Kύριε διευθυντά
«Γράψε πέντε πραγματάκια εκεί να ξεμπερδεύουμε». Η αποκαλυπτική συνομιλία για τη φωτιά στο Μάτι έδωσε νέα ευκαιρία παραλληλισμού με τη φωτιά στη Σμύρνη. Πράγματι, έτσι γίνεται 98 χρόνια τώρα με τη Σμύρνη, από το 1922. Απάντηση στο ποιοι ευθύνονται για τη Μεγάλη Φωτιά (ως Great Fire αποκαλείται στην ξένη σχετική βιβλιογραφία) ακόμη δεν δόθηκε.
Οπως για τους κατοίκους στο Μάτι, παραμένει ενεργό ζητούμενο και για τους Σμυρνιούς. Η τρίτη γενιά των απογόνων θα λάβει επιτέλους την απάντηση; Ούτε ένα ούτε δύο «πραγματάκια». Μια εμπεριστατωμένη απάντηση, σοβαρή και αξιόπιστη, αποδεκτή από όλους. Ικανοποιητική. Η λέξη φαίνεται υποδεέστερης ισχύος, όμως περί αυτού πρόκειται. Ικανοποίηση του αισθήματος του δικαίου.
Οπως συνέβη στο Μάτι, έτσι και στη Σμύρνη το ’22, ο ρόλος του δυνατού αέρα υπήρξε πρωταγωνιστικός. Σκόρπισε τη φωτιά. Και εκεί, όπως στο Μάτι, οι στενοί δρόμοι, τα σοκάκια μας, λειτούργησαν σαν μπουριά σόμπας. To ίδιο και εκεί ο κόσμος έτρεξε αλαφιασμένος προς τη θάλασσα. Στο νερό. Το ύδωρ αντίδοτο στο πυρ. Ομως ο αήρ έπαιξε κακή διαιτησία!
Σε αντίθεση με το Μάτι που έτρεξε η φωτιά από το βουνό, από το οικόπεδο όπου ο ασυνείδητος βρήκε τη μέρα με τα μποφόρ κατάλληλη για να κάψει τα ξερά του, στη Σμύρνη υπήρξε στόχος. Δεν ήταν ατυχία. Δεν πέρασε η φωτιά καμιά λεωφόρο από αστοχία των Αρχών. Στοχοποιημένες οι ελληνικές γειτονιές και η αρμενική. Τα άλλα κτίρια, των ξένων κοινοτήτων, ήταν παράπλευρες απώλειες, ας μην τα κτίζανε εκεί. Τα λίγα τουρκικά, αυτό ναι, ήταν ατυχία, και κατασβέστηκαν αμέσως.
Τα μπιτόνια με το καυστικό υγρό, τα στοχοποιημένα κτίρια που καταβρέχθηκαν για να λαμπαδιάσουν, η μυρωδιά της κηροζίνης στους δρόμους, σε μεγάλη απόσταση από την τοποθεσία έναρξης της φωτιάς, αυτά είναι γεγονότα καταγεγραμμένα στις μαρτυρίες όσων (ξένων κι Ελλήνων) στα πέντε πραγματάκια θέλησαν να προσθέσουν και το έκτο της Πραγματικότητας και το έβδομο της Αλήθειας και το όγδοο της Ανθρωπιάς. Μαζί τους, και το ένατο της, αδιάκριτης, αξιοσέβαστης και παγκόσμιας, Ιστορίας.
Το θέμα της Μεγάλης Πυρκαγιάς ισοβίως θα ταράζει και τούτη τη γενιά των απογόνων. Αναζητούν τι συνέβη και γιατί. Οπως στο Μάτι, τα πέντε πραγματάκια είναι η κουρτίνα. Κρύβει το φως. Τα πίσω από την αυλαία έχουν σημασία. Εκεί, πίσω από τα σκηνικά, κάθεται και μας περιμένει, τους απογόνους και τους ιστορικούς μελετητές (ξένους, Ελληνες και Τούρκους), η κυρά Αλήθεια.
98 χρόνια ήδη περιμένει. Ας ελπίσουμε πως δεν θα κουραστεί και θα αποκοιμηθεί.
Κι εμείς, σε μια έντιμη αποκάλυψη, σε άγνωστα αποστομωτικά στοιχεία ευελπιστούμε. Δεν ήρθε ακόμη ο καιρός;
Νοελ Μπαξερ, Συγγραφέας – ιστορικός, απόγονος προσφύγων Σμύρνης