρα μεγαλύτερη επιτυχία στο ξάφρισμα. Oταν τους κατάλαβα και προσπάθησα να φύγω, ένας από αυτούς προσπάθησε να με χτυπήσει από τα νεύρα του. Για τις επόμενες στάσεις μέχρι τους Αμπελόκηπους κοιταζόμασταν από απόσταση! Φυσικά η έλλειψη οποιασδήποτε αστυνόμευσης, ελέγχων αλλά και προσωπικού του μετρό ήταν εμφανής τόσο στους σταθμούς όσο και στον συρμό.
Η συνέχεια θύμιζε λίγο από ανατολίτικο παζάρι με άτομα να ζητιανεύουν, αλλά επίσης άκουσα 4-5 διαφορετικές ομάδες μουσικών που και αυτοί φυσικά ζητιάνευαν. Φαντάζομαι κανένας από αυτούς δεν πλήρωσε εισιτήριο.
Φτάνοντας στο αεροδρόμιο πήγα στον σταθμό να κάνω την καταγγελία για την προσπάθεια κλοπής μου, αλλά ο υπάλληλος μου εξήγησε ότι ήταν μόνος του και το μόνο που θα μπορούσα να κάνω ήταν να στείλω μήνυμα στις υπηρεσίες του μετρό. Πάντως δεν είχε στυλό να μου γράψει πού να απευθυνθώ! Συμφώνησε μαζί μου ότι η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη και μου είπε ότι δεν υπάρχει προσωπικό.
Στη συνέχεια, έκανα την καταγγελία στην υπηρεσία του μετρό, αλλά απάντηση δεν έλαβα. Θα μου πείτε ότι αυτό που πέρασα δεν ήταν τίποτα μπροστά στην ταλαιπωρία και μιζέρια που αντιμετωπίζουν χιλιάδες άνθρωποι γύρω μας.
Και φτάνοντας στο αρχικό ερώτημά μου, η δική μου απάντηση είναι ένα κραυγαλέο «όχι». Oχι, δεν αξίζουν τα δέκα ευρώ γι’ αυτό που προσφέρει το μετρό ή μάλλον γι’ αυτό που δεν προσφέρει… ασφάλεια, αίσθηση ανταποδοτικότητας, ελέγχων και μιας ελάχιστης ευαισθησίας να απαντήσει και να ζητήσει συγγνώμη γι’ αυτή την κατάσταση. Ξέχασα να πω ότι ζήτησα ως ελάχιστη αποζημίωση το αντίτιμο του εισιτηρίου. Λέτε;
Μιχαλης Λαζαριδης – Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
Το Brexit και ο Μάρσαλ
Κύριε διευθυντά
Είναι μια αληθινά μεγάλη ώρα της ιστορίας. Αυτή τη στιγμή δοκιμάζεται, όπως ο χρυσός από τη φωτιά, η πίστη μας στην Ευρώπη και το φωτεινό μέλλον των επόμενων γενεών. Οι ηγεσίες των ευρωπαϊκών θεσμών και των ευρωπαϊκών κρατών – εταίρων καλούνται να διατρανώσουν την πίστη τους στο ιδανικό της Ενωμένης Ευρώπης, ως το μόνο αντίδοτο στις μεγάλες ιστορικές τραγωδίες του παρελθόντος. Eνας κορυφαίος Eλληνας ψυχίατρος, ο Αριστείδης Ασπιώτης, που οι παλαιότεροι αναγνώστες σας ίσως θυμούνται για τα γεμάτα εμπνευσμένο στοχασμό κι ευγένεια σκέψης έργα του –«Ο Aρτιος Aνθρωπος» είναι ένα από αυτά– συνήθιζε να λέει στα ζευγάρια που του γνωστοποιούσαν την πρόθεσή τους να λάβουν διαζύγιο: «Παρακαλώ περιμένετε έξι μήνες. Χαμηλώστε τους τόνους. Διαβάστε κάτι ωραίο που θα εμπνεύσει τη σκέψη σας, επισκεφθείτε πολύ όμορφα μέρη, θυμηθείτε τις πρώτες στιγμές της γνωριμίας σας, τους λόγους που αποφασίσατε να ενώσετε τη ζωή σας».
Είναι μια μεγάλη μέρα της ιστορίας. Το μόνο που μπορούμε να ευχηθούμε είναι να σταθούμε όλοι –προπάντων οι Γερμανοί– στο ύψος της ιστορίας. Θα ήταν η Γερμανία αυτό που είναι σήμερα, εάν ο νικητής του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Αμερικανός στρατηγός G. Marsall –με μια μοναδική στην ιστορία ευγένεια πνεύματος και καρδιάς– δεν σχεδίαζε την Ευρώπη της ειρήνης;
Για μας τους Ευρωπαίους ο υπέροχος αυτός άνθρωπος αποτελεί το μέγιστο πρότυπο για να κρίνουμε το βάθος της σκέψης μας, την ευγένεια της πράξης μας, το ύψος του πολιτισμού μας.
Είναι μια μεγάλη μέρα της Ευρώπης. Εκφράζω την ευχή και την ελπίδα ότι όλοι –με προεξάρχοντες τους Γερμανούς– θα σταθούν στο ύψος της ιστορίας.
Πετρος Iω. Ψυχουντακης