Kύριε διευθυντά
Με αφορμή την παρουσίαση των απομνημονευμάτων του Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου από την «Καθημερινή» της Κυριακής την ημέρα του Πάσχα, με σχολιασμό της αγαπητής Μαρίας Παπαναστασίου, θα ήθελα να αναφέρω, χάριν των αναγνωστών, με ποιον τρόπο περιήλθε στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος (ΙΕΕΕ – Εθνικό Ιστορικό Μουσείο) το αρχείο του συνιδρυτή της Φιλικής Εταιρείας. Ενα πρωινό του 1991, μου τηλεφώνησαν στο μουσείο από το γραφείο της υπουργού Πολιτισμού κ. Μπενάκη ότι είχε έρθει από τη Σάμο μία κυρία και ζητούσε από την υπουργό τον διορισμό της κόρης της. Ως αντάλλαγμα καλής θελήσεως, έδινε στην υπουργό ένα μεγάλο δέμα με χαρτιά, αλληλογραφία και άλλα που είχαν βρεθεί στο σεντούκι της γιαγιάς, η οποία είχε λείψει πριν από λίγο καιρό, τυλιγμένα μέσα σε ένα καφτάνι (ανδρικό ένδυμα προεπαναστατικών χρόνων), χωρίς να γνωρίζει ακριβώς τι είναι.
Μου τηλεφώνησε λοιπόν η κ. υπουργός ζητώντας να δούμε για τι χαρτιά επρόκειτο. Ηρθε στο μουσείο η κυρία με την κόρη της και έναν μεγάλο μπόγο. Από την πρώτη στιγμή που ανοίχτηκε το δέμα φάνηκε πως ήταν μια πυκνή ομάδα από γράμματα διαφόρων, που σχεδόν στο σύνολό τους απευθύνονταν στον Εμμανουήλ Ξάνθο της Φιλικής Εταιρείας. Μας ήταν γνωστό ότι ο Ξάνθος, ύστερα από τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους, κακόπαθε και αμφισβητήθηκε. Μέσα σ’ αυτή τη δίνη, έζησε δύσκολες στιγμές και τον κατείχε φοβία. Φρόντισε, λοιπόν, να στείλει όλα του τα χαρτιά (γράμματα και άλλα, το αρχείο του δηλαδή) με το καΐκι του γαμπρού του στη Σάμο. Εγινε συνεπώς φανερό ότι επρόκειτο για το αρχείο της Φιλικής Εταιρείας που διατήρησε ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ενημερώθηκε η κυρία υπουργός.
Φρόντισε τότε η ΙΕΕΕ να διαπραγματευτεί και τελικά να αγοράσει το αρχείο αυτό, σε μια τιμή αρκετά υψηλή, παρά την οικονομική –και τότε– δυσκολία. Ετσι περιήλθε το Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου στο μουσείο. Δυστυχώς, το σεντούκι και το καφτάνι δεν διασώθηκαν: Είχαν πεταχτεί πριν μάθει κάτι το υπουργείο και εμείς. ζΚατά τα έτη που ακολούθησαν, το Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου τακτοποιήθηκε, συντηρήθηκε από το ειδικό εργαστήριο χάρτου του μουσείου και τελικά εκδόθηκε σε τέσσερις ογκώδεις τόμους από τις κ. Σένια Τσίμπανη-Δάλα, Μαρία Παπαναστασίου και το λοιπό επιστημονικό προσωπικό της ΙΕΕΕ. Εκδόθηκαν ακόμα και τα γράμματα της Σεβαστίτσας, γυναίκας του Ξάνθου, γεμάτα με χαρακτηριστικές ιδιωτικές αγωνίες του ζευγαριού. Σημειώνω εδώ ότι στην ΙΕΕΕ έχει περιέλθει παλαιότερα και το Αρχείο Παναγιώτη Σέκερη, με τους καταλόγους των μυημένων Φιλικών και τα συνθηματικά τους, που μελετήθηκαν από τον Βαλέριο Μέξα και έχουν εκδοθεί. Τα δύο αυτά αρχεία αποτελούν και τη βάση της γνώσης μας για τη Φιλική Εταιρεία.
Αυτή είναι η μικρή ιστορία, αγαπητή «Καθημερινή», που συμπληρώνει τη μεγάλη.
Ιωαννης Κ. Μαζαρακης-Αινιαν, τέως γεν. γραμματέας ΙΕΕΕ