Των: Jeongmin Seong (Shanghai), Olivia White (San Francisco), Jonathan Woetzel (Los Angeles and Shanghai), Svet Smit (Amsterdam), Tiago Devesa (Sydney), Michael Birshan (London), Hamid Samandari (New York)
Editors: George D. Tsopelas (Athens), Annie Gouta (Athens), Mariza Sella (Athens), Antonis Vasilakis (Athens), Janet Bush (London)
Ο κόσμος μας είναι αλληλεξαρτώμενος και συνδέεται μέσω παγκόσμιων ροών αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων, ανθρώπων, δεδομένων και ιδεών. Οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας (value chains) έχουν οικοδομηθεί πάνω σε αυτές τις ροές, δημιουργώντας έναν κόσμο που αναπτύσσεται. Ωστόσο, υπό το πρίσμα της πανδημίας COVID-19, της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία και των αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, ορισμένοι εικάζουν ότι έρχεται ένα απο-παγκοσμιοποιημένο (de-globalized) μέλλον.
Η πανδημία ανέκοψε τις μετακινήσεις των ανθρώπων και ώθησε στα όριά τους τις εφοδιαστικές αλυσίδες (supply chains). Ο πόλεμος έχει διαταράξει τις ροές εμπορευμάτων και το κόστος ενέργειας έχει αυξηθεί περισσότερο από ό,τι στην ενεργειακή κρίση του 1973, ενώ οι τιμές τροφίμων έχουν καταγράψει τη μεγαλύτερη αύξηση από τις αρχές του 2008. Ο πόλεμος έχει επίσης εδραιώσει τον γεωπολιτικό κίνδυνο στην κορυφή της ατζέντας των CEOs και των υπευθύνων χάραξης πολιτικής. Όπως έδειξαν τα πρόσφατα γεγονότα, η διασύνδεση των οικονομιών διευρύνει τον κίνδυνο μετάδοσης των κρίσεων.
Η νέα ανάλυση του McKinsey Global Institute (MGI), βασισμένη σε μια ολιστική αξιολόγηση του εμπορίου (30 παγκόσμιες αλυσίδες αξίας που καλύπτουν πλουτοπαραγωγικούς πόρους, προϊόντα μεταποίησης και υπηρεσίες), των ροών κεφαλαίων, ανθρώπων και άυλων πόρων (intangibles), καθώς και μια ανάλυση περίπου 6.000 παγκοσμίως εμπορεύσιμων προϊόντων αναδεικνύουν μια πιο σύνθετη πραγματικότητα. Ο πλανήτης παραμένει βαθιά διασυνδεδεμένος και οι ροές έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά ανθεκτικές κατά τη διάρκεια των πιο πρόσφατων κρίσεων. Επιπλέον, καμία οικονομία δεν είναι μεμονωμένα αυτάρκης. Ως εκ τούτου, η πρόκληση είναι να αξιοποιηθούν τα οφέλη της διασύνδεσης, με παράλληλη διαχείριση των κινδύνων και των μειονεκτημάτων της εξάρτησης, ιδίως όταν υπάρχει συγκέντρωση προϊόντων στους τόπους προέλευσης. Συνοπτικά τα συμπεράσματα της έρευνας είναι πέντε:
1. Ενώ το παγκόσμιο εμπόριο έχει σταθεροποιηθεί, οι ροές που συνδέονται με άυλους πόρους, όπως η τεχνογνωσία, το ταλέντο και τα δεδομένα, οδηγούν την παγκόσμια διασύνδεση και ολοκλήρωση (integration).
2. Καμία οικονομία δεν είναι μεμονωμένα αυτάρκης.
3. Προϊόντα των οποίων η προέλευση συγκεντρώνεται σε λίγες μόνο γεωγραφικές περιοχές υπάρχουν σε όλους τους τομείς και κυρίως στους τομείς των ηλεκτρονικών και των προϊόντων εξόρυξης.
4. Οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας έχουν εξελιχθεί σταδιακά τα τελευταία 30 χρόνια, αλλά ενδέχεται να αναδιαμορφωθούν, επηρεαζόμενες από νέες δυνάμεις την επόμενη δεκαετία.
5. Οι πολυεθνικές εταιρείες διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διαχείριση των παγκόσμιων εμπορικών ροών, για την επίτευξη τόσο της ανάπτυξης όσο και της ανθεκτικότητας σε έναν διασυνδεδεμένο κόσμο.
