Κύριε διευθυντά
Παράθεση σειράς σκέψεων ως αντίδοτο στην trumpολογία (χοντρά ψέματα εκφερόμενα χωρίς ντροπή σαν τον Ντόναλντ Τραμπ) του Τσίπρα (ομιλία του της 9ης Απριλίου στην Κεντρική Επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ).
Αν επρόκειτο για προφορική συζήτηση, θα μπορούσε να έχει τη μορφή αινίγματος. Περιγραφή, αυτά και έτσι, τι είναι; Στο γραφτό κείμενο δεν υπάρχει άμεση επαφή μεταξύ του γράφοντος και του αναγνώστη. Θα αναγκαστώ, έτσι, να αποκαλύψω πρόωρα τη λύση, χωρίς την απάντηση των αναγνωστών.
Κατά το ΙΟΒΕ («Η Ελληνική Οικονομία», τεύχος 02/2010), «η τεχνική πλευρά της ελληνικής κρίσεως και οι αιτίες που κλόνισαν την εμπιστοσύνη των αγορών μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: α) Μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα και χρέος ως αποτέλεσμα ταχείας αύξησης δαπανών και του μεγέθους του δημόσιου τομέα. β)… υπερβολική εξάρτηση από τον διεθνή δανεισμό. γ) Χαμηλή ανταγωνιστικότητα… δ) Απώλεια αξιοπιστίας … Kαι ε) Περιορισμένη διάθεση του πολιτικού συστήματος για μεταρρυθμίσεις…».
Και τώρα το αίνιγμα: «Θα παραμείνουμε εγκλωβισμένοι για πάντα στη βαθιά κρίση που σοβεί στον τόπο. […] Οι δανειακές ανάγκες μας φέτος υπερβαίνουν το 21% του ΑΕΠ. […] Η δημόσια διοίκηση σήμερα είναι ο μεγάλος ασθενής και ταυτόχρονα η απαραίτητη προϋπόθεση για τον εκσυγχρονισμό της χώρας. [… ] …η ελληνική οικονομία περνάει τη χειρότερη κρίση στη μεταπολεμική μας ιστορία. […] …παραμένει κυρίαρχο το πρόβλημα της διόγκωσης του ελλείμματος του δημόσιου τομέα. […] Η χώρα να βουλιάζει στα τρομακτικά κρατικά ελλείμματα, καταχρεωμένη στο εξωτερικό, με το κύρος καταρρακωμένο διεθνώς και την αξιοπιστία της βαρύτατα τραυματισμένη. […] Ο μεγάλος ασθενής. Η κοινωνική ασφάλιση βρίσκεται σήμερα στα όρια της χρεοκοπίας. […] Η χώρα μας διέρχεται δεινή ηθική κρίση με βαρύτατες συνέπειες για τον δημόσιο βίο. …Πρώτη και ουσιώδης προϋπόθεση γι’ αυτό [για αποκατάσταση της λειτουργίας των θεσμών] είναι η ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης».
Μεταξύ των δύο διαπιστώσεων υπάρχει σαφής σύγκλιση. Το ερώτημα του αινίγματος: Από πού προέρχεται η τελευταία σειρά διαπιστώσεων και ποιας εποχής είναι; Ο αναγνώστης ας επιχειρήσει να μαντέψει˙ έτσι, σαν παιγνίδι. Κάπως δύσκολο.
Να σας πω, λοιπόν. Είναι από τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβερνήσεως Μητσοτάκη. (Πρακτικά της Βουλής της 24ης Απριλίου 1990.) Κι αμέσως αναπηδάει μια νέα απορία. Καλά˙ κατά τα επόμενα πάνω από είκοσι χρόνια, τίποτα δεν έγινε; Kαμία ουσιαστική αλλαγή; Nαι˙ υπήρξε μια σχετική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του λαού. Αλλά στον τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας βήματα ασήμαντα. Και όχι προς τα εμπρός˙ προς το πλάι. Εγιναν δύο προσπάθειες μεταρρυθμίσεων. Η πρώτη από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Η άλλη από την κυβέρνηση Σημίτη.
Για την πρώτη: «Αν ο Κ. Μητσοτάκης και η κυβέρνησή του είχαν αφεθεί να ολοκληρώσουν το μεταρρυθμιστικό τους έργο, η σημερινή Ελλάδα θα ήταν στις πρώτες θέσεις των οικονομικά πετυχημένων χωρών της Ευρωζώνης…». Κρίση του Henning Christophersen, Δανού αντιπροέδρου (1985 – 1995) της Ευρωπαϊκής Commission (βλ. «Εστία» της 14ης Σεπτ. 1911). Κρίμα! Σχεδόν όλα ανετράπησαν από τη διάδοχο κυβέρνηση.
