Κύριε διευθυντά
Επ’ ευκαιρία της επετείου της 28ης Οκτωβρίου, επιτρέψτε μου με την παρούσα να αναφερθώ σε μια μαρτυρία του αείμνηστου Αγγελου Τερζάκη, η οποία ενισχύει την, έως και διάχυτη, εντύπωση ότι ο ιταλικός λαός δεν ήθελε τον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Και ότι η σύγχρονη σχεδόν εισβολή του Χίτλερ και των Ρώσων στη μαρτυρική Πολωνία, έδωσε την ευκαιρία στο φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας να προσβάλει τον ελληνικό εθνικό χώρο, μόνο και μόνο για να ικανοποιηθεί η μεγαλαυχία του Ντούτσε και να μην υστερήσει σε επιθετικότητα, στο πλαίσιο των ανταγωνιστικών του διαθέσεων με τον Χίτλερ.
Αυτό καταδεικνύεται με δραματικότητα στο κλείσιμο της μαρτυρίας του Τερζάκη, με πρωταγωνιστή τον Ιταλό πρεσβευτή στην Ελλάδα, Γκράτσι. Αποκρυπτογραφώντας ένα βλέμμα –στιγμιαίο ψυχογράφημα– του τελευταίου, ο σπουδαίος δοκιμιογράφος μας θα συμπεράνει «ότι η φασιστική επίθεση ετοιμαζόταν μέσα σε μια επίγνωση ντροπής».
Η μαρτυρία περιέχεται στο βιβλίο του, Ελληνική Εποποιΐα, αλλά και στο περιοδικό Eποχές, όπου ο συγγραφέας διηγείται πως, ως μέλος του Δ.Σ. του Εθνικού Θεάτρου είχε συνοδεύσει, το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου του ’40, το καλλιτεχνικό προσωπικό του θεάτρου σε δεξίωση στην ιταλική πρεσβεία. Αιτία ήταν η παρουσία στην Αθήνα του Αντόνιο Πουτσίνι, γιου του συνθέτη Τζάκομο Πουτσίνι, επ’ ευκαιρία της παράστασης Μαντάμα Μπατερφλάι, η οποία είχε ανεβασθεί εκείνες τις μέρες στο θέατρο της οδού Αγίου Κων/νου, το οποίο λειτουργούσε τότε και ως Λυρική Σκηνή.
Οπως διηγείται ο Τερζάκης, όλα ξεκίνησαν εορταστικά στη δεξίωση, με τον Γκράτσι να περιποιείται αυτοπροσώπως τους καλεσμένους του, στη μεγάλη αίθουσα στολισμένη με τις σημαιούλες των δυο χωρών. Αργότερα ωστόσο, προς το τέλος της βραδιάς, σε μια άκρη της αίθουσας, θα βρεθεί σε απόσταση αναπνοής με έναν αγνώριστο, πελιδνό οικοδεσπότη. Ηταν άλλος άνθρωπος. Με βλέμμα σκοτεινό και βαθύ κοίταξε επίμονα τον, νεαρό τότε, συνοδό των καλεσμένων καλλιτεχνών. Ηταν, προφανώς, η στιγμή που στα διπλανά γραφεία οι γραμματείς της πρεσβείας αποκρυπτογραφούσαν το τηλεγράφημα από τη Ρώμη, με το μαντάτο του πολέμου. Αυτό που καταφανώς είχε μετατρέψει τον Γκράτσι από χαρούμενο οικοδεσπότη σε έναν τραγικό άνθρωπο.
Αντιγράφω την καταληκτική δραματική παράγραφο από τη διήγηση του Τερζάκη: «Τι δήλωνε το αινιγματικό εκείνο βλέμμα του Γκράτσι; Εντονη αυτοσυγκέντρωση; Εσωτερική αγωνία; Ενοχή; Τύψη; Ηταν ένα βλέμμα από τα έγκατα, εξωτερικά τυφλό, που φανέρωνε ακούσια το βάρος μιας ψυχής. Μόνο η εφιαλτική διαίσθηση του Ντοστογιέφσκι έχει συλλάβει τέτοιες εικόνες, φορτωμένες με βουβή εφιαλτική ευγλωττία. Κάτι που μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι η φασιστική επίθεση ετοιμαζόταν μέσα σε μια επίγνωση ντροπής».