Κύριε διευθυντά
Στο κέντρο της Αθήνας, σε μικρή απόσταση από την Αρχαία Αγορά και στην περιοχή του Δήμου Κεραμέων στην αρχαιότητα, βρίσκεται ο Κεραμεικός, από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της πρωτεύουσας. Ο μικρός ποταμός Ηριδανός, που κατέβαινε από τις παρυφές του Λυκαβηττού, διασχίζει ακόμη και σήμερα το αρχαίο κοιμητήριο, σαν σιγανό ρυάκι, και δημιουργεί με τους τύμβους και τα ταφικά μνημεία, που υψώνονται εκεί, ένα θελκτικό και εντυπωσιακό τοπίο.
Ετσι, όπως περιβάλλεται ψηλά από τις σημερινές οδούς (Πειραιώς και Ερμού) και την άναρχη δόμηση, ο χώρος του Κεραμεικού, σε θέση σχεδόν αθέατη, δύσκολα ορατός και κατανοητός για τον ανυποψίαστο επισκέπτη, προβάλλει με την ποικιλία των ερειπίων του την ιστορία της περιοχής, που είναι, συγχρόνως, και ένας καθρέπτης της ιστορίας του κλεινού άστεως.
Τρεις μεγάλοι δρόμοι οδηγούσαν εκεί: η οδός Ακαδημίας, με κατάληξη το Δίπυλον, δίδυμη πύλη, η Ιερά οδός, που συνέδεε την Αθήνα με την Ελευσίνα, και το Δημόσιον Σήμα ή Μνήμα ή Πολυάνδριον, επίσημος χώρος ταφής των Αθηναίων νεκρών στους πολέμους, που εθάπτοντο με δημόσια δαπάνη και απαγγέλλονταν, προς τιμήν τους, οι Επιτάφιοι (Λυσία, Δημοσθένη, Υπερείδη κ.ά.). Ο Θουκυδίδης (Β, 34-46) περιγράφει την επίσημη τελετή για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού Πολέμου και μας παραδίδει με τον Επιτάφιο Λόγο του Περικλή ένα μοναδικό μνημείο για την πόλη και κορυφαίο ύμνο της αθηναϊκής δημοκρατίας.
Στον σημερινό χώρο των ανασκαφών τα επιτύμβια ανάγλυφα των Δεξίλεω, της Ηγησούς, της Ευκολίνης, της Αμφαρέτης, της Δημητρίας και Παμφίλης, του Αριστοναύτου και οι μικρές μαρμάρινες επιτύμβιες, ενεπίγραφες στήλες, εντυπωσιάζουν με την απέριττη παρουσία τους και την ευγενική απεικόνιση των θλιμμένων μορφών, δημιουργώντας τη γαλήνη μιας σκιάς στο εκτυφλωτικό φως του θανάτου.
Ο υποβλητικός χώρος του Κεραμεικού με τη λαμπρότητά του ενέπνευσε ποιητές της νεοελληνικής μας γραμματείας, ώστε να γράψουν ποιητικά συνθέματα. Πρώτος ο Κωστής Παλαμάς στους «Τάφους του Κεραμεικού», έξι συνθέσεις που εμπνέεται ο ποιητής από την περιδιάβασή του στο αρχαίο νεκροταφείο, με αποκορύφωμα το ποίημα «Δεξίλεως»:
– Εμέ Δεξίλεο με λένε. Εγώ είμαι της Αθήνας το λατρεμένο το παιδί, τ’ αγένειο παλληκάρι… που γαλούχησε γενιές ολόκληρες μαθητών, ανθολογημένο στα Νεοελληνικά Αναγνώσματα του Γυμνασίου από το 1913 ώς το 1956.
Ακολουθούν ο Αγγελος Σικελιανός («Κεραμεικός», «Αλαφροΐσκιωτος», 1909), που, χωρίς να θρηνολογεί, ξεπερνώντας τη θλίψη του θανάτου, εξυμνεί τη χαρά της ζωής. Ο ευαίσθητος και μελαγχολικός ποιητής Λάμπρος Πορφύρας, που έγραψε το ποίημα «Κεραμεικός» (Σκιές, 1920), λυρική σύνθεση με ελεγειακή χροιά, για την ομορφιά και τη λυτρωτική επίδραση της αρχαίας πλαστικής. Ο Κύπριος Γλαύκος Αλιθέρσης («Ηγησώ», «Γαλανά Δακτυλιδάκια») και πρόσφατα η ποιήτρια Τασούλα Καραγεωργίου («Η χελώνα του Κεραμεικού», 2011). Σε όλες τις ποιητικές συνθέσεις η αισθητική του χώρου και η προσωπική ευαισθησία συγκροτούν τέλεια ένα ιδεώδες σύνολο που αποτυπώνει στην αιωνιότητα το ανώτερο νόημα της ζωής.
Αναστασιος Αγγ. Στεφος, δ. φ., Ειδικός Γραμματέας Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων