Η ελληνική βιομηχανία, μετά από έντονη ύφεση τα έτη 2011-2015, κατέγραψε σημαντική ανάκαμψη την περίοδο 2017-2022, η οποία μάλιστα ήταν μεγαλύτερη από αυτήν του συνόλου της οικονομίας. Η παραγωγή του βιομηχανικού τομέα, και ιδίως του τομέα της μεταποίησης, κατέγραψε υψηλούς ρυθμούς ανόδου, ακόμη και κατά την περίοδο της πανδημίας, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το μερίδιο του τομέα στο συνολικό παραγόμενο προϊόν της οικονομίας. Σε όρους πραγματικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας (ΑΠΑ), η αύξηση της μεταποιητικής παραγωγής ήταν κατά μέσο όρο 3,9% την περίοδο 2017-2019, 3,5% το 2020, 14,4% το 2021 και ηπιότερη (3,3%) το 2022. To μερίδιο της βιομηχανίας στη συνολική ΑΠΑ της οικονομίας αυξήθηκε ιδιαίτερα την περίοδο 2020-2022, από 13,8% το 2019 σε 17,2% το 2022, ωστόσο εξακολουθεί να υπολείπεται του μέσου όρου της Ευρωζώνης (20,2% το 2022), ενώ το ίδιο συμβαίνει και με το μερίδιο της μεταποίησης στη συνολική ΑΠΑ της οικονομίας (Ελλάδα: 10,4% το 2022, Ευρωζώνη: 16%).
Η υψηλή ανάπτυξη στον τομέα της μεταποίησης την περίοδο 2017-2021 συνοδεύτηκε από άνοδο της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής, καθώς και της παραγωγικότητας της εργασίας.
H ανάκαμψη της μεταποιητικής παραγωγής αποτυπώνεται στις αυξημένες επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν ιδίως το 2021 και το 2022 (+17,8% και +9,1% αντίστοιχα σε ετήσια βάση), αποτελώντας το 10,5% των συνολικών επενδύσεων στην οικονομία το 2022. Επίσης, οι επενδύσεις σε Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) στον τομέα της μεταποίησης αντιστοιχούσαν στο 34,2% των συνολικών ιδιωτικών επενδύσεων σε Ε&Α το 2021.
Η ανάκαμψη του τομέα της μεταποίησης και η άνοδος της παραγωγικότητάς του συνδέονται με σημαντική άνοδο της εξαγωγικής του επίδοσης. Συγκεκριμένα, οι εξαγωγές ως ποσοστό του συνολικού ακαθάριστου προϊόντος του τομέα αυξήθηκαν από 52% το 2017 σε 65% το 2022.
Η ανάκαμψη του τομέα της μεταποίησης και η άνοδος της παραγωγικότητάς του συνδέονται με σημαντική άνοδο της εξαγωγικής του επίδοσης.
Η άνοδος της βιομηχανικής παραγωγής συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια του 2023, κυρίως λόγω της καλής επίδοσης της μεταποιητικής παραγωγής. Οι επιχειρηματικές προσδοκίες στον τομέα της βιομηχανίας, παρά την κάμψη των τελευταίων 3 μηνών, υπερβαίνουν τις αντίστοιχες προσδοκίες στη ζώνη του ευρώ.
Εντούτοις, η ελληνική βιομηχανία χαρακτηρίζεται από αρκετές αδυναμίες και προκλήσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται το σημαντικό επενδυτικό κενό, η έλλειψη κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού, προβλήματα στην αδειοδότηση και χωροθέτηση νέων επιχειρήσεων και επίσης, σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το μικρότερο μέγεθος των ελληνικών επιχειρήσεων, η υστέρηση στις δαπάνες σε Ε&Α, ο βραδύτερος ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας και των επιχειρήσεων, και το υψηλότερο ενεργειακό κόστος (ακόμη και πριν από την ενεργειακή κρίση).
Η Ελλάδα χρειάζεται μια ρεαλιστική και συνεκτική βιομηχανική στρατηγική, η οποία θα δημιουργεί προϋποθέσεις για μια ανταγωνιστική βιομηχανία που καινοτομεί, παράγει, εξάγει, δημιουργεί εισοδήματα και νέες υψηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας και στηρίζει τη μετάβαση από μια οικονομία χαμηλής εξειδίκευσης και χαμηλής εντάσεως τεχνολογίας σε μια οικονομία μέσης και υψηλής εντάσεως τεχνολογίας και τη συμμετοχή της Ελλάδας στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας. Βασικοί άξονες αυτής της στρατηγικής θα πρέπει να είναι οι εξής:
α) Εξωστρέφεια και διεθνοποίηση
Απαραίτητη είναι η αύξηση της εξωστρέφειας του τομέα μέσα από την ανάπτυξη διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και τη συμμετοχή των ελληνικών βιομηχανιών σε διεθνείς αλυσίδες αξίας. Έμφαση πρέπει να δοθεί στην ενίσχυση κλάδων και προϊόντων που αξιοποιούν συγκριτικά πλεονεκτήματα και παράγουν υψηλή προστιθέμενη αξία. Στο Σχέδιο Δράσης της Εθνικής Στρατηγικής Βιομηχανίας αναδείχθηκαν πέντε μείζονα βιομηχανικά οικοσυστήματα για την ελληνική οικονομία. Παράλληλα, εντοπίζονται επτά εξειδικευμένες αγορές στην ελληνική βιομηχανία.
Απαιτείται προσανατολισμός του παραγωγικού ιστού της μεταποίησης στη διεθνή αγορά και στο πλαίσιο των Διεθνών Δικτύων Παραγωγής (ΔΔΠ) που αναπτύσσονται ακόμα και σε περιφερειακό επίπεδο (π.χ. ενεργειακά δίκτυα στη ΝΑ Μεσόγειο, θύλακες καινοτομίας σε Θεσσαλονίκη και Β. Ελλάδα κ.λπ.). Οι μεγάλες αλλαγές που παρατηρούνται στην παγκόσμια οικονομία, δηλαδή η ψηφιοποίηση και η πράσινη μετάβαση, καθιστούν εφικτή τη συμμετοχή σε αυτά τα δίκτυα και συνεπώς την περαιτέρω διεθνοποίηση του τομέα.
Έμφαση θα πρέπει να δοθεί και στην ανάπτυξη στρατηγικών συνεργασιών και στην προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων, οι οποίες θα προσθέσουν τεχνογνωσία και θα παρέχουν τη δυνατότητα διείσδυσης σε νέες αγορές.
β) Πράσινος μετασχηματισμός
Ο πράσινος μετασχηματισμός προωθείται μέσω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), που θέτει ως πρωταρχικό στόχο για τη βιομηχανία τη μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων και την αυξημένη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, καθώς και τη βελτίωση της ενεργητικής και παθητικής ενεργειακής αποδοτικότητάς της. Αυτό προϋποθέτει σημαντικές επενδύσεις και την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για την παραγωγή και την αποθήκευση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ).
Η μετάβαση της βιομηχανίας σε καθαρές μορφές ενέργειας και σε ένα πιο πράσινο παραγωγικό πρότυπο, με βάση τις αρχές της κυκλικής οικονομίας και με τη βοήθεια της καινοτομίας και της ψηφιακής τεχνολογίας, είναι πλέον απαραίτητη. Η υιοθέτηση της κυκλικής οικονομίας δημιουργεί σημαντικές επιχειρηματικές ευκαιρίες και περιθώρια ανάπτυξης καινοτόμων και περιβαλλοντικά βιώσιμων (πράσινων) προϊόντων.
