Ένα συνειδητό, δραστικό άλμα προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα πρόσφερε πολύτιμα πλεονεκτήματα στην οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα μείωνε την απόσταση από τους μεγάλους παγκόσμιους παίκτες, όπως οι ΗΠΑ και Κίνα. Την εκτίμηση αυτή διατυπώνει απερίφραστα στο «Κ-Επιχειρείν» ο νομπελίστας οικονομολόγος Μάικλ Σπενς, ο οποίος αναλύει τα ελλείμματα ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής αγοράς. Το μέγεθος έχει σημασία και το αποκεντρωμένο σύστημα της Ευρώπης δημιουργεί εμπόδια προς αυτή την κατεύθυνση, σύμφωνα με τον διακεκριμένο καθηγητή του Stanford, ο οποίος εκφέρει την άποψη ότι δεν φταίει το πακέτο επιδοτήσεων του Τζο Μπάιντεν για το γεγονός ότι η Ευρώπη δεν επενδύει στην Ευρώπη. Ο ίδιος μιλάει για την ανάγκη αύξησης των ευρωπαϊκών δημόσιων επενδύσεων ιδίως στον ψηφιακό τομέα, επικαλούμενος πτυχές από τις θέσεις που συνυπέγραψε μαζί με τον Γκόρντον Μπράουν και τον Μοχάμεντ Ελ-Εριάν, στο βιβλίο τους «Permacrisis (σ.σ. αεικρίση): Το σχέδιο για να φτιάξουμε έναν διασπασμένο κόσμο».
Ο κ. Μάικλ Σπενς είναι ομότιμος καθηγητής Οικονομικών και πρώην πρύτανης της Σχολής Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Stanford των ΗΠΑ. Το 2001 βραβεύτηκε με το Νομπέλ Οικονομικών Επιστημών, μαζί με τους Τζορτζ Άκερλοφ και Τζόζεφ Στίγκλιτς, για την ανάλυση σε αγορές με ασύμμετρες πληροφορίες.
Η ΕΕ αναζητεί ακόμη τον βηματισμό της σε όρους βιομηχανικής πολιτικής. Πού οφείλεται το ευρωπαϊκό έλλειμμα ανταγωνιστικότητας σε σχέση με άλλες περιοχές του πλανήτη, όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα; Είναι ίσως δομικό το ζήτημα; Υπό την έννοια ότι πρόκειται για μια σχετικά χαλαρή ένωση κρατών.
Το ευρωπαϊκό έλλειμμα ανταγωνιστικότητας δεν εμφανίζεται σε όλους τους τομείς. Είναι ίσως μεγαλύτερο στον ψηφιακό τομέα. Σε άλλες τεχνολογίες, όπως η πράσινη ενέργεια και η πρόοδος στην ενεργειακή μετάβαση, η Ευρώπη αποτελεί σημαντικό παίκτη και κατέχει ηγετική θέση σε πολλούς επιμέρους τομείς. Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι μόνο μερικώς ολοκληρωμένη οικονομικά. Σε ορισμένους τομείς, το μέγεθος της πλήρως ολοκληρωμένης αγοράς αποτελεί πλεονέκτημα – ο ψηφιακός θα ήταν ένας ευρύς τομέας εφαρμογής. Αυτό θέτει την Ευρώπη σε μειονεκτική θέση, την οποία θα μπορούσε να ξεπεράσει μόνο με την πλήρη ολοκλήρωση – συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών.
– Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα λάθη της Ευρώπης ως προς τις επιλογές που διαμόρφωσαν το υψηλό ενεργειακό κόστος;
– Η Ευρώπη δεν είναι ενεργειακά επαρκής σε ορυκτά καύσιμα. Μπορεί να είναι πιο κοντά στην αυτάρκεια σε πράσινη ενέργεια – επειδή δεν χρειάζεται να εισάγει ήλιο και άνεμο. Η Ευρώπη επέλεξε να εξαρτάται από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο επειδή ήταν φθηνότερο λόγω της εγγύτητας. Δεν περίμεναν πολλοί ότι αυτό θα μετατρεπόταν σε μια ακραία ευπάθεια. Οπότε δεν είμαι βέβαιος ότι ήταν λάθος. Ίσως μόνο με τέλεια διορατικότητα.