Η αύξηση των παγκόσμιων ροών καθοδηγείται τώρα από υπηρεσίες, ανθρώπινο δυναμικό, δεδομένα και άλλα άυλα στοιχεία, όπως η τεχνογνωσία. Οι ροές αυτές πήραν τη σκυτάλη από το εμπόριο αγαθών, του οποίου η ανάπτυξη ως μερίδιο της παγκόσμιας οικονομίας σταθεροποιήθηκε γύρω στο 2008, μετά από 30 χρόνια ταχείας επέκτασης.
Οι ταχύτερα αναπτυσσόμενες ροές είναι πλέον οι υπηρεσίες, τα δεδομένα, η τεχνογνωσία, η πνευματική ιδιοκτησία (IP) και οι διεθνείς φοιτητές.
Μεταξύ 2010 και 2019:
Οι διασυνοριακές ροές δεδομένων αυξήθηκαν με εντυπωσιακό ρυθμό, της τάξης του 45% ετησίως, από περίπου 45 σε 1.500 terabits ανά δευτερόλεπτο.
Οι ροές υπηρεσιών, IP και διεθνών φοιτητών αυξήθηκαν με πιο ήπιο ρυθμό, 5-6% ετησίως, που είναι περίπου δύο φορές ο ρυθμός ανάπτυξης του εμπορίου αγαθών.
Ο αριθμός των μεταναστών υψηλής ειδίκευσης αυξήθηκε σημαντικά και ταχύτερα από τη συνολική μετανάστευση.
Οι εμπορικές ροές τείνουν να γίνονται περισσότερο έντασης γνώσης:
Μεταξύ 2010 και 2019, οι υπηρεσίες και τα δεδομένα έγιναν η ταχύτερα αναπτυσσόμενη κατηγορία ροών και οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι ήταν η βραδύτερη, αντιστρέφοντας τη σειρά των σχετικών ρυθμών ανάπτυξης που παρατηρήθηκαν μεταξύ 1995 και 2008.
Εντός των υπηρεσιών, οι ροές υπηρεσιών έντασης γνώσης, συμπεριλαμβανομένων των επαγγελματικών υπηρεσιών, των κυβερνητικών υπηρεσιών, των υπηρεσιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, αναπτύσσονται ταχύτερα.
Στα μεταποιημένα προϊόντα, οι περισσότερες αλυσίδες αξίας έχουν γίνει πιο εντατικές στα άυλα στοιχεία, όπως τα δεδομένα και η τεχνογνωσία.
Παράλληλα, οι περισσότερες ροές αποδείχθηκαν ανθεκτικές στις πρόσφατες διαταραχές. Παρά την αναταραχή που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19, οι περισσότερες παγκόσμιες ροές συνέχισαν να αυξάνονται ή ακόμη και να επιταχύνονται το 2020 και το 2021. Στην πραγματικότητα, οι ροές αγαθών έφτασαν σε επίπεδα-ρεκόρ το 2021, παρά τον παρατεταμένο αντίκτυπο της πανδημίας, με τους όγκους των εμπορικών συναλλαγών να μειώνονται το δεύτερο τρίμηνο του 2020, όταν η πανδημία βρισκόταν σε έντονα πρώιμα στάδια, περισσότερο από ό,τι μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ωθούμενοι από τον συνδυασμό απότομης μείωσης της καταναλωτικής ζήτησης και καθυστερήσεων στην παραγωγή και την επεξεργασία αγαθών στα μεγάλα λιμάνια.
Άυλες ροές και εμπόριο
Oι συνολικές ροές άυλων πόρων, εμπορίου και κεφαλαίων αυξήθηκαν και η σχετική ανθεκτικότητά τους ήταν απαραίτητη για την αντιμετώπιση της αναταραχής της πανδημίας. Οι ροές δεδομένων διευκόλυναν σημαντικά την εξ αποστάσεως εργασία και τη συνέχιση της λειτουργίας των επιχειρήσεων σε μια εποχή που τα ταξίδια ήταν, σχεδόν, αδύνατα.
