Όλο και περισσότεροι –μεσαίοι– παίκτες θα διεκδικούν χώρο στις διεθνείς υποθέσεις, αυξάνοντας την αβεβαιότητα και κατ’ επέκταση τα ρίσκα, σύμφωνα με την επίτιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Georgetown, ανώτερη συνεργάτιδα στο Ινστιτούτο Brookings, Άντζελα Στεντ. Μιλώντας στο «Κ-Επιχειρείν», παρατηρεί ότι η Ρωσία εμφανίζεται ανθεκτική σε έναν πόλεμο φθοράς με την Ουκρανία και ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα περιμένει τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ το 2024. Η ίδια εξηγεί τους λόγους για τους οποίους μια δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο θα ήταν πιο ριζοσπαστική και θεωρεί ανοιχτό το ερώτημα αν οι Ρεπουμπλικάνοι θα συνέχιζαν τον διάλογο με την Κίνα, όπως αυτός δρομολογήθηκε στη σύνοδο του Σαν Φρανσίσκο. Πρώην σύμβουλος του Τζέιμς Σταυρίδη στο ΝΑΤΟ, η Στεντ εκφράζει την εκτίμηση ότι ο Ταγίπ Ερντογάν ενδεχομένως αποφάσισε ότι η βελτίωση των σχέσεων με την Ελλάδα θα ενισχύσει τον ρόλο και την επιρροή του στη διεθνή σκακιέρα, αναλύοντας την περίπλοκη σχέση της ευρωατλαντικής συμμαχίας με την Άγκυρα.
– Παρατεταμένος πόλεμος στην Ουκρανία. Πόσο ανθεκτική είναι η Ρωσία του Πούτιν σε αυτό το στάδιο των εξελίξεων;
– Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι πλέον ένας πόλεμος φθοράς. Στην πραγματικότητα, έχουμε μπροστά μας ένα δυναμικό αδιέξοδο. Οι Ρώσοι έχουν κερδίσει λίγο περισσότερο έδαφος, οι Ουκρανοί έχουν καταλάβει λίγο περισσότερο έδαφος, κ.ο.κ. Η αντεπίθεση σαφώς δεν πέτυχε τους στόχους που ήθελαν οι Ουκρανοί. Και νομίζω ότι θα υπάρξει πολλή συζήτηση στο μέλλον για το αν υπήρχε αντιστοιχία μεταξύ όσων κατανοούσαν οι Ουκρανοί ότι επρόκειτο να καταφέρουν και όσων τους συμβούλευε η Δύση να κάνουν. Είναι ίσως νωρίς να το συμπεράνουμε με ασφάλεια, αλλά αυτός θα μπορούσε να είναι ένας πολύ δύσκολος χειμώνας για τους Ουκρανούς. Όπως και πριν από έναν χρόνο, στη διάρκεια του χειμώνα, οι Ρώσοι θα στοχεύουν στις υποδομές της Ουκρανίας. Στον βαθμό που θα το καταφέρνουν, ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων δεν θα έχει θέρμανση, ενέργεια και νερό. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, θα φτάσουμε στην άνοιξη. Εκεί θα πρέπει να δούμε τι θα γίνει.
Η Ρωσία εμφανίζεται ανθεκτική σε έναν πόλεμο φθοράς με την Ουκρανία και ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα περιμένει τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ το 2024.
Είναι πιθανό να υπάρξει ακόμα μία ουκρανική αντεπίθεση, η οποία όμως θα εξαρτηθεί από τη δυτική βοήθεια και τα δυτικά όπλα, εν μέσω τεράστιων διαφωνιών στους κόλπους των ΗΠΑ για το θέμα αυτό. Στο μεταξύ, ο ρωσικός στρατός αποδεικνύεται ανθεκτικός. Στην αρχή της εισβολής τα πήγαν πολύ άσχημα. Όμως έχουν προσαρμοστεί πλέον, έχουν ανακάμψει. Παράλληλα, προμηθεύονται πυρομαχικά από τη Βόρεια Κορέα και drones από το Ιράν. Καταφέρνουν γενικώς και βρίσκουν κάποιες λύσεις για να αποφεύγουν τις κυρώσεις. Η Ρωσία βρίσκεται πλέον πολύ καιρό μέσα σε όλο αυτό και το Κρεμλίνο δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για το πόσοι άνθρωποι σκοτώνονται σε αυτή τη σύγκρουση – οι απώλειες είναι υψηλές και στις δύο πλευρές. Ο Πούτιν σίγουρα περιμένει το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ το 2024, βλέποντας ότι η αποφασιστικότητα των Δυτικών αποδυναμώνεται – ανάλογες είναι οι τάσεις και στην Ευρώπη. Επομένως, οι Ρώσοι δείχνουν τώρα να βρίσκονται σε πολύ καλύτερη θέση από ό,τι πριν από έναν χρόνο.
– Άρα υπάρχει μέλλον ακόμη σε αυτή τη σύγκρουση και ένα ερώτημα είναι ποια στάση θα τηρούσε ο Ντόναλντ Τραμπ αν επέστρεφε στον Λευκό Οίκο.
– Γνωρίζουμε ότι κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του είχε μόνο επαινετικά λόγια να πει για τον Βλαντιμίρ Πούτιν, αν και στην πράξη υπήρχε λιγότερη ουσία σε αυτήν τη σχέση. Ο Τραμπ έχει πει ότι θα τελείωνε τον πόλεμο μέσα σε 24 ώρες, κάτι που προφανώς έχει λόγους να αμφισβητεί κανείς. Σε κάθε περίπτωση, στο σενάριο της επανεκλογής του Τραμπ πιθανότατα θα έπαυε η αμερικανική βοήθεια προς την Ουκρανία. Ο Τραμπ ήταν πάντα επικριτικός με την Ουκρανία. Θεωρεί ότι οι Ουκρανοί προσπάθησαν να βοηθήσουν τη Χίλαρι Κλίντον στις εκλογές του 2016. Σημειωτέον, οι σχέσεις των ΗΠΑ με τη Ρωσία είναι τώρα χειρότερες από κάθε άλλη φορά, πιθανώς από τότε που ήταν ο Στάλιν ζωντανός. Νομίζω ότι ο Τραμπ θα άρχιζε ξανά τον διάλογο με τη Ρωσία και θα τερμάτιζε τη βοήθεια στην Ουκρανία.
– Το άλλο μέτωπο βρίσκεται στη Μέση Ανατολή. Θεωρείτε ότι έχει κλείσει το κεφάλαιο μιας εμπλοκής του Ιράν στη σύρραξη;
– Υπήρχε μεγάλη ανησυχία για μια επέκταση της σύγκρουσης τις πρώτες μέρες μετά τις επιθέσεις της Χαμάς. Παρά το γεγονός ότι το Ιράν υποστηρίζει τη Χαμάς και άλλες ομάδες, μέχρι στιγμής φαίνεται να έχει περιοριστεί αυτός ο κίνδυνος. Όμως δεν μπορούμε να τον αφήσουμε εντελώς έξω από το τραπέζι. Τουλάχιστον αυτή τη στιγμή που συζητάμε, λίγο πριν από το τέλος του έτους, είναι ακόμα ασταθής η κατάσταση εκεί. Και, ξέρετε, το γεγονός ότι υπάρχουν σε εξέλιξη δύο παράλληλα μέτωπα –Ουκρανία/Ρωσία και Ισραήλ/Χαμάς– αυξάνει τις πιθανότητες για περαιτέρω κλιμάκωση. Αλλά αυτή τη στιγμή φαίνεται ότι αποφεύγεται ένα τέτοιο σενάριο.