Το δεύτερο εγχείρημα εκσυγχρονισμού (Σημίτη) εβούλιαξε μέσα σε έναν ωκεανό οικονομικών σκανδάλων και διαφθοράς˙ και στο ασφαλιστικό! Γράφει ο καθηγητής Τάσος Γιαννίτσης: «Πάντως, με κάποιες επιφυλάξεις, θεωρώ ότι μία έγκαιρη μεταρρύθμιση θα είχε αποτρέψει, αφενός, την τόσο μεγάλη επιδείνωση των μεγεθών του ασφαλιστικού προβλήματος και, αφετέρου, τη συσσώρευση τόσο υψηλού δημόσιου χρέους. Η ίδια η κρίση θα είχε πολύ διαφορετική μορφή». (σελ. 21, Το ασφαλιστικό και η κρίση, εκδ. Πόλις, 2016.)
Κλείνω με μια παρατήρηση, που συνοψίζει την όλη συλλογιστική αυτού του κειμένου: «Οι πρωτοβουλίες της πολιτικής αυτής ειδικώς της κυβερνήσεως [Κ. Μητσοτάκη] φέρνουν μίαν έντονη ομοιότητα με τις δομικές μεταρρυθμίσεις που ζητήθηκε από την Ελλάδα να εφαρμόσει ως μέρος των όρων του προγράμματος που συμφωνήθηκε νωρίς το 2010». (σελ. 6, Theodore Pelagidis, Michael Mitsopoulos, GREECE – FROM EXIT TO RECOVERY? εκδ. BROOKINGS INSTITUTION PRESS.) Αν είχαν αφεθεί να ολοκληρωθούν τότε, θα είχε προληφθεί η ολέθρια κρίση των εφτά τελευταίων χρόνων. Αν… Με τα αν, όμως, δεν γράφεται η ιστορία.
Νικ. Λ. Γ. Λιναρδατος
Τα πεύκα που κλάδεψαν
Κύριε διευθυντά
Στις 30/10/15, κατόπιν σχετικών παραπόνων από γείτονες, απευθύνθηκα στο Δασαρχείο Πειραιώς, ζητώντας άδεια να κλαδέψω τα πεύκα εντός της ιδιοκτησίας μου και κατά μήκος της δημοσίας οδού, στον Ποταμό Κυθήρων. Πριν λάβω απάντηση, συνεργείο του Δήμου Κυθήρων, τη απουσία μου, παρανόμως και χωρίς ειδοποίηση, κλάδεψε σχεδόν ολοσχερώς και με τρόπο βάναυσο τρία δένδρα και άφησε στον δημόσιο δρόμο, αλλά και μέσα στο οικόπεδό μου, τα κομμένα κλαδιά. Στο τηλεφώνημα διαμαρτυρίας μου στον δήμο, ο αρμόδιος αντιδήμαρχος αντέταξε ότι το εγχείρημα έγινε καθώς οι γείτονες ανησυχούσαν μήπως τα πεύκα πέσουν και προκαλέσουν ατύχημα σε περίπτωση κακοκαιρίας· παραδέχτηκε, ωστόσο, ότι το εντεταλμένο ιδιωτικό συνεργείο εργάστηκε κατά το δοκούν και χωρίς επιτήρηση. Κατά συνέπειαν, μου υποσχέθηκε ότι θα προβεί στις ενδεδειγμένες ενέργειες, ώστε να αναγνωριστεί το λάθος του δήμου. Δυστυχώς, οι αλλεπάλληλες υπομνήσεις είτε στον ίδιο είτε στον δήμαρχο Κυθήρων, γραπτώς ή προφορικώς, δεν είχαν αποτέλεσμα. Καθώς, εν τω μεταξύ, ένα από τα κλαδεμένα πεύκα είχε ξεραθεί, απευθύνθηκα και πάλι στο Δασαρχείο Πειραιώς, αν και δεν είχε ακόμη απαντήσει στην από 30/10/15 αίτησή μου, το οποίο, μετά από νέα αυτοψία, συνέστησε να απομακρυνθεί αμέσως το δέντρο, ως ιδιαιτέρως επικίνδυνο. Κοινοποίησα τη γνωμάτευση του Δασαρχείου στον δήμο, ζητώντας με νέα συστημένη επιστολή να κοπεί το δέντρο με δική του ευθύνη και έξοδα, καθιστώντας τον μάλιστα υπεύθυνο σε περίπτωση ατυχήματος. Εως σήμερα ο Δήμος Κυθήρων σιωπά. Αδράνεια; Ελλειψη σεβασμού της ξένης ιδιοκτησίας; Παραμέληση της φροντίδας για τη φύση; Αδιαφορία για τον κίνδυνο ατυχήματος σε δημόσιο δρόμο; Ολες οι υποθέσεις είναι, δυστυχώς, δυνατές…
