Εν μέσω συμβουλών από γονείς, εκπαιδευτικούς, ιερείς, υπουργούς, πολιτικούς, για μια ακόμα χρονιά θα έχουμε στην επικαιρότητα τις πανελλήνιες ή πανελλαδικές εξετάσεις. Ως Έλληνας του εξωτερικού, στον οποίον δόθηκαν κάποιες ευκαιρίες να γυρίσει στην Ελλάδα, οφείλω να πω ότι η κατάσταση στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση και κυρίως το κομμάτι της που σχετίζεται έμμεσα και άμεσα με τον τρόπο εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, είναι ίσως ο κύριος λόγος που δεν αποφασίσαμε να γυρίσουμε στην Ελλάδα. Δεν θελήσαμε να υποβάλλουμε τα παιδιά μας σε αυτή την άχρηστη, επίπονη, δαπανηρή, αντιπαιδαγωγική, και ψυχοφθόρα διαδικασία.
Οι πανελλαδικές πάντα λέγονταν «εξετάσεις» αλλά ποτέ δεν ήτανε σύστημα εξετάσεων. Οι πανελλαδικές ήταν και είναι διαγωνισμός για έναν αριθμό πεπερασμένων θέσεων φοίτησης. Κάθε χρόνο περίπου 100,000 υποψήφιοι, διαγωνίζονται για περίπου 70,000 θέσεις, οι 5,000 περίπου από τις οποίες είναι περιζήτητες. Αυτή η απλή διαπίστωση, ο διαγωνιστικός και όχι εξεταστικός χαρακτήρας ακυρώνει με απόλυτο τρόπο την ετήσια παραφιλολογία, για εύκολα και δύσκολα θέματα, για την αναγκαιότητα της «βάσης του 10», και άλλα.
Η σημερινή κυβέρνηση προχωρά στην μερική κατάργηση των εξετάσεων για την εισαγωγή στα περισσότερα τμήματα των παλαιών και νέων πανεπιστημίων και ΑΤΕΙ. Κατά την γνώμη μου, καλώς. Αλλά αυτή η σωστή πρόθεση, φοβάμαι ότι θα ακυρωθεί συνολικά χωρίς τολμηρές αλλαγές που οφείλουν να την συνοδεύσουν.
Ο ρόλος του Λυκείου, πιθανόν δύο και όχι τεσσάρων τάξεων, πρέπει να αναγνωριστεί ότι είναι να προετοιμάζει τους αποφοίτους του Γυμνασίου με βάση της επιθυμία τους για την ένταξη στην ανώτατη τεχνολογική ή πανεπιστημιακή εκπαίδευση που τους ταιριάζει. Η φοίτηση στο Λύκειο θα μπορούσε να διακρίνεται σε Λύκειο Προετοιμασίας Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΠΤΕ) και Προετοιμασίας Επιστημονικής Εκπαίδευσης (ΠΕΕ). Ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός θα πρέπει να αποτελεί κύρια μέριμνα και των δυο τύπων Λυκείων, η αποφοίτηση από τα οποία μπορεί γίνεται με βάση Εθνικές Εξετάσεις σε Μαθήματα Βάσης. Οι εξετάσεις οφείλουν να μην έχουν διαγωνιστικό χαρακτήρα (να διαχωρίσουν τους μαθητές, δηλαδή συγκριτική αξιολόγηση όπως στις Πανελλαδικές) αλλά πρέπει να έχουν ως σκοπό να αξιολογήσουν αν οι μαθητές κατέχουν αυτά που πρέπει τελειώνοντας τη συγκεκριμένη τάξη (απόλυτη αξιολόγηση, με “βάση” αλλά χωρίς περιορισμούς φυσικά στον αριθμό επιτυχόντων).
Οι απόφοιτοι του Λυκείου Προετοιμασίας Τεχνικής Εκπαίδευσης θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε όλα τα Ανώτατα Τεχνολογικά Ιδρύματα (αυτά που θα απομείνουν μετά από την καμπάνια απαξίωσης της τεχνολογικής εκπαίδευσης, που παρουσιάζεται ως αναβάθμιση από την σημερινή κυβέρνηση) χωρίς εξετάσεις, με βάση την προτίμησή τους. Σε περιπτώσεις ζήτησης που υπερβαίνει τον αριθμό εισακτέων σε συγκεκριμένα τμήματα, θα μπορούσε να γίνεται επιλογή με βάση της σειρά προτίμησης των υποψηφίων στην δήλωση των επιλογών τους, και αν είναι απαραίτητο κλήρωση με βάση κεντρικές διαδικασίες στο Υπουργείο Παιδείας.
Οι απόφοιτοι του Λυκείου Προετοιμασίας Επιστημονικής Εκπαίδευσης θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε όλα τα Πανεπιστήμια χωρίς εξετάσεις, με βάση την προτίμηση τους. Σε περιπτώσεις ζήτησης που υπερβαίνει τον αριθμό εισακτέων σε συγκεκριμένα τμήματα, η επιλογή θα μπορούσε να γίνεται με βάση τις βαθμολογικές επιδόσεις σε σειρά από Πανελλαδικά Εξεταζόμενα Μαθήματα (ΠΕΜ) για τα οποία το Υπουργείο διενεργεί τις εξετάσεις με βάση υφιστάμενες διαδικασίες. Κάθε Πανεπιστημιακή Σχολή θα μπορούσε να να επιλέγει ως απαραίτητα μαθήματα για την εισαγωγή σε Τμήματα της τουλάχιστον τρία και το πολύ πέντε ΠΕΜ και τα Τμήματα καθορίζουν την βαρύτητα κάθε μαθήματος για εισαγωγή στο Τμήμα αυτό. Αυτό τι σημαίνει; Πρώτον, ότι είναι επιλογή των Τμημάτων να επιλέξουν τα κριτήρια και κατά συνέπεια τις προαπαιτούμενες γνώσεις των αποφοίτων Λυκείου για την φοίτηση σε αυτά. Δεύτερον, ότι είναι επιλογή του μαθητή εάν θα λάβει μέρος στις εξετάσεις των ΠΕΜ: η εισαγωγή σε τμήματα χαμηλής ζήτησης θα μπορεί να γίνει με βάση το απολυτήριο ΠΕΕ.
Μια σημαντική καινοτομία, θα μπορούσε να ήταν και η αποφυγή της αστείας σημερινής πρακτικής να βαθμολογούμε με ακρίβεια που εκφράζεται σε 20,000 "μόρια". Η βαθμολόγηση με 18,753 ή με 18,742 ή και 18,690 αντιπροσωπεύει τυχαία γεγονότα (θέματα, μέρα, βαθμολογητής, κ.λπ.): δεν αποτελεί αντικειμενική κρίση της ποιότητας του υποψηφίου. Μια κατάταξη σε πολύ πιο περιορισμένη κλίμακα (1-100) θα επέτρεπε "ισοβαθμίες" και κατά συνέπεια μικρές διακυμάνσεις στον αριθμό των εισαγόμενων φοιτητών, αλλά θα ήταν πολύ σωστή παιδαγωγικά και ηθικά.
Ένα τέτοιο υβριδικό αυτο-ρυθμιζόμενο σύστημα, πιστεύω ότι έχει πλεονεκτήματα και σε σχέση με την υπάρχουσα κατάσταση, αλλά και σε σχέση με τις επιδιώξεις της νυν ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας.
*Ο κ. Αναστάσης Περράκης είναι Διευθυντής Ερευνών στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο και Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης