Σε ένα ζήτημα τόσο καίριο όπως το «Σκοπιανό», είναι αυτονόητο ότι επιβάλλεται νηφαλιότητα, με γνώμονα τη μεγιστοποίηση του οφέλους ή έστω την ελαχιστοποίηση της βλάβης, πάντοτε εντός των ορίων του εφικτού. O ρεαλισμός, ως εγγύηση βιώσιμων λύσεων, αναδεικνύει και την ανάγκη του συμβιβασμού. Την εμβέλεια, ωστόσο, ενός συμβιβασμού, μπορούμε να δούμε καθαρά μόνον αν συνειδητοποιήσουμε ποιο είναι το κεντρικό μέγεθος που διακυβεύεται. Με άλλα λόγια: ποιο είναι το τίμημα. Και εδώ το τίμημα είναι περισσότερο από βαρύ: με τη συμφωνία των Πρεσπών και όσα αυτή συνεπάγεται, προσβάλλεται –ακριβέστερα, ακρωτηριάζεται– η ιστορική μας ταυτότητα.
Το παρελθόν, ως ιστορική διαδρομή, είναι θεμελιώδες στοιχείο της ταυτότητας όχι μόνο των λαών αλλά και κάθε φυσικού προσώπου. Σε ατομικό επίπεδο, η προσωπική ιστορία του κάθε συγκεκριμένου ανθρώπου προσδιορίζει τη μοναδικότητα και προσωπικότητά του και επομένως αποτελεί τη βάση της αξιοπρέπειας του. Ο άνθρωπος, λέγει ο Γιάσπερς, είναι ιστορικό ον, που χωρίς το παρελθόν του δεν μπορεί να κατανοηθεί: «Καμία πραγματικότητα», λέει ο ίδιος, «δεν είναι τόσο ουσιώδης για την αυτοσυνειδησία μας, όσο η Ιστορία μας. Ο,τι βιώνουμε στο παρόν, το κατανοούμε πολύ καθαρότερα μέσω της Ιστορίας μας». Και ο Σαρτρ συμπληρώνει: «Είμαστε το παρελθόν μας και το παρόν είναι το παρελθόν του… Χωρίς το παρελθόν μας δεν είμαστε εμείς». Επομένως το παρελθόν μας είναι ουσιώδες στοιχείο της ταυτότητάς μας. Κατά μείζονα λόγο η ιστορική συνέχεια ενός λαού είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ταυτότητάς του. Γι’ αυτό και η ιστορικότητα προστατεύεται νομικά τόσο ως στοιχείο της ταυτότητας των λαών όσο και των ατόμων.
Πράγματι, τόσο το διεθνές δίκαιο όσο και οι εθνικές νομοθεσίες προστατεύουν την ιστορική ταυτότητα των λαών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: πλείστες όσες χώρες θεωρούν έγκλημα την άρνηση του Ολοκαυτώματος καθώς και άλλων γενοκτονιών. Ετσι, αν κάποιος σήμερα αρνηθεί ότι συνέβη το Ολοκαύτωμα του εβραϊκού λαού θεωρείται –και ορθά!– ότι έχει τελέσει αξιόποινη πράξη. Οχι βέβαια επειδή υπέπεσε σε ένα ιστορικό λάθος. Ούτε, ασφαλώς, επειδή προέβη σε διατύπωση γνώμης, όταν μάλιστα η ελευθερία της έκφρασης προστατεύεται από το Σύνταγμα. Αλλά επειδή πλήττει κάτι πολύ ουσιαστικότερο: το υπερατομικό έννομο αγαθό της ιστορικής ταυτότητας του εβραϊκού έθνους. Γι’ αυτό και η άρνηση ιστορικών γεγονότων, που θέτουν υπό αμφισβήτηση την ιστορική ταυτότητα ενός λαού έχουν θεωρηθεί πράξεις ιδιαίτερης απαξίας. Οπως γράφει ο Αλισντερ Μάκινταϊρ στο βιβλίο του «After Virtue»: «Μπορώ να απαντήσω στο ερώτημα “Τι πρέπει να κάνω;” μόνο αν απαντήσω στο προγενέστερο ερώτημα: “Σε ποια ιστορία ή ιστορίες διαπιστώνω ότι ανήκω;”… Η ηθική διαβούλευση αφορά περισσότερο την ερμηνεία της ιστορίας της ζωής μου παρά την άσκηση της βούλησής μου».
Είναι, λοιπόν, αδύνατο να συλλάβουμε την έννοια ενός λαού χωρίς το παρελθόν του, όπως είναι εξίσου αδύνατο να αποστερήσουμε από το παρελθόν του ένα φυσικό πρόσωπο, αφού η βλάβη που του προσγίγνεται με τη λεγόμενη «κλοπή ταυτότητας» («identity theft») προσομοιάζει με ηθικό και κοινωνικό θάνατο. Αν για μια στιγμή φανταστούμε ότι η Ελλάδα αιφνιδίως κατοικήθηκε από έναν άλλο λαό, άσχετο με την ιστορία των Ελλήνων, αυτός ο νέος λαός δεν θα μπορούσε να αποκαλείται ελληνικός. Ο λαός είναι η Ιστορία του. Η ιστορική ταυτότητα θα πρέπει επομένως να είναι σεβαστή ομοιόμορφα και συμμέτρως ως προς κάθε αναφορά και όχι αναλόγως με την πολιτική επιρροή ή άλλα εξωνομικά κριτήρια και σκοπιμότητες.
Η Ιστορία ενός λαού είναι κρίσιμη για την αυτοσυνειδησία του αλλά και για τον προσδιορισμό της θέσης του στην κοινωνία των εθνών. Η εξάλειψη της Ιστορίας του, η προσβολή της ιστορικής μνήμης του, μπορεί να έχει εξοντωτικές συνέπειες για την ύπαρξη και συνέχειά του. Οταν μάλιστα η παγκόσμια κοινή γνώμη διαμορφώνεται κατά μέγα μέρος όχι σε πανεπιστημιακές ή σχολικές αίθουσες, αλλά στον ανεξέλεγκτο ψηφιακό χώρο του Διαδικτύου, όπου ο έλεγχος και η ανασκευή μιας ανακριβούς πληροφορίας είναι ισχνή έως αδύνατη, η ιστορική ταυτότητα καθίσταται ακόμη περισσότερο ευάλωτη. Δεν είναι τυχαίο το συχνά λεγόμενο, ότι δύο είναι οι αποτελεσματικότεροι τρόποι για να επιτευχθεί η εξαφάνιση ενός λαού: η εξάλειψη της γλώσσας του και η απεμπόληση της Ιστορίας του.
Η γνώση, κατανόηση και ανάμνηση σημαντικών ιστορικών γεγονότων όπως το Ολοκαύτωμα για τους Εβραίους και, αντίστοιχα, όπως η ελληνικότητα της Μακεδονίας, νοουμένης ως ιστορικού μεγέθους και όχι ως γεωγραφικού χώρου, δεν έχουν μόνον ηθική αξία. Αποτελούν στοιχεία της ταυτότητας του εκάστοτε λαού και επομένως απαραίτητη προϋπόθεση της ύπαρξής του. Η πλαστογράφηση της Ιστορίας ενός έθνους και η διεργασία λήθης που συνεπάγεται, είναι αρχή πολιτιστικής γενοκτονίας και αποτελεί ύπουλη, αποτελεσματική και μη αναστρέψιμη μέθοδο φθοράς εθνοτήτων.
Την ίδια βλάβη, ωστόσο, που προκαλεί η άρνηση του Ολοκαυτώματος στον εβραϊκό λαό προκαλεί και στον ελληνικό η παραχώρηση του ονόματος της Μακεδονίας με τη συμφωνία των Πρεσπών: Αλλοιώνεται και φαλκιδεύεται η ιστορική μας ταυτότητα και συνέχειά μας. Ο,τι όμως τόσες πολιτισμένες χώρες προστατεύουν με ποινικές διατάξεις για τον λαό του Ισραήλ, εμείς δεν θα πρέπει να το παραχωρήσουμε με την υπογραφή μας.
* Ο κ. Χρίστος Χ. Μυλωνόπουλος είναι καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών – Δικηγόρος.