Το εμπόριο μεταποιημένων προϊόντων, που έφτασε σε επίπεδα-ρεκόρ το 2021, επέτρεψε στις οικονομίες να διατηρήσουν την κατανάλωση, ενώ αντιμετώπισαν διαταραχές στις εγχώριες αλυσίδες παραγωγής. Για παράδειγμα, οι ασιατικές αλυσίδες εφοδιασμού κατάφεραν να γεφυρώσουν την πτώση της παραγωγής των δυτικών αλυσίδων εφοδιασμού το 2020. Η ζήτηση για αγαθά έφτασε στα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών, καθώς οι καταναλωτές –ορισμένοι από αυτούς ενισχυμένοι από τις αυξήσεις του διαθέσιμου εισοδήματος από τα μέτρα στήριξης που έλαβαν οι κυβερνήσεις– μετατόπισαν τις δαπάνες τους από τις υπηρεσίες προς τα αγαθά κατά τη διάρκεια των lockdowns και της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Το 2022, το εμπόριο αγαθών προβλέπεται να συνεχίσει να αυξάνεται ταχύτερα από το ΑΕΠ, παρά τις νέες αντιξοότητες.
Ακόμη και οι ροές υπηρεσιών (εκτός από τις ταξιδιωτικές υπηρεσίες και μεταφορές) παρουσίασαν μικρή διαφοροποίηση τη δεκαετία του 2020, καθώς μειώθηκαν λιγότερο από 1% το 2020 και αυξήθηκαν κατά περίπου 15% το 2021. Μέχρι το τελευταίο τρίμηνο του 2021, το συνολικό εμπόριο υπηρεσιών είχε επανέλθει στα προ πανδημίας επίπεδα.
Οι ροές κεφαλαίων επιταχύνθηκαν, αυξανόμενες κατά περισσότερο από 50% ετησίως το 2019-21, καθώς οι τράπεζες ανακατένειμαν ρευστότητα σε όλο τον κόσμο και περισσότερες πολυεθνικές βασίστηκαν στη χρηματοδότηση –ορισμένες από ξένες χώρες– για να αντιμετωπίσουν το σοκ της COVID-19.
Η ανθρώπινη κινητικότητα
Οι μόνες ροές που μειώθηκαν σημαντικά ήταν αυτές που συνδέονταν με τη διεθνή μετακίνηση των ανθρώπων. Οι ταξιδιωτικές υπηρεσίες και οι μεταφορές μειώθηκαν κατά 40% το 2020, λόγω υλικοτεχνικών προβλημάτων και περιορισμών κινητικότητας, καθώς και ατόμων που επέλεξαν να περιορίσουν τις μετακινήσεις τους. Ο αριθμός των διεθνών φοιτητών συρρικνώθηκε κατά 8%. Η επίπτωση της πανδημίας στις ροές διεθνών μεταναστών το 2021 δεν είναι ακόμη γνωστή, αλλά το 2020 οι αριθμοί συνέχισαν να αυξάνονται, φθάνοντας σε επίπεδα-ρεκόρ.
2. Καμία οικονομία δεν είναι μεμονωμένα αυτάρκης.
Κάθε οικονομία εισάγει περισσότερο από το 25% και συχνά πολύ περισσότερο από κάποιον σημαντικό πόρο ή μεταποιημένο αγαθό που χρειάζεται.
Η Λατινική Αμερική, η Υποσαχάρια Αφρική, η Ανατολική Ευρώπη και η Κεντρική Ασία είναι καθαροί εισαγωγείς μεταποιημένων προϊόντων, καθώς εισάγουν περισσότερο από το 50% των ηλεκτρονικών που χρειάζονται.
Η Βόρεια Αμερική έχει λιγότερες περιοχές υψηλής εξάρτησης, αλλά βασίζεται στις εισαγωγές τόσο των πόρων (κυρίως ορυκτών) όσο και των προϊόντων μεταποίησης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η περιοχή Ασίας-Ειρηνικού εισάγουν περισσότερο από το 50% και το 25%, αντίστοιχα, των ενεργειακών τους πόρων. Πιο συγκεκριμένα, πριν από το 2022, η μεγαλύτερη πηγή ενεργειακών πόρων για την Ευρώπη των 30 (EΕ 27, Ηνωμένο Βασίλειο, Ελβετία και Νορβηγία) ήταν η Ρωσία. Από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, στις αρχές του 2022 και μετά, οι ευρωπαϊκές οικονομίες προσπαθούν να διαφοροποιήσουν τις πηγές φυσικού αερίου.
Η Ευρώπη εξαρτάται, επίσης, από άλλες οικονομίες για συγκεκριμένες εισροές στην παραγωγή της. Για παράδειγμα, ενώ η Ευρώπη των 30 είναι σημαντικός εξαγωγέας φαρμακευτικών προϊόντων, βασίζεται πολύ στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού για εισροές δραστικών ουσιών φαρμάκων.
Πέρα από τα μεταποιημένα αγαθά, οι διασυνδέσεις μεταξύ των οικονομιών βασίζονται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο που εργάζονται για να καλύψουν τις ανάγκες των καταναλωτών σε άλλες πλευρές του πλανήτη. Για παράδειγμα, περίπου 60 εκατομμύρια εργαζόμενοι από άλλες περιοχές εξυπηρετούν τη ζήτηση της Βόρειας Αμερικής και περίπου 50 εκατομμύρια εξυπηρετούν την ευρωπαϊκή ζήτηση.
Η αλληλεξάρτηση μεταξύ οικονομιών δεν είναι καινούργια. Παρ’ όλα αυτά, έχουν σημειωθεί σταδιακές μετατοπίσεις κατά την τελευταία δεκαετία. Γενικά, οι οικονομίες που εξαρτώνται από τη μεταποίηση έχουν αυξήσει τη σχετική εξάρτησή τους από τις εισαγωγές, ενώ οι οικονομίες που εξαρτώνται από τους πόρους έχουν σχετικά μειώσει την εξάρτησή τους από τις εισαγωγές. Συγκεκριμένα, το 2019 οι Ηνωμένες Πολιτείες έγιναν καθαρός εξαγωγέας ενεργειακών πόρων, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη μείωση εξάρτησης από εισροές πόρων σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη μεγάλη οικονομία.
Η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική μείωσαν την αλληλεξάρτησή τους από άλλες οικονομίες στη μεταποίηση, αναπτύσσοντας παραγωγική δυναμικότητα σε ορισμένες βιομηχανίες, συμπεριλαμβανομένων των βασικών μετάλλων και των τροφίμων και ποτών. Αντίθετα, η Κίνα αύξησε την αλληλεξάρτησή της σε πόρους σε περίπου 10% των αναγκών της, καθώς η ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομία της βασιζόταν σε πόρους –κυρίως ενέργεια– που δεν ήταν επαρκώς διαθέσιμοι στο εσωτερικό της.
3. Προϊόντα των οποίων η προέλευση συγκεντρώνεται σε λίγες μόνο γεωγραφικές περιοχές υπάρχουν σε όλους τους τομείς και κυρίως στα ηλεκτρονικά και τα προϊόντα εξόρυξης.
Η ανάλυση του McKinsey Global Institute (MGI) σε περίπου 6.000 προϊόντα (συμπεριλαμβανομένων των πόρων και των μεταποιημένων προϊόντων) υποδηλώνει ότι προϊόντα των οποίων η προέλευση συγκεντρώνεται μόνο σε σχετικά λίγες γεωγραφικές περιοχές βρίσκονται σε κάθε κλάδο της οικονομίας και γεωγραφική περιοχή και σε κάθε στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας. Ως προϊόντα υψηλής συγκέντρωσης προέλευσης ορίζονται εκείνα που βρίσκονται στο κορυφαίο πεμπτημόριο συγκέντρωσης, όπου έως και τρεις χώρες αντιπροσωπεύουν σχεδόν το σύνολο της προσφοράς. Η συγκέντρωση είναι ένα νόμισμα διπλής όψης. Η συγκέντρωση συχνά αντικατοπτρίζει την εξειδίκευση, που επιτρέπει τη βελτίωση της αποδοτικότητας.
Ωστόσο, ενδεχόμενη ασυνέχεια στις εμπορικές ροές υψηλής συγκέντρωσης προέλευσης μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποδιοργανωτική όταν αφορά προϊόντα που είναι πιο δύσκολο να αντικατασταθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα, λόγω έλλειψης εναλλακτικών λύσεων και προβλεψιμότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ημιαγωγοί, ένα προϊόν υψηλής συγκέντρωσης προέλευσης, όπου οι διαταραχές του 2021 σε συνδυασμό με την αυξημένη ζήτηση προκάλεσαν σημαντικές επιπτώσεις σε πολλούς downstream κλάδους, ιδίως στην αυτοκινητοβιομηχανία. Το εμπόριο ημιαγωγών αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 10% του συνολικού εμπορίου, αλλά τα προϊόντα που εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τσιπ ημιαγωγών εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύουν το 65% όλων των εξαγωγών αγαθών.
Η Κίνα εξάγει περισσότερο από το 60% των προϊόντων με την πιο υψηλή συγκέντρωση στους τομείς των ηλεκτρονικών ειδών και της κλωστοϋφαντουργίας. Η περιοχή Ασίας-Ειρηνικού συμβάλλει δυσανάλογα στις εξαγωγές ορυκτών υψηλής συγκέντρωσης προέλευσης. Λίθιο, σπάνιες γαίες και γραφίτης είναι ιδιαίτερα συγκεντρωμένα, εξάγονται σε μεγάλο βαθμό από τρεις ή λιγότερες χώρες και ως επί το πλείστον η επεξεργασία τους γίνεται μόνο σε μία χώρα, την Κίνα. Η Λατινική Αμερική και η Βόρεια Αμερική αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος των γεωργικών προϊόντων υψηλής συγκέντρωσης, ιδίως τη σόγια. Η πλειονότητα των ιατρικών και φαρμακευτικών προϊόντων υψηλής συγκέντρωσης προέρχεται από την Ευρώπη.
Για τη διαχείριση πιθανών κινδύνων από τη συγκέντρωση –που προκύπτουν σε παγκόσμιο, εθνικό ή εταιρικό επίπεδο– οι οικονομίες και οι εταιρείες μπορούν να εφαρμόσουν μέτρα ανθεκτικότητας. Για ορισμένα προϊόντα, η διαφοροποίηση των πηγών προέλευσης μπορεί να είναι δυνατή, αν και μπορεί να συνεπάγεται σημαντικά υψηλότερες αρχικές επενδύσεις, περισσότερο χρόνο και, σε ορισμένες περιπτώσεις, υψηλότερο λειτουργικό κόστος. Η προσπάθεια της Ευρώπης να διαφοροποιηθεί από τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία είναι μόνο ένα παράδειγμα. Σε άλλες περιπτώσεις, η καινοτομία μπορεί να παράσχει την ευκαιρία να αποφευχθούν οι συγκεντρωμένες εισροές μέσω του επανασχεδιασμού των προϊόντων.
Ωστόσο, για πολλά προϊόντα υψηλής συγκέντρωσης προέλευσης, η τρέχουσα διαθεσιμότητα θα περιορίσει την προσφορά από βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα, υποδηλώνοντας ότι οι έντονες αλληλεξαρτήσεις είναι πιθανό να συνεχίσουν να αποτελούν χαρακτηριστικό της παγκόσμιας οικονομίας στο άμεσο μέλλον. Για παράδειγμα, η διαφοροποίηση της προμήθειας ορυκτών θα μπορούσε να διαρκέσει δεκαετίες, καθώς περιλαμβάνει όχι μόνο την εξόρυξη, αλλά και την ανάπτυξη ικανοτήτων επεξεργασίας σε νέες γεωγραφικές περιοχές.
4. Οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας έχουν εξελιχθεί σταδιακά τα τελευταία 30 χρόνια, αλλά ενδέχεται να αναδιαμορφωθούν επηρεαζόμενες από νέες δυνάμεις την επόμενη δεκαετία.
Οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας ήταν πάντα δυναμικές, αλλά έχουν υποστεί σταδιακές αλλαγές στη σύνθεσή τους. Μεταξύ 1995 και 2008, η κατεύθυνση της αλλαγής ήταν σχεδόν ομοιόμορφη προς λιγότερη συγκέντρωση και περισσότερο διαπεριφερειακό/διακρατικό εμπόριο, καθώς κυριολεκτικά «παγκόσμιες» αλυσίδες αξίας δημιουργήθηκαν χάρη στην απελευθέρωση του εμπορίου και την τεχνολογική πρόοδο. Περίπου μετά το 2008, τα μοτίβα των εμπορικών ροών άρχισαν να διαφοροποιούνται.
Οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας που αντιπροσωπεύουν περίπου το 40% του εμπορίου, συμπεριλαμβανομένων των ενεργειακών πόρων, του ηλεκτρικού εξοπλισμού και των φαρμακευτικών προϊόντων, άλλαξαν πορεία και έγιναν πιο συγκεντρωμένες.
Οι υπόλοιπες αλυσίδες αξίας είτε σταθεροποιήθηκαν είτε συνέχισαν να γίνονται λιγότερο συγκεντρωμένες και περισσότερο διαπεριφερειακές. Αυτό ίσχυε για πολλές αλυσίδες αξίας υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των επαγγελματικών υπηρεσιών.
Μεταξύ 2008 και 2019 συνολικά, η ένταση του εμπορίου σταθεροποιήθηκε, αλλά τα μοτίβα συγκέντρωσης της αλυσίδας αξίας και περιφερειοποίησης χωρίστηκαν σε τέσσερις κατηγορίες:
A. Οι ροές που αντιπροσωπεύουν το 30% του συνολικού εμπορίου έγιναν πιο συγκεντρωμένες, αλλά λιγότερο ενδοπεριφερειακές. Αυτές περιλαμβάνουν ορισμένα άυλα-βαριά βιομηχανικά αγαθά σε μέρη όπου έχουν δημιουργηθεί κόμβοι παραγωγής (π.χ. φαρμακευτικά προϊόντα και ηλεκτρικός εξοπλισμός), ενεργειακούς πόρους και τις δύο πιο εμπορεύσιμες υπηρεσίες έντασης γνώσης, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και την πληροφορική/ΙΤ.
B. Οι ροές που αντιπροσωπεύουν το 10% του συνολικού εμπορίου έγιναν πιο συγκεντρωμένες και πιο ενδοπεριφερειακές. Περιλαμβάνουν αλυσίδες αξίας που σχετίζονται με την εξόρυξη και την επεξεργασία πόρων (π.χ. βασικών μετάλλων και των προϊόντων πετρελαίου), καθώς και την κατασκευή ηλεκτρονικών ειδών. Σε όλες τις περιπτώσεις, η αυξημένη κατανάλωση και η καθετοποίηση της παραγωγής εντός της Ασίας οδήγησαν στην περιφερειοποίηση.
Γ. Οι ροές που αντιπροσωπεύουν το 30% του συνολικού εμπορίου ήταν σταθερές στη συγκέντρωση και την περιφερειοποίησή τους. Αντιπροσωπεύουν σε μεγάλο βαθμό τα προϊόντα μεταποίησης, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία και τα τρόφιμα και ποτά, των οποίων η εξειδίκευση δεν άλλαξε ουσιαστικά μετά το 2008.
Δ. Οι ροές που αντιπροσωπεύουν το 30% του συνολικού εμπορίου, κυρίως υπηρεσίες, έγιναν λιγότερο συγκεντρωμένες και λιγότερο περιφερειακές. Καθώς όλο και περισσότερες οικονομίες μεταβαίνουν προς το να βασίζονται περισσότερο στις υπηρεσίες και καθώς η τεχνολογία διευκολύνει όλο και περισσότερο το εμπόριο υπηρεσιών, περισσότερες χώρες συμμετέχουν στις ροές υπηρεσιών.
Στο παρελθόν, καμία χώρα δεν κέρδισε (ή έχασε) πάνω από 2 ποσοστιαίες μονάδες του μεριδίου των εξαγωγών της σε ετήσια βάση και οι αλυσίδες αξίας μετατοπίστηκαν σωρευτικά κατά περίπου 10 με 20 ποσοστιαίες μονάδες κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας. Η Κίνα αντιπροσώπευε μεγάλο μέρος αυτών των μετατοπίσεων, κυρίως στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας των μεταποιητικών προϊόντων. Συγκεκριμένα, έχει «κερδίσει» το μεγαλύτερο μερίδιο σε 15 από τις 18 τέτοιες αλυσίδες αξίας. Σε 11 από αυτές, η αύξηση του μεριδίου της Κίνας αντιπροσώπευε περισσότερο από το ήμισυ της συνολικής παγκόσμιας αλλαγής μεριδίου από το 1995 ως το 2019.
Τώρα αναδύονται νέες δυνάμεις που θα μπορούσαν να διαμορφώσουν και να επιταχύνουν την επόμενη μέρα για τις αλυσίδες αξίας. Υπάρχουν 4 πιθανές διαφορετικές πορείες, με διαφορετικά αποτελέσματα η καθεμία.
Α. Η αναδιαμόρφωση των αλυσίδων αξίας (ιδίως αυτών με στρατηγική σημασία) μέσω της χάραξης νέων πολιτικών. Στην περίπτωση των ημιαγωγών, για παράδειγμα, η Κίνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν όλες μέτρα για την ενίσχυση των εγχώριων αλυσίδων αξίας.
Β. Η διαφοροποίηση των εφοδιαστικών αλυσίδων και η δημιουργία νέων κόμβων (hubs). Ορισμένες αλυσίδες εφοδιασμού θα μπορούσαν να συντομευθούν και να γίνουν πιο περιφερειακές.
Οι αλυσίδες αξίας των μεταποιημένων αγαθών αναμένεται να επηρεαστούν από την αύξηση της αυτοματοποίησης, την εξέλιξη των μισθών και την ανάπτυξη νέων κόμβων άυλων στοιχείων ενεργητικού. Για παράδειγμα, νέοι κόμβοι αναδύονται ήδη στην κλωστοϋφαντουργία.
Γ. Νέο κύμα unbundling της αλυσίδας αξίας. Εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά περιθώρια διαχωρισμού στις αλυσίδες αξίας των υπηρεσιών (π.χ., όπως αυτά εκφράζονται μέσα από σημαντικές μισθολογικές διαφορές μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναδυόμενων αγορών), καθώς ολοένα και περισσότερες οικονομίες μεταβαίνουν στις υπηρεσίες.
Η συνεχής πρόοδος της τεχνολογίας μπορεί να επιτρέψει πιο απρόσκοπτα το εμπόριο ψηφιακών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της τηλεμετανάστευσης – δηλαδή της δυνατότητας παροχής υπηρεσιών εξ αποστάσεως, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Δ. Σχετική σταθερότητα στην εξέλιξη. Ορισμένες αλυσίδες αξίας όπου τα κίνητρα και οι δυνατότητες μετεγκατάστασης είναι λιγότερα (π.χ. εταιρείες που για παράδειγμα χαρακτηρίζονται από μικρότερη συγκέντρωση, υψηλότερη περιφερειοποίηση και υψηλή ένταση κεφαλαίου) ενδέχεται να μην έχουν σημαντική εξέλιξη ή αυτή να είναι πιο αργή και να διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από το αυξανόμενο μερίδιο της ζήτησης από τις αναδυόμενες αγορές. Παράδειγμα θα μπορούσε να αποτελεί η μεταποίηση τροφίμων και ποτών.
Οι παγκόσμιες ροές είναι καίριας σημασίας για τη λειτουργία των οικονομιών καθώς και των επιχειρήσεων, μικρών και μεγάλων. Οι πολυεθνικές αντιπροσωπεύουν περίπου τα δύο τρίτα των παγκόσμιων εξαγωγών και κατέχουν τη μερίδα του λέοντος σε κλάδους όπου τα άυλα αγαθά διαδραματίζουν βασικό ρόλο.
Για παράδειγμα, οι πολυεθνικές αντιπροσωπεύουν περίπου το 80% των εξαγωγών σε παγκόσμιους τομείς καινοτομίας, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία, τα φαρμακευτικά προϊόντα και τα ηλεκτρονικά είδη, όπου τα άυλα στοιχεία ενεργητικού μπορούν να χρησιμοποιηθούν παγκοσμίως με χαμηλό οριακό κόστος.
Προηγούμενη έρευνα του McKinsey Global Institute (MGI) εντόπισε 8 κύρια αρχέτυπα των εταιρειών με βάση το ποιες εισροές είναι απαραίτητες γι’ αυτές και πώς δημιουργούν αξία. Η πρόσβαση στις ξένες αγορές είναι ζωτικής σημασίας για τις περισσότερες πολυεθνικές, αλλά η εξάρτησή τους ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο της εταιρείας και τις εισροές που χρειάζονται για να είναι επιτυχημένες.
Ορισμένα αρχέτυπα πολυεθνικών εταιρειών, και συγκεκριμένα οι Makers, Deliverers και Fuelers, βασίζονται κυρίως στις εμπορικές ροές που τους επιτρέπουν να πωλούν. Εν αντιθέσει, οι Technologists και οι Discoverers εξαρτώνται κυρίως από την πρόσβαση στα άυλα στοιχεία ενεργητικού και στο ταλέντο που χρειάζονται για να δημιουργήσουν εξειδικευμένα προϊόντα και υπηρεσίες. Ωστόσο, οι περισσότερες πολυεθνικές βασίζονται σε έναν συνδυασμό ροών.
Διακυβεύονται πολλά για τις πολυεθνικές από τη διατάραξη της ομαλής λειτουργίας των παγκόσμιων ροών. Για παράδειγμα, εάν μια πολυεθνική στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας αντιμετωπίσει κλυδωνισμούς που την εμποδίζουν να εξασφαλίσει τις απαιτούμενες παγκόσμιες ροές, θα μπορούσε να τεθεί σε κίνδυνο έως και το 40-60% της επιχειρηματικής της αξίας.
Συχνά, οι ίδιες ροές που δημιουργούν εξάρτηση αποτελούν επίσης πηγή ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις μπορούν να επηρεάσουν την εξέλιξη της παγκόσμιας διασύνδεσης με 3 τρόπους:
Α. Αναζήτηση νέων ευκαιριών ανάπτυξης με την εμβάθυνση της συμμετοχής τους σε παγκόσμιες ροές που αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία, π.χ. τις υπηρεσίες και τους άυλους πόρους, όπως τα δεδομένα και η τεχνογνωσία. Τα περιθώρια ανάπτυξης είναι περισσότερα για τις πολυεθνικές, αλλά υπάρχουν και για μικρότερες επιχειρήσεις.
Η αύξηση των ροών άυλων πόρων οδηγεί σε ταχύτερους κύκλους καινοτομίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ροές αυτές μπορούν να απελευθερώσουν νέα επιχειρηματικά μοντέλα, μετατρέποντας έτσι επιχειρηματικά μοντέλα αγαθών σε μοντέλα υπηρεσιών.
Β. Ενίσχυση της ανθεκτικότητας των δικών τους οργανισμών, για παράδειγμα με τη διαφοροποίηση των αλυσίδων εφοδιασμού και των αγορών δραστηριοποίησης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η διαφοροποίηση μπορεί να μην είναι εφικτή και οι εταιρείες μπορεί αντ’ αυτού να χρειαστεί να εξετάσουν το ενδεχόμενο οικοδόμησης ισχυρότερων σχέσεων με τους προμηθευτές ή της δημιουργίας στρατηγικών αποθεμάτων ή και των δύο. Σε άλλες περιπτώσεις, ο επανασχεδιασμός των προϊόντων για την αντικατάσταση των απαιτούμενων εισροών μπορεί να αποτελεί την καλύτερη προστασία από διακυμάνσεις στην αγορά. Οι κατασκευαστές ηλεκτρικών οχημάτων, για παράδειγμα, απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τους συσσωρευτές που βασίζονται σε κοβάλτιο και καθετοποιούν ορισμένες πηγές ορυκτών. Όσον αφορά την ικανότητα εξυπηρέτησης ξένων αγορών, μπορεί να απαιτηθεί η τοπική προσαρμογή των δραστηριοτήτων, η καινοτομία, η χρήση δεδομένων και η τεχνολογία ή ακόμη και τα spin-offs.
Εξεύρεση ευκαιριών για ενίσχυση της συστημικής ανθεκτικότητας (system-level resilience). Οι πολυεθνικές εταιρείες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον κεντρικό τους ρόλο στις παγκόσμιες ροές για να επιτύχουν συστημική ανθεκτικότητα μέσω συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα ή συνεργασίες μεταξύ ιδιωτικών οργανισμών, που μπορεί να τους επιτρέψουν να γίνουν πιο ανθεκτικές από το αν ενεργούσαν μόνες τους. Επιχειρήσεις μικρότερου μεγέθους μπορούν να επιτύχουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα συνεργαζόμενες μεταξύ τους και/ή με εμπορικούς οργανισμούς (trade associations).
Είμαστε –και ολοένα και περισσότερο θα είμαστε– σε μια εποχή που γίνεται πιο περίπλοκη και απαιτητική, που απαιτεί βαθύτερη κατανόηση της πλήρους εικόνας των παγκόσμιων εμπορικών ροών, των δικτύων τους και της εξέλιξής τους, καθώς και των πιθανών σεναρίων για το μέλλον. Εξετάζοντας ολόκληρο το φάσμα των παγκόσμιων ροών, είναι σαφές ότι ο κόσμος δεν οδηγείται στην απο-παγκοσμιοποίηση, αλλά μάλλον οι παγκόσμιες ροές και διασυνδέσεις αναδιαμορφώνονται. Οι επιχειρήσεις που επαναπροσδιορίζουν αντί να υποχωρούν από αυτές τις ροές και διασυνδέσεις, μπορούν να ανακατασκευάσουν τις αλυσίδες αξίας με τρόπους που συμβάλλουν τόσο στην ανάπτυξη όσο και στην ανθεκτικότητά τους.