– Παρεμπιπτόντως, θεωρείτε ότι οι Ρεπουμπλικάνοι θα επιδίωκαν περισσότερη αντιπαράθεση με το Ιράν;
Τόσο οι Ρεπουμπλικάνοι όσο και οι Δημοκρατικοί θεωρούν σίγουρα το Ιράν μια μεγάλη εχθρική δύναμη. Δεν ξέρω αν οι Ρεπουμπλικάνοι θα αναζητούσαν περισσότερη αντιπαράθεση, γιατί από την άλλη πλευρά υπάρχει και η πτέρυγα υπό τον Τραμπ, η οποία επιθυμεί την απόσυρση των ΗΠΑ από την εμπλοκή τους σε διεθνείς υποθέσεις. Επομένως, δεν ξέρω αν θα το έκαναν, λόγω της διάθεσης απομονωτισμού από κάποια τμήματα των Ρεπουμπλικάνων.
– Πόσο πιθανή είναι κατά τη γνώμη σας η επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο;
Αν λάβουμε υπόψη τις δημοσκοπήσεις, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να επιστρέψει. Και φαίνεται ότι θα είναι τελικά ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων, αν και έχουμε ακόμα λίγους μήνες προτού οριστικοποιηθεί, μέσα από τις προκριματικές σε διάφορες πολιτείες. Όμως θα είναι μια αμφίρροπη αναμέτρηση και επίσης δεν γνωρίζουμε πώς θα επιδράσει η παράμετρος των τρίτων υποψηφιοτήτων. Τίποτα δεν έχει «κλειδώσει» ακόμη.
– Θεωρείτε ότι μια δεύτερη θητεία Τραμπ θα είναι πιο ριζοσπαστική; Ή θα δουλέψουν τα checks and balances στο αμερικανικό σύστημα;
– Νομίζω ότι ένα πράγμα που διαπιστώσαμε στην πρώτη θητεία Τραμπ είναι ότι τα checks and balances (σ.σ. έλεγχοι και ισορροπίες) δεν λειτουργούν τόσο καλά όσο νομίζαμε. Αν λάβουμε υπόψη όσα εξαγγέλλει ο ίδιος και η ομάδα του, μια δεύτερη θητεία του θα ήταν πράγματι πιο ριζοσπαστική. Για παράδειγμα, η πίστη στον πρόεδρο θα ήταν ένα σημαντικό κριτήριο για την εξεύρεση εργασίας. Θα βλέπαμε επίσης μια πολιτική εκδίκησης απέναντι στους ανθρώπους που ο ίδιος θεωρεί ότι τον έπληξαν. Επιπλέον, δεν θα υπήρχαν στο κάδρο άνθρωποι που βρέθηκαν στην πρώτη διακυβέρνηση Τραμπ, όπως ο Τζον Μπόλτον, ο Γουίλιαμ Μπαρ ή ο στρατηγός Μάτις. Οι άνθρωποι που θα τον πλαισιώσουν σε μια δεύτερη θητεία θα είναι οι πιο ριζοσπαστικοί υποστηρικτές του.
Ο Ταγίπ Ερντογάν ενδεχομένως αποφάσισε ότι η βελτίωση των σχέσεων με την Ελλάδα θα ενισχύσει τον ρόλο και την επιρροή του στη διεθνή σκακιέρα.
– Πιο κοντά στην περιοχή μας, οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας βρίσκονται σε μια φάση ομαλοποίησης, μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Θεωρείτε ότι είναι ειλικρινείς οι πιο φιλικές προθέσεις του Ταγίπ Ερντογάν; Ή είναι περισσότερο συγκυριακή η στάση της Άγκυρας;
– Ο πρόεδρος Ερντογάν βλέπει τον εαυτό του ως ηγέτη-παίκτη. Τον είδαμε, για παράδειγμα, να διαδραματίζει ρόλο στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας. Θέλει να βλέπει τον εαυτό του ως έναν σημαντικό περιφερειακό ηγέτη. Η βελτίωση των σχέσεων με την Ελλάδα εντάσσεται πλέον σε αυτό το πλαίσιο.
Στο παρελθόν, η Τουρκία είχε τη λογική των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες. Αυτό δεν πήγε πάντα καλά και νομίζω ότι τώρα προσπαθεί να το αναβιώσει. Δεν ξέρω αν είναι ειλικρινής, αλλά ακόμη πιο σημαντικό είναι να έχει πραγματιστικούς λόγους για να το κάνει. Και νομίζω ότι θεωρεί πλέον πως είναι μια επιλογή η οποία ενισχύει τον ρόλο και την επιρροή του.