γ) Καινοτομία, Ε&Α και εξειδίκευση
Η προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού, με αξιοποίηση των επιτευγμάτων της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης («Βιομηχανία 4.0»), θα ενισχύσει τις προοπτικές ανάπτυξης της βιομηχανίας, δημιουργώντας νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες και βοηθώντας τις επιχειρήσεις να επωφεληθούν από τις νέες τεχνολογίες. Ο ψηφιακός εκσυγχρονισμός των μεταποιητικών επιχειρήσεων απαιτεί, εκτός από επενδύσεις σε υλικό κεφάλαιο, και νέες πρακτικές λειτουργίας των επιχειρήσεων, καθώς και ανθρώπινο κεφάλαιο με κατάλληλες δεξιότητες. Από πλευράς της Πολιτείας, απαιτεί μακροπρόθεσμη στρατηγική, με κύριους άξονες την ψηφιοποίηση των υπηρεσιών του Δημοσίου, τη βελτίωση των υποδομών συνδεσιμότητας, τη δημιουργία κόμβων ψηφιακής καινοτομίας, αλλά και την αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου.
Για την αναβάθμιση του ανθρώπινου κεφαλαίου απαιτούνται συντονισμένες παρεμβάσεις και ανασχεδιασμός των προγραμμάτων της τριτοβάθμιας και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς και ειδικότερα στις δεξιότητες που αναμένεται να χρειάζεται (βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα) η μεταποιητική βιομηχανία.
Το κράτος από την πλευρά του μπορεί να συμβάλει προωθώντας βέλτιστες πρακτικές. Θα μπορούσε επίσης να δώσει φορολογικά κίνητρα για την ενίσχυση της Ε&Α και της καινοτομίας, π.χ. εκπτώσεις φόρου για την αγορά ή την αντικατάσταση εξοπλισμού, καθώς και για την κατασκευή ή την ανακαίνιση μιας κτιριακής εγκατάστασης η οποία πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για δραστηριότητες Ε&Α, συμψηφισμός δαπανών Ε&Α με ασφαλιστικές εισφορές, καθώς και φορολογικές εκπτώσεις επί των κερδών από δραστηριότητες Ε&Α.
Το εγχώριο οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από την αύξηση της χρηματοδότησής τους και τη δημιουργία δομών για τη στήριξή τους στα διάφορα στάδια του κύκλου ζωής τους. Αυτό θα βοηθήσει τις καινοτόμες επιχειρήσεις (ιδίως τις ΜμΕ) να αξιοποιήσουν εμπορικά τις νέες ιδέες και τα αποτελέσματα της έρευνας.
δ) Βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος
Δράσεις προς αυτή την κατεύθυνση περιλαμβάνουν τη μείωση της γραφειοκρατίας και του διοικητικού κόστους, μέσω της ψηφιοποίησης των δημόσιων υπηρεσιών και της απλοποίησης των διαδικασιών, την εξάλειψη των φορολογικών αντικινήτρων, τον περιορισμό του ενεργειακού κόστους των βιομηχανικών επιχειρήσεων, καθώς και τη βελτίωση των διαδικασιών αδειοδότησης και χωροθέτησης ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων, που θα μειώσει το κόστος λειτουργίας τους και θα συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος.
Η πορεία της ελληνικής οικονομίας είναι άμεσα συνυφασμένη με την ανάπτυξη και την ευημερία της ελληνικής βιομηχανίας. Στο πλαίσιο αυτό, η υλοποίηση του Σχεδίου Δράσης της Εθνικής Στρατηγικής Βιομηχανίας θα βοηθήσει στην αύξηση της συμβολής της βιομηχανίας στο ΑΕΠ, στην άνοδο των εξαγωγών βιομηχανικών προϊόντων και στη δημιουργία νέων και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας. Ωστόσο, βασική προϋπόθεση για την επιτυχία του Σχεδίου είναι η απορρόφηση και η αξιοποίηση των διαθέσιμων ευρωπαϊκών πόρων και χρηματοδοτικών εργαλείων.
Η πορεία της ελληνικής οικονομίας είναι άμεσα συνυφασμένη με την ανάπτυξη και την ευημερία της ελληνικής βιομηχανίας.
Η αξιοποίηση αυτών των κεφαλαίων, σε συνδυασμό με την κινητοποίηση αυξημένων ιδιωτικών επενδύσεων, μπορεί να βοηθήσει στον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας της ελληνικής βιομηχανίας.
*Ο κ. Γιάννης Στουρνάρας είναι διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος.