Κύριε διευθυντά
Επίκαιρο (και επίμαχο) το άρθρο τού κ. Σάκη Μουμτζή, «Το καλάθι είναι της νοικοκυράς» («Καθημερινή», 6.11.2022). Ο αρθρογράφος ορθώς θεωρεί τη φράση «το καλάθι της νοικοκυράς» παραδοσιακή και δόκιμη, δεδομένου ότι η οικοδέσποινα ήταν (και είναι) η κατ’ εξοχήν «καλαθηφόρος» και «η επί της αγοράς των ωνίων τεταγμένη». Η νεόπλαστη φράση «το καλάθι του νοικοκυριού» όχι μόνο απροσωποποιεί τη σχέση του καλαθιού με τον/την καλαθηφόρο, αλλ’ αφαιρεί από το καλάθι –κατά τον αρθρογράφο– το γυναικείο άρωμα της νοικοκυράς («παρά προσδοκίαν» ρομαντική κατάληξη του άρθρου!).
Από φιλολογικό μεράκι, επιτρέψτε μου μία σύντομη παρέκβαση: Οι αρχαίοι πρόγονοί μας δεν χρησιμοποιούσαν τις λέξεις «οικοκύρης», «οικοκυρά», «οικοκυριό» και το κακοσύνθετο τερατούργημα «νοικοκυρόσπιτο» (οίκος+κύριος+σπίτι)! Φαίνεται πως οι λέξεις αυτές (χωρίς το αρχικό «ν») χαλκεύτηκαν κατά τον Μεσαίωνα. Αντ’ αυτών, οι αρχαίοι μιλούσαν για «οικοδεσπότη», «οικοδέσποινα» και «οικοσκευή» (αντίστοιχα): «όπου συ κύριος και οικοδεσπότης, και εγώ κυρία και οικοδέσποινα» (Πλούταρχος, «Αίτια Ρωμαϊκά και Ελληνικά», 271 Ε).
Δεδομένου ότι οι λέξεις «νοικοκυριό» και «οικοσκευή» είναι συνώνυμες (βλ. Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη, λήμμα: «οικοσκευή»), οι φράσεις «το καλάθι του νοικοκυριού» και «το καλάθι της οικοσκευής» (ή «το καλάθι του οικιακού εξοπλισμού») έχουν την ίδια προτασιακή σημασία. Το καλάθι γίνεται μέρος της οικοσκευής (δηλ. του νοικοκυριού). Αυτά περί ακριβολογίας.
Στο τελικό ερώτημα «Τίνος είναι το καλάθι;», προτιμώ την απάντηση του αρθρογράφου: της νοικοκυράς είναι, αφού δεν βλέπουμε κανένα απρόσωπο νοικοκυριό να τρέχει να ψωνίσει. Ωστόσο, αν αφήναμε τη γλώσσα και την κοινή λογική να κάνουν τη δουλειά τους, θα ήταν ορθότερο να μιλάμε για «το καλάθι των προϊόντων καθημερινής ζωής». Ετσι, οι νοικοκυρές, οι νοικοκύρηδες και τα νοικοκυριά θα επέστρεφαν στην ησυχία τους.