Έπειτα από μια χρονιά-ρεκόρ για τον τουρισμό σε πολλούς καλοκαιρινούς και όχι μόνον προορισμούς, οι Έλληνες αναλογίζονται κατά πόσον τοπικές κοινωνίες και υποδομές θα μπορέσουν να αντέξουν άλλο ένα τέτοιο στρες τεστ. Ανεπάρκειες στα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων, νερού, κυκλοφορίας, μέσων συγκοινωνίας, ηλεκτροδότησης και πολλών ακόμη υποδομών υφίστανται σχεδόν παντού. Και προβάλλει πλέον κυρίαρχο το ερώτημα της βιωσιμότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος.
Με εντολή από τον ίδιο τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και επισπεύδοντα τον υπουργό Τουρισμού Βασίλη Κικίλια, σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, ξεκίνησε πριν από αρκετούς μήνες η προσπάθεια να εντοπιστούν και να καταγραφούν τα έργα που πρέπει να λάβουν άμεση προτεραιότητα και να διαμορφωθεί το πλαίσιο δημοπράτησης και ανάθεσής τους, έτσι ώστε να ξεκινήσει η υλοποίησή τους το ταχύτερο δυνατόν. Η χρηματοδότησή τους θα προέλθει τόσο από τα περιφερειακά ταμεία και το ΕΣΠΑ όσο και από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αλλά και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Πολύτιμο εργαλείο σε αυτή την προσπάθεια αποτέλεσε μεγάλη μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ που εντοπίζει περίπου 700 έργα που απαιτούνται για να μπορέσει ο τουρισμός όχι μόνο να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα των προορισμών, αλλά και να συνεχίσει να αναπτύσσεται επωφελώς για την οικονομία. Άμεσα θα προχωρήσουν 39 έργα άμεσης προτεραιότητας σε τουριστικούς προορισμούς, τα οποία θα έχουν γρήγορη θετική επίπτωση στην καθημερινότητα. Ειδικότερα αξιολογείται για την εξειδίκευση, ωρίμανση και υλοποίηση των έργων αυτών να εφαρμοστεί αντίστοιχο πλαίσιο με αυτό που προδιαγράφεται στον νόμο για τις συμβάσεις στρατηγικής σημασίας. Να λάβουν δηλαδή αδειοδοτήσεις fast track, ανεξάρτητα από το ύψος του προϋπολογισμού τους, αφού η χρησιμότητά τους για τη βιωσιμότητα στον ελληνικό τουρισμό είναι ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας.
Ο στόχος των επόμενων ετών
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΣΕΤΕ, κ. Γιάννη Ρέτσο, μετά τις υψηλές επιδόσεις, σε επίπεδο εσόδων της περσινής περιόδου, με την αξιοποίηση και του ισχυρού brand της χώρας, βασική επιδίωξη είναι η διατήρηση της δυναμικής του ελληνικού τουρισμού. Βασικό ζητούμενο είναι η εφαρμογή της μελέτης της Εθνικής Στρατηγικής για τον Τουρισμό, μέσα από συνέργειες και συνεργασίες, εξέλιξη που θα οδηγήσει σε σταδιακή άμβλυνση της εποχικότητας, χωρική επέκταση της τουριστικής δραστηριότητας σε περιφέρειες και περιοχές με αναπτυξιακές δυνατότητες, και αύξηση της μέσης δαπάνης και της διάρκειας παραμονής ανά επισκέπτη. Ο σχεδιασμός οφείλει να λάβει υπόψη διαθέσιμους πόρους, αναδυόμενες τάσεις και προκλήσεις, σε ένα πλαίσιο βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας, με ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση των δημοσίων υποδομών και στην αξιοποίηση των διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων. O πρόεδρος του ΣΕΤΕ, κ. Γιάννης Ρέτσος, εστιάζει μεταξύ άλλων στην επιτυχημένη περσινή τουριστική χρονιά, με επιπλέον έσοδα από τον αρχικό προϋπολογισμό, που είναι χρήσιμα και αναγκαία και σε άλλα πεδία της ελληνικής κοινωνίας. «Ατενίζουμε το μέλλον από ψηλά», τόνισε πρόσφατα σε ομιλία του, υπενθυμίζοντας ότι το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι το 5ο brand παγκοσμίως προκαλεί αισιοδοξία για τις τουριστικές ροές προς την Ελλάδα φέτος. «Ωστόσο, οι προκλήσεις παραμένουν. Βραχυπρόθεσμα, έμφαση πρέπει να δοθεί σε επιχειρήσεις 12μηνης λειτουργίας, καθώς και εκείνες που δουλεύουν μόνο τον χειμώνα, που αναμένεται να έχουν δύσκολη περίοδο λόγω του μακροοικονομικού περιβάλλοντος που επηρεάζει όλους τους κλάδους της οικονομίας. Όσο δύσκολο είναι να κατακτήσεις την κορυφή, τόσο δύσκολο είναι να τη διατηρήσεις. Σχέδιο και στρατηγική υπάρχουν, πρέπει πλέον ιδιωτικός και δημόσιος τομέας να συζητήσουν ουσιαστικά, να γίνει αυτοκριτική, να ληφθούν αποφάσεις και να προχωρήσει σε υλοποίηση», σημείωσε μεταξύ άλλων.
Το 2022 αποτέλεσε μια χρονιά-σταθμό για τον ελληνικό τουρισμό. Προκλήσεις, προοπτικές, τάσεις στη μετά πανδημία εποχή, εθνική στρατηγική, επιχειρηματικότητα, προσέλκυση επισκεπτών, ρεκόρ αφίξεων, σύνθεση προϊόντος, προώθηση προορισμών, υποδομές, εργασιακό, χωροταξικός σχεδιασμός, ενεργειακό κόστος και χρηματοδοτικά εργαλεία ήταν μόνο κάποια από τα θέματα στην ατζέντα.
Τα ζητούμενα για το 2023
Για το 2023, οι προκλήσεις θα συνεχίσουν να είναι μεγάλες, ενώ καθίσταται επιτακτικό το ζήτημα της επίτευξης της βιωσιμότητας του ελληνικού τουρισμού και της διατήρησης του χαρακτήρα και της κοινωνικής ταυτότητας των προορισμών. Γι’ αυτό πρέπει όλοι, πολιτεία και ιδιωτικός τομέας, να παραμείνουν σε εγρήγορση, με στόχο την καλύτερη οργάνωση και τον συντονισμό των ενεργειών. Τόσο η Ελλάδα όσο και οι ανταγωνιστικοί προορισμοί θα αντιμετωπίσουν πιο έντονα ζητήματα, όπως η άνευ προηγουμένου ενεργειακή κρίση που τροφοδοτεί τις πληθωριστικές πιέσεις, μειώνοντας τους ρυθμούς ανάπτυξης των οικονομιών των κύριων αγορών και το διαθέσιμο εισόδημα των εν δυνάμει ταξιδιωτών.
Τον Νοέμβριο πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο η διεθνής τουριστική έκθεση World Travel Market, όπου καταγράφεται ο πρώτος σφυγμός για τη σεζόν και τις τάσεις του 2023, που για την Ελλάδα προμηνύονται θετικές. Σε συνέχεια της μεγάλης δυναμικής που δείχνει η χώρα από το 2013, αλλά και των ισχυρών αντοχών που εμφάνισε στη διάρκεια της πανδημίας, φαίνεται ότι και η νέα χρονιά θα πάει αρκετά καλά, αν και όλοι οι συντελεστές του κλάδου επισημαίνουν τον υψηλό δείκτη ρίσκου που υπάρχει λόγω συγκυρίας.
Ουσιαστικά σε αυτό που συνηγορούν όλοι είναι ότι υπάρχουν «πατήματα» για τη νέα χρονιά, ωστόσο από τους παράγοντες του κλάδου συστήνεται «εγκράτεια» στις προβλέψεις, καθώς ο πόλεμος, οι πληθωριστικές πιέσεις και η ενεργειακή κρίση επηρεάζουν τη διάθεση για ταξίδι και μετά μια πολύ καλή χρονιά δεν μπορεί να αποκλειστεί κι ένα σχετικό «φρένο». Επιπλέον, η βρετανική αγορά αντιμετωπίζει και το θέμα της συναλλαγματικής ισοτιμίας, που λειτουργεί επιβαρυντικά.
Όπως τόνισε ο υπουργός Τουρισμού, κ. Βασίλης Κικίλιας, ειδικά για τη Μεγάλη Βρετανία υπάρχουν θετικές ενδείξεις ήδη από το 2022. Όπως είπε, στη χώρα ήρθαν τρία εκατομμύρια Βρετανοί, έχει γίνει επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, ενώ προστίθενται νέες πτήσεις, νέοι προορισμοί από τις αεροπορικές εταιρείες, όπως η Easy Jet, η British Airways και η Jet 2. «Γεγονός που μας χαροποιεί και ενισχύει τη στρατηγική μας για την επέκταση της τουριστικής περιόδου», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Στις καλές επιδόσεις του ελληνικού τουρισμού στάθηκε και ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, κ. Γιάννης Ρέτσος, από το Λονδίνο, δίνοντας έμφαση στη σημασία που έχει για τον ελληνικό τουρισμό η αγορά της Αγγλίας και της Γερμανίας. Κατά τον κ. Γ. Ρέτσο, το 2022 πήγε πολύ καλά, όπως σε όλες οι παραδοσιακές αγορές, παρά τα πολλά προβλήματα –γεωπολιτικά, ακρίβεια, ενεργειακό–, ενώ έμφαση δόθηκε στη συστηματική δουλειά, και από τον ιδιωτικό τομέα και από την κυβέρνηση, στη δρομολόγηση νέων πτήσεων και στην πληρότητα αυτών, καθώς και στη στόχευση νέων σημαντικών αγορών όπως οι ΗΠΑ, που πρέπει να αφορά μια στρατηγική μακροπρόθεσμη και όχι συγκυριακή. Μάλιστα η TUI, ο μεγάλος «πελάτης» της χώρας, ανακοίνωσε αύξηση των διαθέσιμων αεροπορικών θέσεων προς την Ελλάδα για το 2023 και άνοιγμα σε νέες αγορές, με περισσότερους προορισμούς. Περαιτέρω επέκταση του προγράμματός του για το 2023 υιοθέτησε και ο FTI, ο δεύτερος μεγαλύτερος tour operator της Ευρώπης, ο οποίος αποφάσισε πρόσφατα να αυξήσει τις πτήσεις προς Κρήτη και Ρόδο, να επεκτείνει το θερινό πρόγραμμα πτήσεων έως τον Νοέμβριο του 2023 και να προσθέσει επίσης στο πρόγραμμά του και το αεροδρόμιο του Αράξου.
Οι βραχυχρόνιες μισθώσεις
Κάνοντας έναν απολογισμό της σεζόν, στο πλαίσιο του Συμβουλίου Προέδρων Ενώσεων – Μελών της ΠΟΞ στη Philoxenia τον Νοέμβριο, ο πρόεδρος ΠΟΞ, κ. Γρηγόρης Τάσιος, εστίασε στις προκλήσεις του 2022 και του 2023, ιδιαίτερα για τα ξενοδοχεία 12μηνης λειτουργίας και ορεινού-ημιορεινού όγκου, τονίζοντας χαρακτηριστικά: «Ερχόμαστε από μια διετία μεγάλων απωλειών εξαιτίας της πανδημίας και αντιμετωπίζουμε σήμερα πρωτόγνωρες προκλήσεις, που έχουν να κάνουν με το δυσθεώρητο ενεργειακό κόστος και τις πληθωριστικές πιέσεις, που εκτινάσσουν στα ύψη τα λειτουργικά μας έξοδα. Μπορεί τα δημόσια έσοδα να ενισχύονται, αυτό όμως δεν σημαίνει πως λύθηκαν ξαφνικά όλα τα προβλήματα του κλάδου. Ένα ακόμα θέμα που βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα για τον κλάδο των καταλυμάτων είναι η επιβεβλημένη ανάγκη για παρέμβαση της πολιτείας, ώστε να υπάρξει ρύθμιση στο θέμα των βραχυχρόνιων μισθώσεων», τονίζει μεταξύ άλλων.
Ο κλάδος των ξενοδόχων σύσσωμος κάνει λόγο για ένα βαθύ αρνητικό αποτύπωμα στην κοινωνία από την ανεξέλεγκτη γιγάντωση της δραστηριότητας των βραχυχρόνιων μισθώσεων, κάτι που αποτυπώθηκε και σε έρευνα του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος. Από τα βασικά ευρήματα της μελέτης της Grant Thornton, που υλοποίησε τη μελέτη, ξεχωρίζει το γεγονός ότι η τουριστική δαπάνη της οικονομίας διαμοιρασμού μεγεθύνεται με έντονο ρυθμό, 15% ετησίως. Το 2022 έφτασε να αποτελεί το 14% της συνολικής τουριστικής δαπάνης, μέγεθος τέτοιο που δεν μπορεί να παραμένει χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο. Σε απόλυτα νούμερα, η αγορά των βραχυχρόνιων μισθώσεων στην Ελλάδα γιγαντώθηκε στα 3,3 δισ. ευρώ το 2022, από 2,96 δισ. ευρώ το 2019 και 1,42 δισ. ευρώ το 2016. Παράλληλα, η μέση τιμή βραχυχρόνιων μισθώσεων είναι κατά πέντε φορές μεγαλύτερη από αυτήν που σημειώνεται σε επίπεδο μακροχρόνιας μίσθωσης, δημιουργώντας ισχυρά κίνητρα στους ιδιοκτήτες να διαθέσουν τα ακίνητά τους στη βραχυχρόνια αγορά, δημιουργώντας οξυμένα προβλήματα στέγασης. Στο μεταξύ, οι βραχυχρόνιες μισθώσεις δημιουργούν σημαντικές απώλειες σε επίπεδο δημοσίων εσόδων λόγω του τρόπου φορολόγησής τους. Το 2016, οι απώλειες των δημοσίων εσόδων έφταναν τα 160,6 εκατ. ευρώ. Το 2022, η εκτίμηση για τις απώλειες των δημοσίων εσόδων ανέρχεται στα 316,7 εκατ. ευρώ. Καταγράφεται δηλαδή διπλασιασμός των καθαρών απωλειών δημοσίων εσόδων κατά το διάστημα 2019-2022. Την ίδια στιγμή, οι βραχυχρόνιες μισθώσεις στερούν τη δημιουργία πρόσθετων 39.000 θέσεων εργασίας σε ετήσια βάση, επισημαίνει η έρευνα.
Προτάσεις για ρύθμιση της αγοράς
Το ΞΕΕ έχει καταθέσει δέσμη προτάσεων ρύθμισης της δραστηριότητας που αφορούν χρονικούς και χωρικούς περιορισμούς, φορολογία, όριο στον αριθμό ακινήτων ανά εκμισθωτή/υπεκμισθωτή, θεσμοθέτηση ελάχιστων τεχνικών και λειτουργικών προδιαγραφών, καθώς και εφαρμογή συστήματος ελέγχων και επιβολής κυρώσεων.
Στην ίδια κατεύθυνση, και με στόχο, όπως τονίζεται, την ανάγκη προστασίας της ποιότητας του τουριστικού προϊόντος της χώρας, την ανάγκη αντιμετώπισης του προβλήματος εύρεσης στέγης, που έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις σε πολλές περιοχές της χώρας, την προστασία των νόμιμων τουριστικών επιχειρήσεων από τον αθέμιτο ανταγωνισμό, που σε πολλές περιπτώσεις υφίστανται, καθώς πολλά παράνομα καταλύματα λειτουργούν «υπό τον μανδύα» της βραχυχρόνιας μίσθωσης, και την αύξηση των εσόδων του Δημοσίου, των Ασφαλιστικών Ταμείων και των Δήμων, με σκοπό την πιο δίκαιη κατανομή των αντίστοιχων υποχρεώσεων σε νόμιμες επιχειρήσεις και πολίτες, ο ΣΕΤΕ έχει επίσης καταθέσει στοχευμένες προτάσεις για τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας της αγοράς των βραχυχρόνιων μισθώσεων στους συναρμόδιους υπουργούς Άκη Σκέρτσο Επικρατείας, Βασίλη Κικίλια Τουρισμού και Θεόδωρο Σκυλακάκη, αναπληρωτή Οικονομικών.
Στην τελική ευθεία βρίσκεται η επεξεργασία από την κυβέρνηση ενός πλαισίου για την αγορά των βραχυχρόνιων μισθώσεων, όπως έχει προαναγγείλει ο υπουργός Τουρισμού Βασίλης Κικίλιας. Το εν λόγω πλαίσιο θα διαχωρίζει αυτούς οι οποίοι εκμισθώνουν μαζικά ακίνητα έναντι της πλειοψηφίας που εκμισθώνουν ένα ή δύο ακίνητα, αναγνωρίζοντας ότι οι βραχυχρόνιες μισθώσεις είναι μέρος του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Από το βήμα της 10ης ΓΣ του ΞΕΕ, ο υπουργός σημείωσε χαρακτηριστικά: «Δεν μπορεί να υπάρχει ξενοδοχείο 0 αστέρων, ούτε σε πλατφόρμες να διαφημίζονται μαζί τα ξενοδοχεία, τα resort, με τα καταλύματα βραχυχρόνιων μισθώσεων. Είναι επίσης πολύ σημαντικό να διαχωριστεί η μέση ελληνική οικογένεια που εκμισθώνει ένα ή δυο ακίνητα από αυτούς που το κάνουν πολλαπλά εκμεταλλευόμενοι το ξενοδοχειακό πλαίσιο. Η ελληνική κυβέρνηση, διά της Προεδρίας της και του Υπουργείου Οικονομικών, ήδη συζητά με τους φορείς του τουρισμού τον τρόπο με τον οποίο θα νομοθετήσει ώστε αυτό να γίνει ξεκάθαρο. Είναι ώριμες οι συνθήκες και το θέμα αυτό είναι ψηλά στην ατζέντα της κυβέρνησης». Σύμφωνα με παράγοντες του κλάδου, είναι η πρώτη φορά που θα τεθεί ένα ρυθμιστικό πλαίσιο των εν λόγω καταλυμάτων, που προσφέρουν υπηρεσίες φιλοξενίας, παράλληλα με τα παραδοσιακά καταλύματα.
Ανάμεσα σε άλλα ανοιχτά ζητήματα που απασχολούν τον κλάδο, εξακολουθούν και είναι το χωροταξικό στον τουρισμό, η κατακόρυφη αύξηση 100% στην τιμή του ρεύματος, 40% στις προμήθειες τροφίμων και ποτών, ενώ καταγράφονται αυξήσεις στα ενοίκια και συνεχιζόμενες αυξήσεις στα επιτόκια που επιβαρύνουν υφιστάμενες υποχρεώσεις. Στα λειτουργικά προβλήματα θα πρέπει επίσης να προστεθεί πως, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες του ΙΤΕΠ, το έλλειμμα σε ανθρώπινο δυναμικό στα ξενοδοχεία ανέρχεται με τη φετινή μελέτη στους 61.000 εργαζομένους. Και είναι σαφές πως αυτή η μεγάλη τρύπα δεν μπορεί και δεν πρέπει να μείνει ανοιχτή, χρήζει άμεσης και υπεύθυνης αντιμετώπισης.