Δρ Αλεξιος Χρυσοσταλης, Βυζαντινολόγος
Οι συζητήσεις της… παρέας των «οκτώ»
Κύριε διευθυντά
Είμαστε μια παρέα οκτώ ατόμων που σχεδόν από την αρχή της κρίσης, των μνημονίων, μία φορά τον μήνα συναντιόμαστε και συζητάμε τις εξελίξεις. Αρχικά όλοι συγκλίναμε στην άποψη ότι, αφού δεν μπορούμε μόνοι μας οι Ελληνες να προχωρήσουμε στη λήψη των σωστών μέτρων, να υλοποιήσουμε τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, πρέπει να «επιβληθούν» αυτές από τους ξένους, τους Ευρωπαίους, τους δανειστές, την τρόικα. Παρά το γεγονός μάλιστα ότι στην πορεία αναγνωρίστηκαν σοβαρά λάθη από τους θεσμούς (πολλαπλασιαστής κ.λπ.) και βγήκαν στην επιφάνεια σοβαρές διαφωνίες μεταξύ τους, εξακολουθούσαμε να έχουμε την άποψη ότι έστω και η βοήθειά τους είναι απολύτως απαραίτητη. Ιδίως μάλιστα όταν στη χώρα μας εκλέχθηκε μια κυβέρνηση που ιδεολογικά υποτίθεται ήταν ενάντια στα μνημόνια, θεωρήσαμε ότι η μόνη ελπίδα ήταν το κουαρτέτο να επιβάλει τις απόψεις του στους κυβερνώντες, έστω και σε ένα παιχνίδι win – win και για τους δύο, αλλά και για τη χώρα. Αφενός μεν η νέα κυβέρνηση να παραμένει στην εξουσία διαφημίζοντας τη «σκληρή» διαπραγμάτευση και τη νέα κάθαρση, αλλά ψηφίζοντας τα μέτρα, αφετέρου δε οι ξένοι έστω και με καθυστερήσεις να «κάνουν τη δουλειά τους», καθώς κατάλαβαν ότι τα όποια μέτρα θα περνούν πολύ ευκολότερα. Το τελευταίο χρονικό διάστημα είχε αρχίσει να υπάρχει μια διάσταση απόψεων μεταξύ των θεωρητικών και των θετικών της παρέας. Οι δεύτεροι είχαν την άποψη ότι με κάθε θυσία θα πρέπει το πρόγραμμα να προχωρήσει γρήγορα και με αυτόν τον τρόπο θα έρθει το ριμπάουντ της οικονομίας. Οι πρώτοι, ότι υπάρχουν «κόκκινες γραμμές», όχι μόνο στα οικονομικά μεγέθη, αλλά κυρίως στα θεσμικά θέματα. Τώρα πια, μετά όσα συμβαίνουν, αισθάνομαι πλέον ότι δεν υπάρχουν καν αυτές οι δύο ομάδες. Ο καθένας έχει επικεντρώσει πολύ περισσότερο, αν όχι αποκλειστικά, στα προσωπικά – οικογενειακά του θέματα. Οση ευθύνη έχει η κυβέρνηση, άλλη τόση έχουν και οι ξένοι. Ούτε δίκαιο ριμπάουντ στην οικονομία προβλέπεται ούτε μείωση της κατάπτωσης των θεσμών. Με αυτή την ψυχολογία μπορεί κανείς να αντιδράσει; Και για να είμαι μέσα στην επικαιρότητα. Ο Πολωνός Ανταμ Σίμτσικ, καλλιτεχνικός διευθυντής της αμφιλεγόμενης έκθεσης documenta 14, αναφέρει σε μια συνέντευξή του για τη χώρα μας: «Είναι η χώρα που γεννήθηκε η δημοκρατία και όπου ίσως εφευρεθεί ξανά». Μετά από όλα αυτά όμως, αναρωτιέμαι: από εμάς περιμένουν ή θέλουν να μας κάνουν να πιστεύουμε ότι μπορούμε να παίξουμε κάποιο ρόλο;
Κωνσταντινος Λιβανιος