Κύριε διευθυντά
Τα πολύ γνωστά ονόματα Γουλιμής και Μπαλαφάρας αποτελούν συγχρόνως και μια απόδειξη για το πόσο οι παρανοήσεις, όταν κολακεύουν το κοινό αίσθημα των κατά κανόνα «μη ειδότων» αλλά θεωρητικώς και αδαπάνως υπερασπιζόμενων «το καλό» εναντίον «του κακού», εξελίσσονται και καθιερώνονται ως αλήθειες αναμφίβολες. Ποιος ήταν ο Γουλιμής; Και γιατί, όταν θέλουμε να πούμε ότι κάποιος ανάξιος βγήκε πρώτος αντί για τον άξιο, ανατρέχουμε στην έκφραση του Χαρίλαου Τρικούπη «ανθ’ ημών ο Γουλιμής»; Ποιος ήταν ο Μπαλαφάρας; Και γιατί, όταν θέλουμε να πούμε ότι κάποιος «πουλάει φύκια για μεταξωτές κορδέλες» ή «φανφαρονίζει» και ανοηταίνει με… μεγαλοπρέπεια ή είναι κορδωμένος μέχρι γελοιότητας, χρησιμοποιούμε την έκφραση «λέει μπαλαφάρες» ή «είναι μπαλαφάρας»; Η Ιστορία δίνει απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα πολύ διαφορετική από το επικρατήσαν νόημά τους. Ο Τρικούπης δεν είχε δώσει καμία απαξιωτική σημασία εις βάρος του Μιλτιάδη Γουλιμή στο «ανθ’ ημών», όταν δεν εξελέγη ούτε βουλευτής. Ο Γουλιμής ήταν διαπρεπής δικηγόρος, με σπουδές στο Παρίσι και γόνος μιας από τις ιστορικότερες οικογένειες του Μεσολογγίου, η οποία επί αιώνες πρόσφερε τις υπηρεσίες και το αίμα των τέκνων της στο Γένος. Ελληνοδιδάσκαλοι, αρματολοί, αγωνιστές, εθναπόστολοι, στρατιωτικοί, δικαστές, βουλευτές Γουλιμήδες από γενιά σε γενιά διαδέχονται αλλήλους. Και κάθε γενιά έχει και έναν ηρωικώς πεσόντα για την πατρίδα. Αυτά τα ήξερε ο Τρικούπης, ο οποίος, σημειωτέον, όταν ρωτήθηκε από τον συντάκτη του «Μαγχεστριανού Φύλακος» για τη Μακεδονία, απάντησε τα εξής καταπληκτικά, όπως τα παραθέτει ο Σπ. Μαρκεζίνης στην «Πολιτική Ιστορία» του: «Η Μακεδονία θα γίνει ελληνική ή βουλγαρική κατά τον νικήσοντα. Αν την λάβωσιν οι Βούλγαροι, δεν αμφιβάλλω ότι εντός ολίγων ετών θα είναι ικανοί να εκσλαβίσωσι τον πληθυσμόν μέχρι των θεσσαλικών συνόρων. Αν ημείς την λάβωμεν, θα τους κάμωμεν όλους Ελληνας μέχρι της Ανατολικής Ρωμυλίας. Το πολύ των κατοίκων δεν είναι κεκηρυγμένης εθνικότητος. Είναι έτοιμοι να δεχθώσι τον εγκολαφθησόμενον επ’ αυτών τύπον». Αυτά το 1889, όταν ο Ελληνισμός της Μακεδονίας κυριαρχούσε παντού, ενώ στα βουνά της αντιλαλούσαν ακόμα οι ιαχές από την Επανάσταση του Λιτοχώρου και της Δυτικής Μακεδονίας και η περιοχή είχε αναλογικά περισσότερα ελληνικά Γυμνάσια από αντίστοιχες περιφέρειες της ελεύθερης χώρας. Εν πάση περιπτώσει, ο Χαρίλαος Τρικούπης δεν είχε την πρόθεση να «εγκολάψει»(!) τύπον αναξιότητας στον Γουλιμή. Τώρα, όσον αφορά τον Μπαλαφάρα της «Ζωής εν Τάφω», καλόν είναι να ξεψαχνίζουμε λιγάκι τα αληθή γεγονότα. Ο Μυριβήλης ήθελε να αναδείξει έναν τύπο ικανό να γελοιοποιήσει τον πατριωτισμό (όχι τον γνήσιο, φυσικά, αλλά τον ρητορικό), που κατά σύμπτωση βρέθηκε να ανήκει στην παράταξη η οποία έκανε το Κίνημα της Θεσσαλονίκης, πήρε μέρος στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο και διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στην τελική χάραξη των συνόρων της σύγχρονης Ελλάδας. Η Μεραρχία Αρχιπελάγους, διοικητής της οποίας εννοείται ο Μπαλαφάρας, είναι μονάδα που δημιούργησαν ο Ελ. Βενιζέλος και η Τριανδρία. Και ποιος είναι ο πραγματικός διοικητής της; Το έψαξα. Είναι ο ακηλίδωτος ήρωας του Ελληνικού Στρατού, αντιστράτηγος Δημήτριος Ιωάννου από τη Λιβαδειά, που πήρε μέρος στην εκστρατεία της Κρήτης το 1884, στον πόλεμο του 1897, στους Βαλκανικούς Πολέμους και στη Μικρασιατική Εκστρατεία, πάντοτε διακρινόμενος και προαγόμενος κατ’ εκλογήν. Βέβαια, ο Μυριβήλης έγραψε ένα από τα καλύτερα στην Ευρώπη αντιπολεμικά έργα. Ο αντιμιλιταρισμός ήταν και τότε το αγνότερο ιδανικό της νεολαίας. Υπάρχουν όμως και οι ενστάσεις. Το έγραψε όταν η στρατιά του Εβρου ήταν το τελευταίο αποκούμπι της πατρίδας! Αρα, ο πασιφισμός του μπορεί να δικαιώνεται διαχρονικά, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση μένει αδικαίωτος, ιδιαιτέρως δε αν ταυτίζει τον Μπαλαφάρα με τον αληθινό διοικητή της Μεραρχίας Αρχιπελάγους.
Γερασιμος Μιχαηλ Δωσσας, Θεσσαλονίκη