Kύριε διευθυντά
Η φράση «οικονομική ελευθερία», καίτοι βασικό ατομικό δικαίωμα στη φιλελεύθερη δημοκρατία που τώρα δοκιμάζεται από τον λαϊκισμό, δεν καθιερώνεται ρητώς στα πλείστα των ισχυόντων συνταγμάτων ούτε, άλλωστε, και στο αμερικανικό σύνταγμα του 1787 ή στη Γαλλική Διακήρυξη του 1789. Μόνο στο σύνταγμα της Ελβετίας (2000), άρθρ. 27 παρ. 1, καθιερώνεται το δικαίωμα αυτό ευθέως: «La liberté économique est garantie».
Σ’ εμάς, η ελευθερία αυτή συνήγετο ήδη από το άρθρο 4 του Συντ. 1952: «Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη», ενώ στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντ. 1975 ρητώς ορίζεται ότι «Καθένας έχει δικαίωμα… να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας…». Θεωρία και νομολογία παγίως δέχονται ότι η διάταξη αυτή επίσης κατοχυρώνει, εμμέσως πλην σαφώς, την «οικονομική ελευθερία» ως βασικό ατομικό δικαίωμα, το οποίο αξιώνει, κατά τον κανόνα, την αποχή του κράτους από τον χώρο της ιδιωτικής οικονομικής πρωτοβουλίας. Αφετέρου, γίνεται ακόμη δεκτό ότι από την έννοια αυτή γένους συνάγονται, περαιτέρω, οι επιμέρους οικονομικές ελευθερίες, όπως είναι η ελευθερία εργασίας, η επαγγελματική ελευθερία, η συμβατική ελευθερία, προεχόντως δε η επιχειρηματική ελευθερία –ελευθερίες που expressis verbis δεν εγγυάται μεν το Σύνταγμα–, αλλά όλες καλύπτονται από τη γενικότερη έννοια της οικονομικής ελευθερίας. Το Σύνταγμά μας δε ρητώς προβλέπει την «επιχείρηση» στο άρθρο 106 παρ. 3, όπου ορίζεται ότι το κράτος μπορεί να προβαίνει σε εξαγορά επιχειρήσεων εφόσον, μεταξύ άλλων, αυτές αποκτούν χαρακτήρα μονοπωλίου.
Εντυπωσιάζει, λοιπόν, ο αφορισμός του Αρίστου Δοξιάδη («Εισόδημα εγγυημένο από το Σύνταγμα;», in «Καθημερινή», 13.10.2019, σελ. 27) ότι: «Το δικό μας Σύνταγμα δεν προστατεύει το δικαίωμα του επιχειρείν». Ενώ, σε αντιδιαστολή, αναφέρει ότι «το δικαίωμα στην εργασία προστατεύεται από το κράτος… Οι επιχειρήσεις υπάρχουν παρά το Σύνταγμα, όχι με τη στήριξή του»!
Πέραν όμως αυτού, είναι γεγονός ότι προεχόντως σήμερα το ατομικό δικαίωμα της επιχειρηματικής ελευθερίας είναι η ατμομηχανή και η conditio sine qua non για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας (startup nation), την οποία ο ΣΥΡΙΖΑ τόσα χρόνια εμάχετο με κάθε τρόπο (π.χ. Ελληνικό), εμποδίζοντας σταθερά κάθε επενδυτική πρωτοβουλία και καταδικάζοντας χιλιάδες επιχειρήσεις σε κλείσιμο. Είναι σαφές ότι καμία επένδυση δεν θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί, ιδίως τώρα με τις νέες καινοτομίες και τεχνολογίες (πρβλ. τις συνεχείς μετρήσεις για τους δείκτες διευκόλυνσης της επιχειρηματικότητας, στον Γ. Παλαιολόγο, «Βέλτιστες πρακτικές made in Greece», in «Καθημερινή», 15.11.2019, σελ. 13), αν ο επενδυτής-επιχειρηματίας, εγχώριος ή ξένος, δεν έχει διαβεβαιώσεις ότι θα κινηθεί στο ελεύθερο πεδίο του επιχειρείν που είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο, τηρώντας βέβαια τις νόμιμες προϋποθέσεις (βλ. εκτενείς αναλύσεις σε Π. Παραρά, «Οικονομική ελευθερία», εκδ. Σάκκουλα, 2019, σελ. 251 επ., ιδίως σελ. 355, επ. = Η επιχειρηματική ελευθερία).
Πετρος Ι. Παραρας, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, επίτιμος αντιπρόεδρος Συμβ. Επικρατείας