Ωστόσο, τέτοιου είδους σοκ, όπως και εκείνα από το κλίμα και τις γεωπολιτικές εντάσεις, προκαλούν μια τεράστια διαδικασία διαφοροποίησης της προμήθειας και των παγκόσμιων δικτύων προσφοράς – όχι μόνο στην ενέργεια, αλλά και στους ημιαγωγούς, και ευρύτερα. Αυτή είναι μια τεράστια αλλαγή στην αρχιτεκτονική της παγκόσμιας οικονομίας. Ξεπερνά κατά πολύ την Ευρώπη. Όλες οι οικονομίες και οι επιχειρήσεις δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στην ανθεκτικότητα απέναντι σε κραδασμούς και οι χώρες επικεντρώνονται στην εθνική ασφάλεια, καθώς και στην οικονομική, ενεργειακή και επισιτιστική ασφάλεια.
– Πέρα από παράγοντες όπως η εξάρτηση από το ρωσικό αέριο, ανακύπτει πρόβλημα και από τη στρατηγική της Ευρώπης για το κλίμα; Ανήκετε σε εκείνους που θεωρούν ότι οι στόχοι της είναι υπερβολικά φιλόδοξοι και βιαστικοί;
– Δημιουργεί κάποιες δυσκολίες, οι οποίες θα ελαχιστοποιούνταν εάν υπήρχε μια ενιαία τιμή για τον άνθρακα, αλλά δεν υπάρχει, τουλάχιστον όχι ακόμη. Η Ευρώπη χρειάζεται έναν συνοριακό φόρο προσαρμογής του άνθρακα για να αντισταθμίσει και να προστατεύσει ανταγωνιστικά τους κλάδους έντασης ενέργειας. Πάντως δεν βρίσκω τους στόχους της Ευρώπης πολύ φιλόδοξους. Το μόνο μέρος που θα χαρακτήριζα βιαστικό και πολύ αποδιοργανωτικό είναι εκ των πραγμάτων η απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα – όμως εδώ δεν φταίει η ευρωπαϊκή πολιτική.
– Αναφερθήκατε ήδη στον τεχνολογικό τομέα. Γιατί και πώς υστερεί η Ευρώπη;
– Υπάρχουν διάφοροι λόγοι γι’ αυτή την υστέρηση. Για παράδειγμα, η συνολική δομή της αγοράς όπως την περιέγραψα προηγουμένως. Οι τομείς της ψηφιακής τεχνολογίας τείνουν να έχουν υψηλό σταθερό και χαμηλό μεταβλητό κόστος. Αυτό σημαίνει ότι η απόδοση της επένδυσης στην καινοτομία είναι υψηλότερη στις μεγάλες αγορές. Επίσης, και αυτό είναι σημαντικό, η Ευρώπη πρέπει να χρηματοδοτήσει και να διαχειριστεί κεντρικά ένα μεγαλύτερο σύνολο επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία, στην επιστήμη και την τεχνολογία. Όπως κάνουν η Κίνα και οι ΗΠΑ. Αλλά η Ευρώπη παρεμποδίζεται από τη δημοσιονομική της αποκέντρωση. Ο Μάριο Ντράγκι έγραψε γι’ αυτό το θέμα και, κατά τη γνώμη μου, έχει δίκιο. Αυτή είναι μια περίοδος κατά την οποία σημειώνονται σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές, οι οποίες απαιτούν προσαρμογή στην αλλαγή καθεστώτος στην παγκόσμια οικονομία. Γράφω σχετικά στο βιβλίο που συνέγραψα μαζί με τον Γκόρντον Μπράουν και τον Μοχάμεντ Ελ-Εριάν.
Το μέγεθος έχει σημασία και το αποκεντρωμένο σύστημα της Ευρώπης δημιουργεί εμπόδια προς αυτή την κατεύθυνση.
Σε μια περίοδο ραγδαίων διαρθρωτικών αλλαγών, η βιομηχανική πολιτική και οι αυξημένες επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο και τεχνολογία είναι σημαντικές. Η Ευρώπη υποεπενδύει σε αυτό το σημείο. Και θα συνεχίσει να το κάνει, εκτός και αν αποφασίσει ότι θα πρέπει να χρηματοδοτήσει και να διαχειριστεί την αυξημένη επένδυση από το κέντρο. Οι ΗΠΑ και η Κίνα δεν βασίζονται σε πολιτείες και επαρχίες για να υλοποιήσουν αυτές τις δημόσιες επενδύσεις. Εάν το έκαναν, η επένδυση θα ήταν πολύ χαμηλή και επίσης αναποτελεσματική.
– Θα λέγατε ότι μέρος του προβλήματος είναι και το πακέτο του Μπάιντεν που τραβάει επιχειρήσεις στις ΗΠΑ. Ή δεν θα πρέπει η ΕΕ να κατηγορεί άλλους για το γεγονός ότι δεν είναι ίσως ελκυστική;
– Όχι. Το πρόβλημα είναι αυτά που ήδη συζητήσαμε. Η ενισχυμένη βιομηχανική πολιτική των ΗΠΑ μοιάζει με πρόβλημα μόνο εάν η Ευρώπη δεν επενδύει αρκετά στην Ευρώπη. Όλοι θα ήταν σε καλύτερη θέση, ακόμη και χώρες εκτός της Ευρώπης, εάν η Ευρώπη επένδυε πιο βαριά όπως ήδη περιγράψαμε. Με αυτό το δεδομένο, εάν η Ευρώπη άλλαζε πορεία, ορισμένα είδη ταλέντων θα έτειναν να παραμείνουν ή να μετακινηθούν στην Ευρώπη.
Ο μόνος τομέας όπου η βιομηχανική πολιτική των ΗΠΑ αποτελεί πρόβλημα είναι η χρήση κυρίως των επιδοτήσεων στην ενεργειακή μετάβαση. Θα ήταν καλύτερα για την Ευρώπη, και παντού, αν υπήρχε ένας διαφορετικός συνδυασμός φόρων και επιδοτήσεων. Αλλά η αύξηση των φόρων είναι πολιτικό πρόβλημα στις ΗΠΑ. Όπως και αλλού. Ας θυμηθούμε ότι οι διαδηλώσεις των κίτρινων γιλέκων στη Γαλλία πυροδοτήθηκαν από έναν μικρό αυξητικό φόρο βενζίνης.
– Παρεμπιπτόντως, θα λέγατε ότι το Brexit ζημίωσε την ΕΕ στο θέμα που συζητάμε;
– Ναι. Από αυστηρά οικονομική άποψη, το Brexit δεν είναι μια ωφέλιμη κίνηση. Οι Βρετανοί πολίτες μπορεί ακόμα να προτιμούν να αποδέχονται τις αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις εάν εκτιμούν υψηλά την ανεξαρτησία από τους κανόνες και τη λήψη αποφάσεων της ΕΕ στη μορφή της αυτοδιάθεσης, αν θέλετε. Αυτή είναι δική τους απόφαση. Αλλά οικονομικά, για μια μεσαίου μεγέθους οικονομία στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας, η επιστροφή σε μια λιγότερο ενοποιημένη οικονομία θα έχει ως αποτέλεσμα βραδύτερη ανάπτυξη.
– Στον αντίποδα, ποια θα λέγατε ότι είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και τα οποία επιτρέπουν ενδεχομένως να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον;
– Υπάρχουν πολλοί άκρως ανταγωνιστικοί τομείς, συμπεριλαμβανομένων των προηγμένων βιομηχανικών τομέων, της μόδας, του σχεδιασμού, των φαρμακευτικών προϊόντων, των χημικών, των αυτοκινήτων και άλλων μεταφορών, του τουρισμού και της φιλοξενίας, της αειφόρου γεωργίας – και πολλά ακόμη. Περιοχές της Ευρώπης διαθέτουν ενεργά τεχνολογικά οικοσυστήματα και μηχανισμούς χρηματοδότησης – Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, όπως και αρκετές σκανδιναβικές χώρες. Παράγουν νεοφυείς επιχειρήσεις και unicorns, αποτελώντας πλήρως μέρος της παγκόσμιας έκρηξης στην επιχειρηματική δραστηριότητα που σχετίζεται με την τεχνολογία. Επομένως, υπάρχουν πολλοί λόγοι να είναι περήφανοι οι Ευρωπαίοι, υπάρχουν πολλές βάσεις για αισιοδοξία. Οι αδυναμίες διορθώνονται με την κατάλληλη νοοτροπία και πολιτική. Αλλά, τονίζω ξανά, είναι σημαντική παράμετρος η ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενοποίησης.