Kύριε διευθυντά
Ο Ερντογάν μετέτρεψε την Αγία Σοφία και τη Μονή της Χώρας σε τζαμιά. Πράξη βέβηλη. Τους Τούρκους, είτε ως Οθωμανούς είτε ως Νεότουρκους τους γνωρίσαμε και τους γνωρίζουμε. Τίποτε το καινούργιο. Επιστροφή στον Μεσαίωνα. Αντί άλλων μαρτυριών και αναλύσεων, ο αναγνώστης ας διαβάσει όσα είπε ο Γεώργιος Σχολάριος προς τους Ορθοδόξους που συνόδευαν τον αυτοκράτορα στη Σύνοδο της Φλωρεντίας (1439): «…Δεν πρέπει να ξεχνά κανείς μας τους σκοτωμένους, τους πληγωμένους, τις αλαζονικές προκλήσεις, την πείνα, τη δίψα, τους ανθρώπους που περιφέρονται χωρίς έλεος από τόπο σε τόπο (την οικτροτάτην περιαγωγήν), την αβάσταχτη δουλεία, το βίαιο σούρσιμο κατά γης των νηπίων, τη σφαγή των γερόντων, τον σπαρακτικό χωρισμό αγαπημένων προσώπων, τη βεβήλωση των ιερών (ιερών ατιμίαν), τις βλάσφημες κραυγές που εκστομίζουν κατά του Θεού. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ακόμα εκείνους, που άλλοι με τη θέλησή τους και άλλοι με τη βία, απαρνούνται τον Ιησού, τον αληθινό Θεό, τον μόνο διδάσκαλο και νομοθέτη, για να ακολουθήσουν τον Μωάμεθ με τη φλυαρία και τα όργιά του, με συνέπεια, η ασέβεια να εξαπλώνεται και η πίστη να διώκεται…». Τι άλλο, λοιπόν, μπορούμε να προσθέσουμε εμείς σήμερα;
Η Αγία Σοφία και η Μονή της Χώρας είναι βέβαια σήμερα μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς. Πριν απ’ όλα όμως είναι η καρδιά και η δύναμη του πολιτισμού μας, η καρδιά της χριστιανοσύνης, μα και γνήσια έκφραση της εθνικής ψυχής.
Ο Ελληνας του χριστιανικού Βυζαντίου, όπως και ο Ελληνας των κλασικών χρόνων, δεν μας επέβαλε αρχιτεκτονικά τον όγκο. Τον εξαΰλωσε. Στον τεράστιο εσωτερικό χώρο της Αγίας Σοφίας, έδωσε ζωή και κίνηση εντελώς εσωτερική, αδιόρατη, μέσα σε μια ήρεμη σιωπηλή ένταση. Γιατί το Υπέρ Λόγον, τον Θεό και τους αγίους μόνο το μυστικό φως που εκπέμπει η πίστη μπορεί να τους αποκαλύψει.
Η πολύτροπη και πλούσια αρχιτεκτονική του βυζαντινού ναού εικονίζει σε μικρογραφία το σύμπαν. Μπαίνεις στην Αγία Σοφία. Εσωτερικότερη, πνευματικότερη από την έκφραση σε ύψος των γοτθικών ναών. Γαλήνια, τεράστια, αλλά ήρεμη σε ανασηκώνει στα φτερά της η δύναμη που σε κατέχει. Σωματικά αισθάνεσαι μικρός και ταυτόχρονα πνευματικά μεγάλος. Ενα τέτοιο έργο που μας λυτρώνει από τον καθημερινό ωμό πραγματισμό μας, από το στενό ατομικό εγώ, είναι και η Μονή της Χώρας με τα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες. Και εδώ το ανθρώπινο πνεύμα έχει φθάσει στην κορυφή του, στη μεθόριο του ανθρώπινου και του θείου.
Ευεργέτης της Μονής είναι ο Θεόδωρος Μετοχίτης, τολμηρός πολιτικός και νεωτεριστής στην τέχνη.
Οι Βυζαντινοί είχαν πάντοτε συνείδηση του ελληνικού παρελθόντος τους. Οι ανθρώπινες μορφές τώρα, στις αρχές του 14ου αιώνα, έχουν μια κίνηση άυλη, έναν εξιδανικευμένο ρεαλισμό, χαρακτηριστικά δηλαδή που θαυμάζουμε στον Τζιότο, ενώ τα έχουν ήδη η Μονή της Χώρας και ο Μυστράς, οι Βυζαντινοί δηλαδή καλλιτέχνες στις απαρχές της μεγάλης Αναγέννησης.