Τα τελευταία χρόνια, ο κλάδος της ιδιωτικής υγείας κινήθηκε με ανοδικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Προβλήματα όπως η συνεχιζόμενη γήρανση του πληθυσμού, η μείωση των γεννήσεων, η αύξηση των χρόνιων παθήσεων, οι μειωμένοι δημόσιοι πόροι, η μειωμένη ρευστότητα, οι ληξιπρόθεσμες οφειλές από τον ΕΟΠΥΥ, το Rebate και το Clawback αποτέλεσαν και αποτελούν προκλήσεις για τον κλάδο.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ο κλάδος των ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας έδειξε τα τελευταία χρόνια σημαντική κινητικότητα υπό την έννοια της ανακοίνωσης και υλοποίησης σημαντικών συμφωνιών για εξαγορές εταιρειών. Ο εν λόγω κλάδος παραμένει ελκυστικός επιχειρηματικά, καθώς πέραν της συγκέντρωσης δυνάμεων παρατηρείται και ενεργοποίηση αντανακλαστικών από ξένους και εγχώριους παίκτες.
Αλλάζει η περίθαλψη
Σύμφωνα με μελέτη της ICAP CRIF, η υγειονομική περίθαλψη αλλάζει μορφή, οδεύοντας σε νέα πρότυπα συνεχούς και εξατομικευμένης φροντίδας. Μαζί της αλλάζει και ο τρόπος προσφοράς των υπηρεσιών, διαμορφώνοντας νέες συνθήκες περίθαλψης και ατομικής φροντίδας. Η τεχνολογική πρόοδος (τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτική κ.λπ.) δημιουργεί ένα νέο περιβάλλον, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στη μελλοντική πορεία του.
Ο κλάδος της παροχής ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας περιλαμβάνει πλήθος επιχειρήσεων. Ο ανταγωνισμός μεταξύ τους και ιδιαίτερα μεταξύ των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων είναι ιδιαίτερα έντονος. Μετά από μια περίοδο σημαντικών επιχειρηματικών εξελίξεων και ανακατατάξεων που σηματοδοτήθηκαν από μεγάλες επενδύσεις, εξαγορές, συγχωνεύσεις αλλά και συμφωνίες στρατηγικών συνεργασιών, οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι έχουν εδραιώσει την παρουσία τους στην αγορά και απολαμβάνουν συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των μικρότερων επιχειρήσεων του κλάδου. Το τελευταίο μάλιστα χρονικό διάστημα, οι εξελίξεις είναι ραγδαίες σε ό,τι αφορά τη μεταβίβαση των μετοχών και την αλλαγή της ιδιοκτησίας μεγάλων ιδιωτικών θεραπευτηρίων.
Η τεχνολογική πρόοδος (τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτική κ.λπ.) δημιουργεί ένα νέο περιβάλλον, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στη μετεξέλιξη του κλάδου.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συνεισφορά των ιδιωτών παρόχων υπηρεσιών υγείας στη χώρα μας, καθώς η συνολική ιδιωτική τρέχουσα δαπάνη υγείας καλύπτει τα τελευταία χρόνια περίπου το ένα τρίτο του συνόλου των δαπανών υγείας της χώρας (δημόσια και ιδιωτική δαπάνη).
Κυριαρχία των «μεγάλων»
Η μελέτη επισημαίνει ότι τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρήθηκαν σημαντικές ανακατατάξεις στον χώρο των ιδιωτικών θεραπευτηρίων, καθώς μικρές περιφερειακές μονάδες απορροφήθηκαν, εξαγοράστηκαν ή συγχωνεύτηκαν με μεγαλύτερες. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις μεγάλες μονάδες του κλάδου απέκτησαν διεθνή χαρακτήρα επεκτείνοντας τις εργασίες τους και σε χώρες του εξωτερικού. Από τη μία πλευρά, η δυσκολία των περισσότερων μικρών μονάδων του κλάδου να ανταποκριθούν στη ραγδαία εξέλιξη της ιατρικής τεχνολογίας και από την άλλη το πολύ υψηλό κόστος κατασκευής και εξοπλισμού μιας νέας θεραπευτικής μονάδας, σε συνδυασμό με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, αποτέλεσαν τους δύο βασικούς λόγους που οδήγησαν στη στρατηγική των εξαγορών – συγχωνεύσεων – απορροφήσεων μικρότερων μονάδων από μεγαλύτερες επιχειρήσεις.
Τα ιδιωτικά μαιευτήρια που λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα αποτελούν στην ουσία κλινικές οι οποίες παρέχουν μαιευτικές και γενικότερα γυναικολογικές υπηρεσίες. Ωστόσο, τα κυριότερα εξ αυτών έχουν επεκταθεί με τη δημιουργία σύγχρονων εξεταστικών κέντρων για την παροχή διαγνωστικών υπηρεσιών. Τα διαγνωστικά κέντρα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διάγνωση και την πρόληψη των ασθενειών. Με τη σύγχρονη υλικοτεχνική υποδομή και το εξειδικευμένο προσωπικό που διαθέτουν, είναι σε θέση να παρέχουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας σε σύντομο χρονικό διάστημα. Τα ιατρικά – διαγνωστικά κέντρα υποστηρίζουν στο έργο τους και τα δημόσια ή ιδιωτικά νοσηλευτικά ιδρύματα. Μετά το 1985 παρουσίασαν ιδιαίτερη ανάπτυξη και μετεξελίχθηκαν σε μεγάλες διαγνωστικές μονάδες. Η έντονη ζήτηση για εξειδικευμένες και αναβαθμισμένες διαγνωστικές υπηρεσίες οδήγησε τις μεγάλες μονάδες του κλάδου στην υλοποίηση σημαντικών επενδύσεων για τον εξοπλισμό τους.
Οι δαπάνες υγείας
Με βάση το Σύστημα Λογαριασμών Υγείας (ΣΛΥ) που τηρεί και δημοσιεύει η ΕΛΣΤΑΤ με σκοπό τη μέτρηση των δαπανών υγείας στη χώρα μας, η συνολική χρηματοδότηση δαπάνης υγείας παρουσίασε μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης 3,7% την περίοδο 2017-2021. Ειδικότερα, η συνολική (δημόσια και ιδιωτική) δαπάνη διαμορφώθηκε στο ποσό των 16,7 δισ. ευρώ το 2021 (αύξηση 6% το 2021/2020). Ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, η συνολική χρηματοδότηση δαπάνης υγείας διαμορφώθηκε στο 9,2% το 2021. Ειδικότερα, αναφορικά με το σύνολο της ιδιωτικής χρηματοδότησης δαπάνης υγείας, αυτή εμφάνισε αύξηση 5,3% το 2021 σε σχέση με το 2020 και ανήλθε στο ύψος των 6,2 δισ. ευρώ το 2021, αντιπροσωπεύοντας το 37,5% της συνολικής τρέχουσας δαπάνης υγείας.
Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση για ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας (πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες) συνοψίζονται στον οικονομικό παράγοντα (διαθέσιμο εισόδημα και τιμές παρεχόμενων υπηρεσιών), σε δημογραφικούς και κοινωνικούς παράγοντες (ηλικία, βιοτικό επίπεδο, γεννήσεις), καθώς επίσης και στο επίπεδο των νοσηλευτικών υπηρεσιών του Δημοσίου και βέβαια στην τεχνολογία. Σημαντικές είναι τις τελευταίες δεκαετίες οι επενδύσεις από πλευράς του ιδιωτικού τομέα στην εξωνοσοκομειακή περίθαλψη και στην υψηλή διαγνωστική τεχνολογία, καθιστώντας με τον τρόπο αυτόν την παροχή πολλών υπηρεσιών ταχύτερη, ευκολότερη και το σπουδαιότερο περισσότερο έγκυρη και αξιόπιστη.
Ο ρόλος της τεχνολογίας
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας παρουσίασαν αξιόλογη ανάπτυξη, αξιοποιώντας τη γρήγορη προσαρμογή των μονάδων του κλάδου στις τεχνολογικές εξελίξεις. Σήμερα, ένα μεγάλο τμήμα της εξωνοσοκομειακής περίθαλψης στην Ελλάδα καλύπτεται από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Επίσης, ο ιδιωτικός τομέας καλύπτει σημαντικό μέρος της νοσοκομειακής φροντίδας παρουσιάζοντας ολιγοπωλιακή σχεδόν δραστηριότητα στη γυναικολογική και μαιευτική περίθαλψη. Επιπλέον, ο ιδιωτικός τομέας προχώρησε σε ευρεία ανάπτυξη της βιοϊατρικής και ακτινολογίας, πραγματοποιώντας παράλληλα σημαντικές επενδύσεις προηγμένης ιατρικής τεχνολογίας.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ότι ο ιδιωτικός τομέας ασφάλισης οργανώνεται περισσότερο στον χώρο της παροχής ιατρικών υπηρεσιών, προκειμένου να ισχυροποιήσει τους κλάδους ασφάλισης ζωής και πάσης φύσεως ιατρικής / υγειονομικής περίθαλψης. Το 2022 συνεχίστηκαν οι σημαντικές αλλαγές στην ελληνική ασφαλιστική αγορά. Οι κυριότερες τάσεις αφορούν: α) την ακόμη μεγαλύτερη συγκέντρωση του κλάδου λόγω εξαγορών και συγχωνεύσεων, τάση που είχε ξεκινήσει από το 2021, β) την αύξηση του μεριδίου των ασφαλιστικών προϊόντων που συνδέονται με επενδύσεις στο σύνολο των ασφαλίσεων ζωής και γ) την προσπάθεια διαχείρισης των επιπτώσεων από την απότομη άνοδο του πληθωρισμού, σε συνδυασμό με την έξοδο από το παρατεταμένο περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων των προηγούμενων ετών. Οι ασφαλιστικές εταιρείες προσανατολίζονται και εντείνουν τις προσπάθειές τους στην καθετοποίηση των υπηρεσιών τους, ειδικά στον κλάδο της υγείας, αλλά και στην παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών προς τους ασφαλισμένους, στοχεύοντας στον ψηφιακό μετασχηματισμό και στην καλύτερη εμπειρία πελάτη.
Οι ασφαλιστικές εταιρείες προσανατολίζονται και εντείνουν τις προσπάθειές τους στην καθετοποίηση των υπηρεσιών τους, ειδικά στον κλάδο της υγείας.
Με βάση τα τελευταία αποτελέσματα της απογραφής θεραπευτηρίων της ΕΛΣΤΑΤ, το 2021 καταγράφηκαν συνολικά σε ολόκληρη τη χώρα 267 θεραπευτήρια με συνολικό αριθμό 48.895 κλινών, εκ των οποίων 139 ήταν τα ιδιωτικά θεραπευτήρια (μερίδιο 52,1%).
Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών υγείας διαφοροποιούνται μεταξύ τους βάσει ορισμένων ανταγωνιστικών χαρακτηριστικών, τόσο ποιοτικών όσο και ποσοτικών. Τα βασικά πεδία ανταγωνισμού μεταξύ των ιδιωτικών μονάδων υγείας επικεντρώνονται στον ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό, στην ποιότητα και την ταχύτητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, στη συνεργασία με τους ασφαλιστικούς φορείς, στο εταιρικό μέγεθος και στην τιμολογιακή πολιτική.
Σύμφωνα με τη μελέτη, η αξία της συνολικής αγοράς των ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας της χώρας μας ακολούθησε ανοδική πορεία την περίοδο 1998-2009, καταγράφοντας μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής 12,6%. Η πορεία αυτή αντιστράφηκε τα επόμενα έτη, καθώς η συνολική αξία παρουσίασε φθίνουσα πορεία από το 2010 έως και το 2015, με μοναδική εξαίρεση το 2012, οπότε υπήρξε ανάκαμψη της αγοράς σε σχέση με το 2011 (ως αποτέλεσμα της συνεργασίας των ιδιωτικών φορέων με τον «νεοσύστατο» τότε ΕΟΠΥΥ). Η συνεργασία των ιδιωτικών μονάδων υγείας με τον ΕΟΠΥΥ οδήγησε σε μια τάση αύξησης της ροής ασθενών προς αρκετές μονάδες του κλάδου και το 2013. Ωστόσο, η συνεχιζόμενη μείωση των τιμών των ιατρικών υπηρεσιών από αρκετές ιδιωτικές κλινικές και διαγνωστικά κέντρα, σε μια προσπάθεια διατήρησης ή ακόμη και αύξησης της «πελατειακής» τους βάσης, η περαιτέρω μείωση των τιμών των φαρμάκων και κυρίως η επιβολή του Νόμου 4172/2013 (μηχανισμός clawback και rebate) είχαν ως αποτέλεσμα η συνολική αξία της αγοράς των ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας να υποχωρήσει σημαντικά το 2013. Η μείωση αυτή συνεχίστηκε και τη διετία 2014-2015, αλλά με αρκετά πιο χαμηλό ρυθμό. Από το 2016 η αγορά ανακάμπτει, εμφανίζοντας μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης της τάξης του 5,5% την περίοδο 2016-2022.
Ειδικότερα, όσον αφορά τις κλινικές (γενικές, ειδικές, νευροψυχιατρικές κ.λπ.) η συγκεκριμένη αγορά αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης περίπου 5% την περίοδο 2016-2021, ενώ η αντίστοιχη μέση αύξηση για τις μαιευτικές – γυναικολογικές κλινικές διαμορφώθηκε στο ποσοστό της τάξης του 4% την ίδια περίοδο. Τέλος, μεγαλύτερη ήταν η άνοδος για τα διαγνωστικά κέντρα, τα κέντρα αιμοκάθαρσης και τα λοιπά κέντρα, καθώς το μέγεθος αγοράς αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό περίπου 9% την περίοδο 2016-2022.
Σύμφωνα επίσης με τα συμπεράσματα της Κλαδικής Μελέτης της ICAP CRIF και αναφορικά με τη διάρθρωση της αξίας της αγοράς των ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας ανά κύρια κατηγορία φορέων, η αξία της αγοράς των ιδιωτικών κλινικών (γενικές, ειδικές, αποκατάστασης, νευροψυχιατρικές) εκτιμάται ότι κάλυψε το 56% της συνολικής αξίας το 2022, ενώ η αγορά των γυναικολογικών – μαιευτικών κλινικών εκτιμάται ότι κάλυψε το 14% της αγοράς το ίδιο έτος. Το υπόλοιπο 30% προήλθε από την αγορά των ιδιωτικών διαγνωστικών κέντρων – κέντρων αιμοκάθαρσης και λοιπών κέντρων. Σχετικά με τη συγκέντρωση στον κλάδο, η υψηλότερη συγκέντρωση παρατηρείται στον κλάδο των μαιευτικών – γυναικολογικών κλινικών, ενώ τη μικρότερη συγκέντρωση παρουσιάζουν τα διαγνωστικά κέντρα.
Τα οικονομικά αποτελέσματα αρκετών επιχειρήσεων του κλάδου «επιβαρύνθηκαν» από την «απομείωση» των απαιτήσεών τους (προβλέψεις για clawback και rebate) για τις παρεχόμενες υπηρεσίες σε ασφαλισμένους του ΕΟΠΥΥ. Το παραπάνω επιβλήθηκε (βάσει νόμου) σε όλους τους ιδιώτες παρόχους ιατρικών υπηρεσιών οι οποίοι είναι συμβεβλημένοι με τον ΕΟΠΥΥ και των οποίων οι δαπάνες υπερέβησαν τις εγκεκριμένες πιστώσεις του προϋπολογισμού του Οργανισμού.