Το πρώτο μου έτος ως φοιτητής στην Αμερική διέπεται από αντιθέσεις. Φίλοι και αναμνήσεις από την Ελλάδα έρχονται σε αντίθεση με μια νέα πραγματικότητα, νέες γνωριμίες και προκλήσεις. Η μεγαλύτερη ίσως αντίθεση εντοπίζεται στην εκπαίδευση. Πρόκειται βέβαια για μια διαφορά η οποία δεν οφείλεται στους «συνήθεις υπόπτους», την έλλειψη πόρων, οργάνωσης η τις πολιτικές συνθήκες που διέπουν την χώρα. Πρόκειται για μια διαφορά που εντοπίζεται στην προσέγγιση μας στην εκπαίδευση και τους καρπούς που αυτή αποδίδει.
Δεν πρόκειται να υποκριθώ πως κατανοώ απόλυτα το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, ούτε μάλιστα ότι έχω πλήρη επίγνωση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει. Παράλληλα κατανοώ ότι τα αντίστοιχα πανεπιστήμια του εξωτερικού διαθέτουν περισσότερους πόρους, μεγαλύτερο και πιο ποικιλόμορφο πληθυσμό υποψηφίων. Την ίδια στιγμή ακόμα και εντός των συνόρων δεν είναι λίγοι εκείνοι, οι οποία κατάφεραν να υπερπηδήσουν τα εμπόδια αυτά στα οποία τόσο εύκολα όλοι στρεφόμαστε για να εξηγήσουμε την κακοδαιμονία μας.
Στην πραγματικότητα, διατείνομαι πως τα αίτια δεν είναι υλικά ούτε ακόμα ιδεολογικά. Τα αίτια είναι βαθιά ατομοκεντρικά. Ο Σεφέρης κάποτε είχε πει ότι: « η Ελλάδα είναι η χώρα των παράλληλων μονολόγων». Το πρόβλημα δεν έγκειται στο γεγονός ότι μονολογούμε, αλλά ότι δεν ακούμε τι λέμε. Πιο συγκεκριμένα το πρόβλημα εντοπίζεται στο γεγονός ότι πάντα φταίει ο πλησίον μας, γεγονός το οποίο δεν παραλείπουμε να υπενθυμίσουμε, κυρίως στον εαυτό μας σε κάθε έκφανση της καθημερινότητάς μας. Βέβαια η φράση αυτή δεν αποτελεί μόνο δικαιολογία αλλά γενικευμένη στάση ζωής η οποία ξεκινά από την εκπαίδευσή μας. Το γεγονός αυτός καθίσταται σαφές όταν κανείς συγκρίνει την νοοτροπία των μαθητών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Αμφότεροι φοιτητές είναι ανταγωνιστικοί με στόχο την Αριστεία. Το πρόβλημα έγκειται στα μέσα που χρησιμοποιούν για να επιτύχουν την Αριστεία. Αρχές όπως η βιωματική μόρφωση, η επαγωγική διδασκαλία μέσω παραδειγμάτων και εφαρμογών, ακόμα και η χρήση της ίδιας της αποτυχίας σαν μέθοδο γόνιμου διαλόγου και παραγωγικής διαδικασίας δεν αποτελούν μεμονωμένες τακτικές κάποιου χαρισματικού καθηγητή αλλά βασική μέθοδο διδασκαλίας στην ανώτατη εκπαίδευση . Οι συμφοιτητές μου στην Αμερική δεν έχουν ως στόχο να ξεπεράσουν τον διπλανό τους αλλά τον ίδιο τους τον εαυτό. Ο βαθμός διαδραματίζει για αυτούς δευτερεύοντα ρόλο. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν επιζητούν την γραπτή επιβράβευση των κόπων τους, όμως ταυτόχρονα γνωρίζουν ότι αυτή θα έρθει ως φυσικό επακόλουθο της προσπάθειάς τους για να ξεπεράσουν τον ίδιο τους τον εαυτό.
Στην Ελλάδα αντίθετα κυριαρχεί μια διαρκής σύγκριση, μια προσπάθεια να ξεπεράσουμε τον διπλανό μας και αν δεν τα καταφέρουμε αυτός οφείλει να έχει χρησιμοποιήσει μέσα τα οποία είναι τουλάχιστον ανήθικα. Κατ ‘ουσίαν δεν μειονεκτούμε σε τίποτα σε σχέση με το εξωτερικό παρά μόνο σε αυτήν την τάση για απόρριψη και αμφισβήτηση. Μια αμφισβήτηση που στην Ελλάδα εκφράζεται με αντίδραση στο σύστημα την ίδια στιγμή που στην Αμερική ερμηνεύεται ως ευκαιρία για διερεύνηση και εξέλιξη της κατακτημένης γνώσης. Το πρόβλημα με τον μονόλογο αυτό είναι ότι δεν μας δίνει την δυνατότητα να κρίνουμε. Είναι τόσο ολοκληρωτικός που καταργεί κάθε έννοια κριτικής σκέψης και διαλόγου.
Η νοσηρή αυτή πραγματικότητα ξεκινά από τα σχολεία, όπου από μικροί έχουμε όλοι εξαπατηθεί ότι αν υποδείξουμε τον υπαίτιο θα λάβουμε ελαφρότερη ποινή, ενώ στην αντίθετη περίπτωση θα υποστούμε ομαδικά την ποινή καθώς «η δικαιοσύνη οφείλει να είναι τυφλή». Υπό τέτοιες συνθήκες ο άνθρωπος, σύμφωνα τόσο με τον οικονομολόγο Νας αλλά και την κοινή λογική, είναι φυσιολογικό να επιλέξει να καταδείξει τον υπαίτιο προκειμένου να σωθεί ο ίδιος. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να φαντάζει φυσιολογικό, όμως όταν αναλογιστεί κανείς ότι αρχίζει να εφαρμόζεται από το Δημοτικό καθίσταται τουλάχιστον τρομακτικό. Στην πραγματικότητα έχουμε μάθει από μικροί ότι ο κόσμος είναι ένας Δαρβινικός αγώνας για επιβίωση σε βάρος του διπλανού μας, χωρίς να σταθούμε να αναλογιστούμε ότι η συνεργασία είναι η βέλτιστη οδός. Στην εκπαίδευση δεν θα έπρεπε να καλούμαστε να επιβιώσουμε. Θα έπρεπε να καλούμαστε να συνεργαστούμε και να μάθουμε. Όλοι οι συμμέτοχοι οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι αν κάθε μέρα είμαστε καλύτεροι από την προηγούμενη – ηθικά, πνευματικά, σωματικά- η επιβίωση θα είναι φυσικό επακόλουθο των πράξεων μας και όχι αυτοσκοπός.
Εν τέλει κάθε μεγάλο βήμα της ανθρωπότητας, διαδραματίστηκε εν καιρώ ειρήνης. Όταν στόχος δεν ήταν η επιβίωση παρά η αυτοπεράτωση. Τέτοιο κλίμα πρέπει να επικρατεί και στην εκπαίδευση κάθε βαθμίδας.
Ο Έλληνας μαθητής διακρίνεται από ηρωισμό. Για έναν χρόνο καταβάλει τα μέγιστα προκειμένου να επιτύχει στις πανελλαδικές και μετά, συνήθως σταματά. Εν αντιθέσει ένας μεθοδικός φοιτητής, δουλεύει διαρκώς. Πότε δεν καταβάλλει την προσπάθεια που καταβάλει ο Έλληνας όμως ποτέ δεν σταματά. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Ο Έλληνας μαθητής δεν γίνεται να είναι των άκρων πρέπει ο αγώνας του να είναι λιγότερο εντατικός όμως σίγουρα πιο διαρκής. Για να γίνει αυτό πρέπει να αλλάξει η διδακτική μέθοδος. Δεν πρέπει από τις εξετάσεις να κρίνεται η προαγωγή αλλά η πρόοδος, η Αριστεία.
Τα μαθήματα δεν γίνεται να περιστρέφονται αποκλειστικά γύρω από τα θέματα των εξετάσεων αλλά να γίνονται με έμφαση στην βαθιά κατανόηση και εσωτερίκευση του αντικειμένου. Ο βαθμός οφείλει να αντικατοπτρίζει την βελτίωση του μαθητή σε σχέση καταρχήν με τον εαυτό του. Η διαδρομή αυτή, όσο επώδυνη και δύσκολη αν είναι θα βοηθήσει ώστε τα λάθη του παρελθόντος να μην γίνουν γεγονότα του μέλλοντος. Πρέπει να μονολογούμε, πρέπει όμως και να κρινόμαστε. Πρέπει να ακούμε τους μονολόγους αυτούς όχι γιατί είναι το κλειδί για την επιβίωση, ή την άφεση ή μάλλον μεταβίβαση ευθυνών αλλά επειδή αποτελούν το πρώτο βήμα για την προσωπική αλλά και συλλογική βελτίωση.
* Ο Μάρκος Γαζέπης και είμαι πρωτοετής φοιτητής στο Yale των ΗΠΑ.