– Στο τέλος της ημέρας, τι επιφυλάσσει το μέλλον για τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση και τη συμμετοχή στο ΝΑΤΟ;
– Αυτή είναι μια πολύ περίπλοκη ερώτηση. Οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ θα είναι πάντα δύσκολες. Για πολλά μέλη του ΝΑΤΟ, η συμμετοχή της Τουρκίας αποτελεί μια πρόκληση. Είναι όμως μια χώρα-κλειδί.
Νομίζω ότι η Συμμαχία αντιλαμβάνεται πως είναι σημαντική η συμμετοχή της Τουρκίας και πάνω σε αυτή τη βάση συνεχίζει να εργάζεται μαζί της προσπαθώντας να επιλύσει ορισμένες από τις δυσκολίες.
– Θα λάβει η Τουρκία την αναβάθμιση των F-16 από τις ΗΠΑ; Ποια είναι η δική σας εκτίμηση;
– Ναι, θεωρώ πως είναι αρκετά πιθανό.
– Στο μεταξύ, πώς αξιολογείτε την πορεία των σχέσεων ΗΠΑ – Κίνας; Θεωρείτε ότι οι δύο υπερδυνάμεις βάζουν όρια στις αντιπαραθέσεις τους; Ή θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για μια πιθανή κλιμάκωση, για παράδειγμα, στο μέτωπο της Ταϊβάν;
– Παρότι τη βλέπει ως τη μεγαλύτερη πρόκληση για τις ΗΠΑ, νομίζω ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει συνειδητοποιήσει πλέον ότι είναι σημαντικό να διατηρηθεί ο διάλογος με την Κίνα, ώστε να αποφευχθεί μια επικίνδυνη κλιμάκωση. Σε αυτό το μήκος κύματος είδαμε και τη σύνοδο στο Σαν Φρανσίσκο, όπου είχαμε τη δέσμευση να αποκατασταθούν οι γραμμές επικοινωνίας. Όμως την ίδια ώρα η Ουάσιγκτον παρακολουθεί προσεκτικά την κατάσταση στην Ταϊβάν και καθιστά σαφές στην Κίνα ότι δεν θα πρέπει να προχωρήσει στρατιωτικά στην περιοχή. Νομίζω ότι θα δούμε να συνεχίζεται αυτή η διαδικασία. Ένα ερώτημα είναι κατά πόσο ο Τραμπ, αν επανεκλεγεί, θα συνεχίσει αυτόν τον διάλογο ο οποίος μόλις άρχισε με την Κίνα.
– Μέσα σε αυτό το σκηνικό, οι αγορές αναρωτιούνται σε τι κόσμο θα ζήσουμε τα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Τι λέτε;
– Νομίζω ότι θα είναι ένας πολύ πιο απρόβλεπτος κόσμος, με μεσαίου βεληνεκούς δυνάμεις, οι οποίες θα εμφανίζονται απρόθυμες να διαλέξουν πλευρά, για παράδειγμα, ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Θα επιδιώκουν να είναι αδέσμευτες και να έχουν περισσότερο λόγο στα πράγματα. Επιπλέον, χώρες όπως η Ινδία, η Βραζιλία, η Νότια Αφρική και άλλες θα διεκδικούν περισσότερο χώρο στα πράγματα. Οι ΗΠΑ προς το παρόν θα εξακολουθήσουν να είναι η κυρίαρχη δύναμη. Η Κίνα, προφανώς, θα είναι η ανερχόμενη δύναμη, η οποία θα επιθυμεί να μεταβάλει την παγκόσμια τάξη και τους κανόνες της. Η Ρωσία θα είναι μια πολύ πιο διασπαστική δύναμη. Θα είναι ένας πολύ πιο αβέβαιος κόσμος, πολύ λιγότερο προβλέψιμος.