Κύριε διευθυντά
Στον Γουίλιαμ Γκίμπσον, συγγραφέα του «Νευρομάντη», οφείλεται η αξιοσημείωτη φράση: «The future’s already here – it’s just not very evenly distributed» («το μέλλον είναι ήδη εδώ. Μόνο που δεν είναι πολύ ομοιόμορφα κατανεμημένο»).
Πιο ενδιαφέρουσα μου φαίνεται όμως η συνεπακόλουθη, συμπληρωματική παρατήρηση: Το παρελθόν είναι ακόμη εδώ, αλλά δεν είναι ενιαία κατανεμημένο. Αρκετές χώρες ζουν χονδρικά σε άλλον αιώνα, σε διαφορετικό στάδιο πρωτογονισμού ή εκσυγχρονισμού, έστω και αν αποδέχονται τα οφέλη της τεχνολογικής προόδου, και αυτό έχει σημαντικές συνέπειες για την πολιτισμική και πολιτική τους εξέλιξη.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η Δημοκρατία ή, αν θέλετε, ο κοινοβουλευτισμός απαιτεί πολιτισμική ομοιομορφία για να λειτουργήσει ικανοποιητικά. Ο νόμος είναι δύσκολο να γίνει κατανοητός και σεβαστός ιδιαίτερα σε μεγάλες πληθυσμιακά και γεωγραφικά χώρες, όπου το μορφωτικό επίπεδο της πλειονότητας των κατοίκων (ιδιαίτερα της επαρχίας) είναι πολύ χαμηλό. Γι’ αυτό κάποιοι αποφασιστικοί ηγέτες τέτοιων χωρών αισθάνονται ίσως εξαναγκασμένοι να επιβάλουν την τάξη απολυταρχικά για να σταθεροποιηθεί, έστω και ατελώς, η χώρα τους. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται στις πολιτικές -κοινωνικές επιστήμες «εσωτερική αποικιοποίηση», δηλαδή αποικιακού τύπου εξάρτηση της επαρχίας από τα αστικά κέντρα, και είναι ιδιαίτερα έντονο σε αγροτικές χώρες με μεγάλες διαφορές στο επίπεδο μόρφωσης-εγγραμματοσύνης. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμη και οι ΗΠΑ, όπου η μόρφωση ανωτέρου επιπέδου είναι εξαιρετικά ακριβή, δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια μεγάλο αστικό προλεταριάτο. Ετσι, διολισθαίνουν σταδιακά στη δικτατορία (βλέπε επίθεση στο Καπιτώλιο). Δεν δικαιολογώ την αυταρχική ηγεσία. Απλά διαπιστώνω ότι οι καλές προθέσεις του ηγέτη δεν αρκούν. Χρειάζεται τεράστια προσπάθεια και ομοιόμορφη άνοδος του μορφωτικού επιπέδου για να λειτουργήσει αποτελεσματικά το δημοκρατικό πολίτευμα. Αλλιώς οι άνθρωποι δεν πειθαρχούν έτσι ώστε να αποδώσουν οι συλλογικές προσπάθειες ανάπτυξης. Κοιτάξτε τι συμβαίνει στη χώρα μας και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες με κοινωνικές ομάδες χαμηλού μορφωτικού επιπέδου που αισθάνονται παραμελημένες από το κράτος ή αυτοεξαιρούνται από το κοινωνικό σύνολο.
Γι’ αυτό, λοιπόν, είναι πιο εύκολο για ηγέτες πολιτισμικά ανομοιογενών χωρών να διολισθήσουν σε δικτατορική διακυβέρνηση και να υιοθετήσουν πρωτόγονα πρότυπα διοίκησης, και φιλοδοξίες πολεμικής υπεροχής και επιβολής προηγουμένων αιώνων (Πούτιν, Ερντογάν). Προσέξτε τι γίνεται σε τριτοκοσμικές χώρες, όπου η ηγετική τάξη θέλει μεν τα οφέλη της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, αλλά ταυτοχρόνως προσπαθεί να διατηρήσει αξιακά πρότυπα άλλων εποχών (αγιατολάχ, μουτζαχεντίν, Ταλιμπάν). Αυτά πρέπει, όμως, να τα λάβουν σοβαρά υπόψη τους και οι ηγέτες των λεγόμενων ανεπτυγμένων πολιτισμικά και τεχνολογικά χωρών, γιατί αν χαθεί η μορφωτική ομοιογένεια (π.χ. με μετανάστευση από υπανάπτυκτες χώρες) τότε θα προκύψει συλλογική πολιτική και πολιτισμική υποβάθμιση και αποσταθεροποίηση.