Κύριε διευθυντά
Από τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αξιοπρέπεια του ανθρώπου απορρέει και η υποχρέωση του κράτους να λαμβάνει και «θετικά» μέτρα, ώστε τα άτομα να είναι σε θέση να απολαμβάνουν πλήρως τα ατομικά τους δικαιώματα. Στην υποχρέωση αυτή του κράτους αντιστοιχεί το δικαίωμα των ατόμων να αξιώνουν από την πολιτεία τη λήψη μέτρων, αστυνομικών κ.λπ., που να τους εξασφαλίζουν την απόλαυση των δικαιωμάτων τους, όπως είναι η σωματική ακεραιότητα, το άσυλο της κατοικίας, η περιουσία. Είναι το λεγόμενο «δικαίωμα στην ασφάλεια».
Οταν όμως το κράτος δεν ενδιαφέρεται για την ασφάλεια των πολιτών, με συνέπεια να πολλαπλασιάζονται τα κρούσματα παραβατικότητας, δημιουργείται η αίσθηση πως είμαστε πλήρως εκτεθειμένοι σε κινδύνους. Και όντως τα τελευταία χρόνια είναι διάχυτη η ανασφάλεια που διακατέχει όλους, ιδίως μετά τα συνεχή τρομοκρατικά χτυπήματα στην Ευρώπη, αλλά και στη χώρα μας. Οι απρέπειες σε δημόσιους χώρους, η έξαρση βίας με επιθέσεις κατά γυναικών, οι καθημερινές ληστείες και δολοφονίες, η εγκατάσταση της ανομίας μέσα στα πανεπιστήμια, οι πρωτοβουλίες καταστολής από «συλλογικότητες» είναι μερικά μόνον από τα παραδείγματα τα οποία κάνουν τους πολίτες να αισθάνονται τελείως αδύναμοι να προστατευθούν. Αυτή είναι η «κοινωνία της αγένειας». Επόμενο λοιπόν είναι να βιώνουμε τώρα όλοι ένα δυστοπικό καθεστώς.
Ομως, το να ζει κανείς διαρκώς υπό τέτοιο καθεστώς, είναι και συναίσθημα, που σε αποτρέπει να αναπτύξεις ελεύθερα την προσωπικότητά σου και σε ωθεί στην απομόνωση και την εσωστρέφεια χωρίς καμία φιλοδοξία. Αυτή είναι η «κοινωνία της ταπείνωσης», εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη ορισμένης ιδεοληψίας.
Ο φόβος λοιπόν γεννάται από την πλήρη ανασφάλεια που μας περιρρέει, δηλαδή από την απουσία κράτους. Η απουσία αυτή, με τη σειρά της, σημαίνει ότι οι πολίτες δεν είναι πλέον ελεύθεροι, διότι όταν ο φόβος κυριαρχεί στην όποια δραστηριότητα, ακόμα και μέσα στο σπίτι, αυτό έχει ως επακόλουθο να βιώνουμε σε καθεστώς ανελεύθερο, το οποίο όμως δεν μπορεί πια να χαρακτηρίζεται δημοκρατικό. Αρα η ανυπαρξία φόβου πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ανθρώπινο δικαίωμα. Με άλλες λέξεις, το φιλελεύθερο κράτος πρέπει να προστατεύει τους πολίτες από έκνομες ενέργειες, διότι ελευθερία σημαίνει έλλειψη φόβου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αμερικανός πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ, στον γνωστό λόγο του ενώπιον του Κογκρέσου την 6η Ιανουαρίου 1941 («Four Freedoms Speech»), διακήρυξε τέσσερις στοιχειώδεις ανθρώπινες «ελευθερίες»: ελευθερία λόγου, λατρείας, απελευθέρωση από στερήσεις και ελευθερία από φόβο (freedom from fear), που τότε σήμαινε την οπωσδήποτε ελαχιστοποίηση των εξοπλισμών όλων των κρατών, ώστε αυτά να μη φοβούνται πλέον από επίθεση γείτονος. Δηλαδή «ελευθερία από κάθε αγωνία».
Μεταγενέστερα όμως, η ελευθερία αυτή από τον φόβο συνδυάστηκε με την ανάγκη ασφάλειας του ατόμου, ο δε πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, στον λόγο του κατά την απονομή του Νομπέλ Ειρήνης (Oslo 2009), τόνισε ρητά, αναφερόμενος και αυτός στις «τέσσερις ελευθερίες», ότι η πραγματική ειρήνη καλύπτει και την ελευθερία από φόβο, συσχετίζοντας τώρα αυτήν με τις εγγυήσεις των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων που είναι κατοχυρωμένες στο διεθνές σύμφωνο για τα δικαιώματα αυτά του ΟΗΕ (1966).
Εχουμε λοιπόν αξίωση οι πολίτες να απαλλαγούμε από τον φόβο μας, κατά την απόδοση του τίτλου πρόσφατης γερμανικής διατριβής (Freiheit von Furcht, 2016) και να αποτινάξουμε το φάντασμα του φόβου που τώρα πλανάται γύρω μας και μας έχει κατακυριεύσει. Διαφορετικά, θα εξακολουθήσουμε να ζούμε σε καθεστώς τουλάχιστον αυταρχικό. Τέτοιο είναι και αυτό που βιώνουμε τώρα στην Ελλάδα.
Πετρος Ι. Παραρας, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, επίτιμος αντιπρόεδρος ΣτΕ