Ενώπιον της μεγαλύτερης πρόκλησης των τελευταίων δεκαετιών βρίσκεται ο κατασκευαστικός κλάδος, ίσως ακόμα μεγαλύτερης εκείνης των έργων των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο όγκος των έργων υποδομής (δρόμοι, γέφυρες, σιδηροδρομικά κι ενεργειακά) που θα κληθούν να υλοποιήσουν οι κατασκευαστικές εταιρείες είναι σχεδόν χωρίς προηγούμενο. Σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ για λογαριασμό του ΤΜΕΔΕ, οι συνολικοί πόροι που προβλέπεται να κινητοποιηθούν για έργα στις κατασκευές, αναμένεται να ανέλθουν σε συνολικά 27 δισ. ευρώ (επιχορηγήσεις 13,3 δισ. και δάνεια 13,7 δισ.) για την περίοδο 2022-2026. Επιπλέον 8,7 δισ. υπολογίζει το ΙΟΒΕ ότι θα διατεθούν σε υποδομές μέσω του νέου ΕΣΠΑ (2021-2027). Μεσοπρόθεσμα, εκτιμώνται επιπρόσθετες επενδύσεις σε υποδομές και κατοικίες ετησίως ύψους έως 4,1% του ΑΕΠ (συγκριτικά με το 2020) – με το ποσοστό των επενδύσεων σε κατασκευαστικά έργα να φτάνει μέχρι το 8,1% του ΑΕΠ το 2025, από 4% το 2020.
Νέα γενιά έργων
Μέχρι το 2030 έχουν δρομολογηθεί 118 μεγάλα έργα, συνολικού προϋπολογισμού 43 δισ. ευρώ. Εξ αυτών βέβαια, 54 έργα, ύψους 13,5 δισ. ευρώ, βρίσκονται ακόμα στο αρχικό στάδιο του σχεδιασμού τους. Συνολικά, πάντως, το 58% των έργων αφορά τον τομέα της ενέργειας, το 34% είναι σιδηροδρομικά και οδικά, το 4% αφορά λιμάνια και αεροδρόμια και ένα ακόμα 4% αφορά έργα διαχείρισης απορριμμάτων. Πρόκειται για μια αισθητή ανάκαμψη σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Την περίοδο 2014-2019 υλοποιήθηκαν μόλις 40 έργα αξίας 8,9 δισ. ευρώ, ενώ το 2019 ο όγκος των έργων που ολοκληρώθηκαν δεν ξεπέρασε τα 566 εκατ. ευρώ.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Υπ. Υποδομών, από το καλοκαίρι του 2019 και μέχρι το τέλος Νοεμβρίου του 2022 είχαν δημοπρατηθεί έργα συνολικού προϋπολογισμού άνω των 10 δισ. ευρώ, εκ των οποίων πάνω από 6 δισ. ευρώ έχουν συμβασιοποιηθεί. Παράλληλα, το υπουργείο σχεδιάζει ήδη την επόμενη γενιά έργων, προκειμένου να μην επαναληφθούν τα χρονικά «κενά» κατασκευαστικής «ανομβρίας» του πρόσφατου παρελθόντος, τα οποία σχεδόν «στραγγάλισαν» οικονομικά τον κατασκευαστικό κλάδο και οδήγησαν σε ένα πολύ σημαντικό brain drain, μέσω της μετανάστευσης χιλιάδων μηχανικών, μελετητών, αρχιτεκτόνων και τεχνιτών.
Τα έργα στην Αττική
Από τα πιο ώριμα, χρονικά, έργα που βρίσκονται στον «προθάλαμο» είναι η νέα γραμμή του προαστιακού σιδηροδρόμου στη Δυτική Αττική. Πρόκειται για τη γραμμή Άνω Λιόσια-Ελευσίνα-Μέγαρα, η οποία θα αξιοποιήσει την παλιά γραμμή Αθηνών-Κορίνθου, που δεν χρησιμοποιείται τα τελευταία 15 χρόνια. Πρόκειται για έργο της τάξεως των 100 εκατ. ευρώ, που θα αναβαθμίσει τη σύνδεση της Δυτικής Αττικής με την υπόλοιπη Αττική. Σημειωτέον ότι έχουν ήδη προκηρυχθεί διαγωνισμοί για άλλες δύο επεκτάσεις του προαστιακού προς το Λαύριο και τη Ραφήνα. Πρόκειται για έργα της τάξεως των 850 εκατ. ευρώ, τα οποία αναμένεται να αποκτήσουν προσωρινό ανάδοχο εντός του πρώτου εξαμήνου του 2023.
Οι επεκτάσεις του Μετρό
Σε τροχιά προκήρυξης βρίσκεται και η επέκταση της Γραμμής 2 του Μετρό προς το Ίλιον. Πρόκειται για έργο της τάξεως των 500 εκατ. ευρώ, που θα περιλαμβάνει τρεις νέους σταθμούς σε Παλατιανή, Ίλιον και Άγιο Νικόλαο. Παράλληλα, υπό μελέτη βρίσκεται και η επόμενη επέκταση της Γραμμής 2 προς το Μενίδι, με τρεις ακόμα σταθμούς σε Καματερό, Ζεφύρι και Μενίδι. Αντίστοιχες επεκτάσεις σχεδιάζονται και για τις άλλες γραμμές του Μετρό. Για παράδειγμα, η Γραμμή 1 σχεδιάζεται να φτάσει μέχρι την Καλλιθέα και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, η Γραμμή 2 μέχρι τη Γλυφάδα και η Γραμμή 4 μέχρι την Πετρούπολη και τη Λυκόβρυση. Απώτερος στόχος είναι το δίκτυο του Μετρό να αριθμεί 120 σταθμούς συνολικά μέχρι το 2040, καλύπτοντας έτσι το μεγαλύτερο μέρος της Αθήνας.
Στα επόμενα έργα της Αττικής θα πρέπει να λογίζεται και η νέα Δυτική Περιφερειακή Οδός Αιγάλεω, που θα διαθέτει τρεις νέους κόμβους σε Ναυπηγεία, Σκαραμαγκά και Σχιστό. Σημειωτέον ότι στις αρχές του 2023 είναι προγραμματισμένη και η εκκίνηση της κατασκευής της επέκτασης της Λ. Κύμης. Εντός του 2023 είναι πιθανό να προκηρυχθούν και τα έργα των επεκτάσεων της Αττικής Οδού προς Ραφήνα και Λαύριο, αλλά και η υπογειοποίηση της Λ. Ηλιουπόλεως, ένα έργο κρίσιμο για την πρόσβαση από και προς το Ελληνικό.
Η εποχή των σιδηροδρόμων
Από τα σημαντικότερα σιδηροδρομικά έργα νέας γενιάς θα είναι και το διακρατικό «Sea2Sea», που αφορά τη σιδηροδρομική σύνδεση της Ελλάδας με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, με σύγχρονα τρένα υψηλών ταχυτήτων. Στόχος είναι η διασύνδεση των λιμανιών της Βόρειας Ελλάδας και του Αιγαίου με τον Εύξεινο Πόντο και τον Δούναβη, παρακάμπτοντας τα Στενά του Βοσπόρου. Στο πλαίσιο αυτό, όπως αναφέρουν φορείς της αγοράς, η Θεσσαλονίκη και η Καβάλα θα αναδειχθούν λιμάνια εξόδου για όλα τα προϊόντα της νοτιοανατολικής Ευρώπης, ενώ το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης θα μετατραπεί σε κόμβο μεταφορών, υποδομών κι ενέργειας της ευρύτερης περιοχής.
Σε πρόσφατη συνάντηση του Έλληνα υπ. Υποδομών, Κων. Αχ. Καραμανλή, με τον Βούλγαρο ομόλογό του, Χρίστο Αλέξιεφ, ο τελευταίος δήλωσε ότι «ο σιδηροδρομικός άξονας Θεσσαλονίκη-Kαβάλα-Αλεξανδρούπολη-Μπουργκάς-Βάρνα-Ρούσε είναι έργο στρατηγικής σημασίας. Θα δώσει την ευκαιρία να βελτιωθούν οι μεταφορικές συνδέσεις και να επεκταθούν οι οικονομικές δυνατότητες, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της συνδεσιμότητας ολόκληρης της περιοχής. Το έργο, παράλληλα, θα βελτιώσει τη διασυνοριακή κυκλοφορία στο πλαίσιο των λωρίδων αλληλεγγύης ΕΕ-Ουκρανίας. Ο διάδρομος αυτός θα βοηθήσει στην ανάκαμψη της Ουκρανίας».
Παράλληλα, σε πλήρη εξέλιξη βρίσκονται έξι διαγωνισμοί συνολικού ύψους άνω των 4 δισ. ευρώ. Ο μεγαλύτερος εξ αυτών, ύψους 1,68 δισ. ευρώ, αφορά την κατασκευή νέας σιδηροδρομικής γραμμής στο τμήμα Θεσσαλονίκη-Τοξότες. Ύψους 1,07 δισ. ευρώ είναι και η αναβάθμιση της υφιστάμενης γραμμής στο τμήμα Αλεξανδρούπολη-Ορμένιο. Η εν λόγω εργολαβία προβλέπει την εγκατάσταση σηματοδότησης και ηλεκτροκίνησης. Σημαντικού αντικειμένου, 476,5 εκατ. ευρώ, είναι και η ολοκλήρωση της νέας σιδηροδρομικής γραμμής Κιάτο-Πάτρα, στο τμήμα Ρίο-Νέος Λιμένας Πατρών, ενώ η κατασκευή νέας προαστιακής σιδηροδρομικής γραμμής στο τμήμα από τον κόμβο Κορωπίου έως το Λαύριο και τον λιμένα Λαυρίου έχει προϋπολογισμό 390,5 εκατ. ευρώ. Αντίστοιχα, το έργο της νέας γραμμής για τη σύνδεση της Ραφήνας και του λιμένα αυτής με το υφιστάμενο σιδηροδρομικό δίκτυο υπολογίζεται ότι θα στοιχίσει 308,6 εκατ. ευρώ. Τέλος, 53,4 εκατ. ευρώ έχουν προϋπολογιστεί για τη σιδηροδρομική σύνδεση της 6ης προβλήτας του λιμανιού της Θεσσαλονίκης και την κατασκευή προαστιακής γραμμής στη δυτική Θεσσαλονίκη.
Συνεργασίες με διεθνείς ομίλους
Υπενθυμίζεται ότι η νέα γενιά των σιδηροδρομικών έργων προβλέπει και μια σειρά καινοτομιών, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι όλες οι εργολαβίες περιλαμβάνουν τόσο τα έργα υποδομής όσο και τη σηματοδότηση. Μέχρι πρότινος, για κάθε γραμμή του εθνικού δικτύου προβλέπονταν δύο ξεχωριστές εργολαβίες, συχνά με διαφορετικούς αναδόχους, μία για την υποδομή και μία για τη σηματοδότηση. Αυτός είναι και ο λόγος που στη νέα γενιά η παρουσία ξένων ομίλων, με υψηλή ειδίκευση και τεχνογνωσία στη σηματοδότηση, είναι απαραίτητη. Στόχος της κυβέρνησης είναι να υπάρξουν ανάδοχοι για τα εν λόγω έργα εντός του 2023 και να υπογραφούν οι σχετικές συμβάσεις το αργότερο μέχρι τις αρχές του 2024, παρότι προκηρύχθηκαν μόλις στις αρχές του 2022 και προβλέπεται να ακολουθηθεί η διαδικασία του ανταγωνιστικού διαλόγου.
Έργα άρδευσης – ύδρευσης
Ιδιαίτερης αναφοράς χρήζουν και τα αρδευτικά έργα που δρομολογούνται, καθώς, είτε μέσω ΣΔΙΤ είτε μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, έχει δημιουργηθεί μια κρίσιμη μάζα έργων συνολικού ύψους 1,3 δισ. ευρώ που θα προκηρυχθεί και θα συμβασιοποιηθεί εντός του 2023. Μέσω ΣΔΙΤ προβλέπεται η υλοποίηση συνολικά οκτώ έργων, για τρία εκ των οποίων, και συγκεκριμένα το Φράγμα Χαβρία στη Χαλκιδική και το Φράγμα Ενιπέα και τα αρδευτικά έργα στην περιοχή του Ταυρωνίτη στα Χανιά της Κρήτης, η διαγωνιστική διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει. Πρόκειται για έργα συνολικού ύψους άνω των 550 εκατ. ευρώ.
Παράλληλα, έχει προκηρυχθεί και το πρώτο έργο «Ύδωρ 2.0», που αφορά την αποκατάσταση και τον εκσυγχρονισμό των δικτύων άρδευσης του Ταυρωπού στη Θεσσαλία, συνολικού προϋπολογισμού 164,2 εκατ. ευρώ, ενώ θα ακολουθήσει το δεύτερο έργο του «Ύδωρ 2.0» για το φράγμα Μιναγιώτικο Πύλου στη Μεσσηνία και άλλα δίκτυα άρδευσης στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, προϋπολογισμού 141,8 εκατ. ευρώ. Το εν λόγω έργο θα κατασκευαστεί με 25ετή σύμβαση παραχώρησης.
Σε τροχιά υλοποίησης έχουν επίσης τεθεί το έργο ύδρευσης Άρτας-Πρέβεζας-Λευκάδας, προϋπολογισμού 140 εκατ. ευρώ. Το εν λόγω έργο προβλέπει τη μεταφορά πόσιμου νερού από τις πηγές Αγ. Γεωργίου Λούρου για την εξυπηρέτηση αστικών κέντρων και οικισμών των Περιφερειακών Ενοτήτων Άρτας, Πρέβεζας, Λευκάδας και Αιτωλοακαρνανίας. Συνολικά θα εξυπηρετείται πληθυσμός της τάξης των 145.000 ατόμων για περίοδο 40 ετών.
Ύψους 100 εκατ. ευρώ είναι και το έργο της κατασκευής του φράγματος Τσικνιά στη Λέσβο. Το κύριο φυσικό αντικείμενο αφορά την ολοκλήρωση ενός αυτοτελούς και λειτουργικά ανεξάρτητου συστήματος υδροδότησης με 24.000 m³/ημέρα πόσιμο νερό (στο 1ο στάδιο ανάπτυξης των έργων) της πόλης της Μυτιλήνης και των οικισμών Καλλονής και Αγ. Παρασκευής από το φράγμα Τσικνιά. Εκτιμάται ότι το έργο θα εξυπηρετεί περίπου 270.000 άτομα, φτάνοντας τα περίπου 360.000 άτομα το 2053.
