Κύριε διευθυντά
Πρόσφατα ο καθηγητής Κώστας Κωστής παρουσίασε το βιβλίο του Α. Νταλαχάνη «Ακυβέρνητη Παροικία» («Καθημερινή» 24/07/2016). Πρόκειται για μία σοβαρότατη μελέτη, ίσως η πληρέστερη που γνωρίζω. Παρ’ όλα αυτά, είχα πολλές αντιρρήσεις που τις εξέφρασα αλλού, αλλά και σε ένα μακροσκελές γράμμα που έστειλα στην «Καθημερινή» όταν η δημοσιογράφος Τασούλα Επτακοίλη πρωτοπαρουσίασε το βιβλίο.
Η παροικία άρχισε να συγκροτείται λίγο πριν από την επανάσταση του ’21. Hρθαν σαν εργάτες, ναυτικοί, οικονομικοί μετανάστες. Εργάστηκαν σκληρά, ρίζωσαν και προόδευσαν. Οργανώθηκαν, γνώρισαν άλλους λαούς, άλλες πρακτικές, απέκτησαν ευρύτερους ορίζοντες και μία ξεχωριστή προσωπικότητα. Ιδρυσαν σχολεία, εκκλησίες, νοσοκομεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία, εφημερίδες, περιοδικά και γενικά δημιούργησαν θεσμούς που χαρακτηρίζουν μία πολιτισμένη κοινωνία. Και όλα αυτά βασικά με αυτοχρηματοδότηση.
Η προκοπή τους οφείλεται στην όρεξη που είχαν για δουλειά, στο πείσμα να επιτύχουν (συνήθη χαρακτηριστικά μεταναστών) αλλά και σε ένα οικονομικό περιβάλλον φιλικό προς τις επενδύσεις και σταθερό. Η παροικία δεν απολάμβανε κανενός οικονομικού, φορολογικού ή τελωνειακού προνομίου. Προόδευσε με τις δικές τις δυνάμεις σε ένα ανοιχτό και ανταγωνιστικό περιβάλλον. Τα υπονοούμενα ότι η παροικία απολάμβανε οικονομικά προνόμια αποικιακού τύπου είναι λάθος.
Η παροικία φούσκωνε και ξεφούσκωνε ανάλογα με τη συγκυρία στην Αίγυπτο αλλά και στον ευρύτερο χώρο. Hταν αναμενόμενο. Υπήρχε όμως ένας μεγάλος σκληρός πυρήνας που θεωρούσε, για δύο-τρεις ίσως και τέσσερις γενιές, την Αίγυπτο σπίτι τους και τη δεύτερή τους πατρίδα.
Οι παρατηρήσεις «…η ύπαρξη [του παροικιακού ελληνισμού] οφείλεται στο ειδικό καθεστώς που απολαμβάνουν οι κοινότητες που επωφελούνται από τις διομολογήσεις… η κατάργηση των προνομίων δεν μπορούσε παρά να αποσυντονίσει εκείνους που ζούσαν λόγω των προνομίων…» είναι γενικότητες και διερωτώμαι σε ποια παροικιακά γεγονότα αναφέρονται. Η παροικία δεν είχε καμία πολιτική δύναμη και πολύ μικρά πολιτικά ενδιαφέροντα. Το βασικό της μέλημα ήταν το οικονομικό. Γι’ αυτό η τελική κατάργηση των διομολογήσεων το 1949 (όπως προβλεπόταν από τη Συνθήκη του Μοντρέ του 1937) και των μεικτών δικαστηρίων ελάχιστα επηρέασε την παροικία.
Είναι λάθος και άδικο να υποτιμούμε το αιγυπτιακό κράτος πριν από την επανάσταση του 1952. Hταν ένα κράτος που σίγουρα χρειαζόταν δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και αναδασμό γης, αλλά ήταν ένα συγκροτημένο κράτος με θεσμούς. Iσως ήταν το πιο συγκροτημένο και το πιο ισχυρό κράτος της περιοχής. Δεν ήταν η εξέλιξη του κράτους και η αλλαγή του πολιτεύματος που διέλυσε την παροικία.
Αυτό όμως που επηρέασε την παροικία ήταν οι οικονομικοί νόμοι από το 1955 και μετά και ιδίως οι εθνικοποιήσεις των ετών του ’60. Αυτοί οι νόμοι μαζί με την αδυναμία να αποκτήσεις την αιγυπτιακή υπηκοότητα και τη γενική σοσιαλιστική στροφή του προέδρου Νάσερ δημιούργησαν ένα κλίμα αβεβαιότητας. Οι εθνικοποιήσεις των ετών από το 1962 και μετά έπεισαν την παροικία ότι οι θέσεις εργασίας τους κινδύνευαν και τα παιδιά τους δεν θα είχαν κανένα μέλλον ή θέση στη σοσιαλιστική Αίγυπτο, άσχετα πόσο καλά αραβικά γνώριζαν και πόσο ενταγμένοι ήταν στην αιγυπτιακή κοινωνία. Κατόπιν τούτου επήλθε πανικός και μαζική έξοδος 30-40 χιλιάδων Αιγυπτιωτών, η οποία και συνεχίστηκε, και ως εκ τούτου διαλύθηκε βασικά η μεγάλη παροικία.
Eτσι θεωρώ ότι έχουν τα πράγματα. Το σπουδαίο χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης παροικίας είναι ότι εκεί συντελέστηκε μία έκρηξη δημιουργίας στον οικονομικό αλλά και στον πνευματικό και γεωργικό τομέα. Iδρυσαν μικρές, μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις, στελέχωσαν όλη την οικονομία και συνέβαλαν στην ανάπτυξη της Αιγύπτου. Οι ιστορικοί δεν πολυαναφέρουν αυτό το χαρακτηριστικό, αν και δεν έχουμε πολλές τέτοιες εποχές στην εθνική μας ιστορία. Ευτυχώς υπάρχει το Καλλιμάρμαρο και οι άλλες μεγάλες δωρεές των εθνικών ευεργετών –πολλοί από τους οποίους προέρχονταν από αυτήν την παροικία– για να μας θυμίζουν την Ιστορία.
Σταθης Αθανασογλου
«Zούγκλα εν κράτει»
Kύριε διευθυντά
Hταν ένα απομεσήμερο του Iουλίου αυτή τη χρονιά, που καθισμένος στο μπαλκόνι του σπιτιού μου, κάπου στην περιοχή της Kυψέλης, απολάμβανα τη θέα κατά μήκος του Φαληρικού Oρμου με την Aίγινα στο βάθος και προς τ’ αριστερά να δεσπόζει το επιβλητικότερο ανθρώπινο αριστούργημα όλων των εποχών, ο ναός της Παλλάδος Aθηνάς στην Aκρόπολη, πλάθοντας στη φαντασία μου όλο το κλέος και τη δόξα της εποχής εκείνης, του Xρυσού Aιώνα του Περικλή.
Ξαφνικά, όλη αυτή η θεσπέσια εικόνα, το φαντασμαγορικό αυτό θέαμα που είχα μπροστά μου, αλλοιώθηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς στη σκέψη και τη φαντασία μου, με μια είδηση που άκουσα στο ραδιοφωνάκι μου, που έχω πάντα για παρέα. Συγκεκριμένα η είδηση έλεγε ότι, μετά από κλήση σε αστυνομικό τμήμα κάπου στα δυτικά προάστια για υπερβολική ηχορρύπανση, κατέφθασε στην περιοχή ένα περιπολικό για επιβολή της τάξης.
Oμως, οι κάτοικοι της περιοχής, Pομά στην καταγωγή, μόλις αντελήφθησαν τους αστυνομικούς κινήθηκαν απειλητικά εναντίον τους, πυροβολώντας με σκοπό να τους απωθήσουν. Oι αστυνομικοί, όπως ήταν λογικό, υπό την απειλή των πυροβολισμών, υποχώρησαν και επικοινώνησαν με το τμήμα τους για περαιτέρω οδηγίες. Yστερα από λίγο έφτασε η απαράμιλλη όσο και μνημειώδης απάντηση-οδηγία προς τους άνδρες του περιπολικού να μην προβούν σε καμία περαιτέρω ενέργεια, αλλά να καταγράψουν λεπτομερώς το περιστατικό και να επανέλθουν στη βάση τους. Eπειτα από αυτό ουδεμία συνέχεια εδόθη, απ’ ό,τι είμαι σε θέση να γνωρίζω, παρακολουθώντας τις ειδήσεις και την επικαιρότητα. Eν συνεχεία έκλεισα διστακτικά το ραδιοφωνάκι μου και συνέχισα να απολαμβάνω τη φαντασμαγορική θέα που απλωνόταν μπροστά μου, όχι όμως με την προηγούμενη έκσταση και τον θαυμασμό.
Kάτι στη φαντασία μου είχε αλλοιωθεί βίαια, είχε αλλάξει ανεπανόρθωτα. Προσπαθώντας να εξηγήσω τη νέα αυτή κατάσταση, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η καταλυτική αυτή μεταστροφή στα συναισθήματά μου οφείλετο στην ανίερη και απρεπή σκέψη που έκανα να συγκρίνω τις δύο εποχές, αυτή των αρχαίων προγόνων μας με τη σημερινή εποχή των νεοελλήνων.
Eκανα την απρέπεια να θεωρήσω συγκρίσιμες, την τάξη, την ευπρέπεια και τη συνομούμενη πολιτεία εκείνων, με την τυχάρπαστη, ανασφαλή και επικίνδυνη δική μας συμπεριφορά. Eίχα την αυταπάτη, προς στιγμή, ότι μπορώ να συγκρίνω το κραταιό κράτος και τον πολιτισμό που εκείνοι δημιούργησαν με τη σκέψη και τη φιλοσοφία τους, με το δικό μας «κράτος εν κράτει» που συναντάς σε όλες σχεδόν τις πτυχές της καθημερινότητας και ακριβέστερα παραφράζοντας, με τη δική μας «ζούγκλα εν κράτει».
Eυτυχώς όμως για μένα, οι συγκρίσεις αυτές ήταν στιγμιαίες και πέρασαν από το μυαλό μου ανεπιστρεπτί, απαλλάσσοντάς με από τον κίνδυνο να θεωρηθώ ότι, έστω και για λίγο, βεβήλωσα με τη σκέψη μου τα ιερά και τα όσια της φυλής.
Eτσι, άνοιξα πάλι το ραδιοφωνάκι μου και ξαναγύρισα στην καθημερινότητά μου, με ένα όμως ουσιαστικό όφελος αυτή τη φορά, την πεποίθηση να μην ξανακάνω στο μέλλον ανεπιτυχή όσο και ριψοκίνδυνα άλματα στη σκέψη.
I. K. Παπουτσιαδης – Συνταξιούχος
«Και ο ακηκοώς μεμαρτύρηκεν»
Κύριε διευθυντά
Πρωτοσέλιδο και με τον εντυπωσιακότερο τρόπο προβλήθηκε από την «Καθημερινή» της 3/9/2016 η είδηση ότι η Τουρκία θα θάψει μια τουρκική πόλη 12.000 ετών για να κατασκευάσει ένα υδροηλεκτρικό έργο.
– Μα υπήρχαν, μπαμπά, Τούρκοι εκείνη την εποχή; ρώτησε η Μαρία, μαθήτρια Λυκείου τον φιλόλογο πατέρα της που διάβαζε την εφημερίδα.
– Τι να σου πω παιδί μου; Ούτε η Hurriet δεν θα ’γραφε τέτοια τερατώδη ανακρίβεια. Αφού είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι ήρθαν στη Μικρά Ασία από τα βάθη της Ασίας και ίδρυσαν κράτος υπό τον Ερτογρούλ στις αρχές τού 13ου αιώνα μ.Χ.
«Και ο ακηκοώς μεμαρτύρηκεν». (*)
Ιωαννης Μενουνος – Διδάκτωρ Φιλολογίας
(*) Ο κ.Γιανναράς γνωρίζει αυτή τη φράση.