Κύριε διευθυντά
Στην ομιλία που ειπώθηκε το περίφημο «Ανήκομεν εις την Δύσιν», στα 1976, ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής αναφέρεται στην «εξυπνάδα», κατ’ ευφημισμόν «πολυπραγμοσύνη», των Ελλήνων σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Η «εξυπνάδα», ίδιον του εξυπνάκια, εκτός από τη δημόσια ζωή, δομείται αλλά ταυτόχρονα καλλιεργείται ποικιλοτρόπως στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, οδηγώντας σε έναν φαύλο κύκλο επιπολαιότητας. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τα προβλήματα είναι ιδιαίτερα εμφανή, καθώς σε μία άκρως δημιουργική φάση της ζωής του ο έφηβος εγκλείεται πνευματικά σε ένα σύστημα το οποίο αδιαφορεί για τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του, υποχρεώνοντάς τον να παρακολουθεί, και όχι να συμμετέχει σε μαθήματα, αποσπασματικά, χωρίς να εντρυφεί σε αυτά λόγω του περιορισμένου χρόνου διδασκαλίας και χωρίς να αποκτά στην εποχή της υπερπληθώρας των πληροφοριών και της μετα-αλήθειας το ουσιώδες: δεξιότητες διαχείρισης και αξιοποίησης της γνώσης.
Η επικρατούσα μέθοδος διδασκαλίας, αυτής της ex cathedra παράδοσης του μαθήματος και του φόβου της αλληλεπίδρασης με τον διδάσκοντα εξαιτίας της σύνδεσης της συνομιλίας μαζί του με την εξέταση (και όχι την αξιολόγηση) και τους συνδιδασκόμενους, υπό την απειλή της επίπληξης, στερεί από τον μαθητή την ανάπτυξη δύο εκ των τριών αξόνων που αφορούν δεξιότητες απαιτούμενες στον 21ο αιώνα, σύμφωνα με την έκθεση «New Vision for Education: Fostering Social and Emotional Learning through Technology» του World Economic Forum. Ο πρώτος άξονας, ο οποίος κατ’ ουσίαν λείπει από το εκπαιδευτικό μας σύστημα, είναι οι ικανότητες που σχετίζονται με την ανταπόκριση σε πολύπλοκα προβλήματα, όπως η δημιουργικότητα και οι επικοινωνιακές δεξιότητες, ενώ ο δεύτερος αφορά την προσαρμοστικότητα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο, κοινωνικό και εργασιακό, περιβάλλον περιλαμβάνοντας, μεταξύ άλλων, τις ηγετικές δεξιότητες και την αναζήτηση της γνώσης, η οποία θεωρείται περιττή ιδίως όταν είναι «εκτός ύλης». Κάθε προσπάθεια απομάκρυνσης από το μοντέλο της ex cathedra διδασκαλίας εκλαμβάνεται, συνήθως, από εκπαιδευτικούς και μαθητές ως πάρεργο το οποίο δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Η συμμετοχή, τέλος, μαθητών σε εξωδιδακτικές, μα ουδόλως εξωσχολικές, δράσεις, οι οποίες εσχάτως αναπτύσσονται στη χώρα μας (προσομοιώσεις διεθνών οργανισμών κ.ά.), θεωρείται από πολλούς εκπαιδευτικούς χάσιμο χρόνου και αποπροσανατολισμός, ιδίως στις δύο τελευταίες τάξεις του λυκείου, διάστημα στο οποίο θα έπρεπε να ενθαρρύνεται η συμμετοχή του μαθητή σε πληθώρα δραστηριοτήτων, οι οποίες θα τον καθοδηγήσουν στην επιλογή του προσανατολισμού που θέλει να ακολουθήσει.
Παράλληλα θα δημιουργούν το προφίλ του μελλοντικού υποψηφίου, πράγμα το οποίο –βέβαια– απαιτεί διαφορετικό τρόπο εισαγωγής στα πανεπιστήμια. Ο άξονας που σε μεγάλο βαθμό υπάρχει είναι αυτός των «γραμματισμών», αν και εκεί δίνεται βάση στη γλώσσα, τα μαθηματικά, τις φυσικές επιστήμες και παραμελούνται ο χρηματοοικονομικός, ο πολιτισμικός και πολιτικός και ο τεχνολογικός. Τα προαναφερόμενα συστημικά προβλήματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στερούν από τον μαθητή επιλογές και κίνητρα και τον οδηγούν στην παθητική πρόσληψη ασύνδετων πληροφοριών τις οποίες καλείται να συνθέσει χωρίς να αναλύσει, διαμορφώνοντάς του μια στάση βραχυπρόθεσμης αποστήθισης χωρίς κατανόηση. Εκτός αυτών, άλλος παράγοντας ο οποίος συντελεί στην προώθηση της επιπολής μελέτης και σκέψης είναι η μικρή διάρκεια της διδακτικής περιόδου του κάθε μαθήματος, πράγμα που οδηγεί στην αδυναμία ουσιαστικής εμβάθυνσης στο υπό μελέτη αντικείμενο αλλά και εκπόνησης ομαδικών εργασιών, παρουσιάσεων και πειραμάτων. Εν κατακλείδι, ως θεραπεία της καλλιέργειας της επιπόλαιης και βραχυπρόθεσμης σκέψης προτείνεται η μείωση των γνωστικών αντικειμένων που διδάσκεται ο κάθε μαθητής μέσω της θεσμοθέτησης της επιλογής μαθημάτων από διαφορετικές περιοχές κατά τα πρότυπα του διεθνούς απολυτηρίου (International Baccalaureate), αλλά και η ενθάρρυνση δραστηριοτήτων, όπως προσομοιώσεις διεθνών οργανισμών, μαθητικά συνέδρια, θερινά σχολεία αλλά και πρακτική άσκηση (internship) σε χώρους εργασίας ενδιαφέροντος των μαθητών.
Νικολαος Χ. Μουλιος, Μαθητής Β΄ Λυκείου, 1ο Πειραματικό Λύκειο Αθήνας «Γεννάδειο»