ΠΕΤΡΟΣ Ι. ΠΑΡΑΡΑΣ
Είναι εύλογη η σπουδή της κυβέρνησης Μητσοτάκη να αντιπαρέλθει, με κάθε τρόπο, το σύστημα της απλής αναλογικής (ν. 4406/2016) που υποχρεωτικώς πρέπει να εφαρμοστεί στις προσεχείς εκλογές (άρθρο 54 παρ. 1 Σ) με ολέθριες συνέπειες για τη χώρα μας λόγω ακυβερνησίας. Τι προτείνεται: ο ΣΥΡΙΖΑ, θέλοντας να εξασφαλίσει το σύστημα αυτό, πρότεινε την «προσθήκη» σχετικού εδαφίου προ της διάταξης της παραγράφου 1 του άρθρου 54 Σ (βλ. Αιτιολογική Εκθεση προς τη Βουλή, σελ. 12), ουδόλως δε συμπεριέλαβε στις αναθεωρητέες διατάξεις και την παράγραφο 1 του ως άνω άρθρου που ορίζει ότι η άμεση εφαρμογή νέου εκλογικού νόμου απαιτεί 200 τουλάχιστον βουλευτές, ώστε κάθε άλλη αντίθετη άποψη στηρίζεται επί εσφαλμένης προϋποθέσεως. Αρα την παράγραφο αυτή, μη προταθείσα ως αναθεωρητέα κατά το άρθρο 110 Σ, δεν μπορεί να την αγγίξει η όποια πλειοψηφία της παρούσης Βουλής. Ετσι, κατά την πρώτη σύνοδο αυτής, όπου θα ολοκληρωθεί η διαδικασία της αναθεώρησης, η κυβέρνηση δεν έχει λόγο να ασχοληθεί με την προτεινόμενη «προσθήκη» και η λήξη της συνόδου αυτής θα σημαίνει τον ενταφιασμό της. Παραμένει όμως σε ισχύ ο ως άνω ν. 4406/206 που καθιερώνει την απλή αναλογική. Για την απόκρουσή του διατυπώνεται η παρακάτω σκέψη:
1. Για να μην εφαρμοστεί ο νόμος αυτός στις προσεχείς εκλογές πρέπει, κατά την παρούσα βουλευτική περίοδο, να ψηφιστεί ένας άλλος εκλογικός νόμος που θα τον τροποποιεί, εφόσον όμως ο νόμος αυτός θα υπερψηφιστεί από διακόσιους τουλάχιστον βουλευτές. Στόχος που είναι αδύνατο να επιτευχθεί, ενόψει της σύνθεσης της Βουλής.
2. Ο ως άνω νόμος μπορεί να τροποποιηθεί από την παρούσα Βουλή, και μόνο με την πλειοψηφία που διαθέτει η Ν.Δ., και να καθιερωθεί ένα άλλο εκλογικό σύστημα, όμως και ο νόμος αυτός θα ισχύσει από τη μεθεπόμενη Βουλή, κατά το άρθρο 54 παρ. 1 Σ, το οποίο δεν κατοχυρώνει ορισμένο εκλογικό σύστημα, αλλά καταλείπει στον νομοθέτη την ελευθερία να καθορίζει αυτός το περισσότερο πρόσφορο και ενδεδειγμένο (ΑΕΔ 18/2017, 19/2010). Αρα, η απλή αναλογική θα ισχύσει υποχρεωτικώς κατά τις επόμενες εκλογές! Ομως, η δέσμευση αυτή της κυβέρνησης δεν ισχύει, κατά την εδώ υποστηριζόμενη γνώμη, εφόσον ο νόμος αυτός κριθεί από τη Βουλή ότι είναι αντισυνταγματικός, με τη σκέψη ότι από το άρθρο 54 παρ. 1 Σ δεν μπορεί να συναχθεί ότι αυτό υποχρεώνει την κυβέρνηση να εφαρμόσει οπωσδήποτε τον ισχύοντα εκλογικό νόμο, ακόμα και όταν αυτός παραβιάζει το Σύνταγμα.
3. Στη θεωρία γίνεται δεκτό ότι και ο νομοθέτης δεσμεύεται, παρά την εκ του άρθρου 54 παρ. 1 Σ ευχέρεια επιλογής εκλογικού συστήματος, από τις θεμελιώδεις αρχές του Συντάγματος και από τους ειδικότερους κανόνες που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία (Κ. Χρυσόγονος). Τίθεται λοιπόν το ζήτημα μήπως το σύστημα της απλής αναλογικής παραβιάζει, ειδικότερα, κανόνες του κοινοβουλευτικού συστήματος, όπως αυτό καθιερώνεται στο Σύνταγμα.
4. Ιδίως μετά τον Β΄ Παγκ. Πόλεμο, τα νεότερα κοινοβουλευτικά Συντάγματα, π.χ. η Γερμανία, επεδίωξαν με ρητές διατάξεις την αποκληθείσα εκλογίκευση του κοινοβουλευτικού συστήματος (parlementarisme rationalisé), δηλαδή, μεταξύ άλλων, τη συνεργασία κυβέρνησης και Βουλής, ώστε με ειδικούς κανόνες να επιτυγχάνεται, κατά το δυνατόν, κυβερνητική σταθερότητα και διάρκεια, ώστε να μην ανατρέπονται συνεχώς οι κυβερνήσεις.
5. Στα παραπάνω λοιπόν αντιβαίνει εκλογικό σύστημα που θα καταλήγει σε σύνθεση της Βουλής από πολλά και ιδίως μικρά κόμματα, τα οποία, ενόψει της κοινοβουλευτικής ευθύνης, δεν θα μπορούν να πετύχουν σταθερή κυβέρνηση, έτσι όμως δεν επιτυγχάνεται ο στόχος της εκλογίκευσης του κοινοβουλευτισμού και τα κράτη υποφέρουν από τις αλλεπάλληλες κυβερνητικές κρίσεις. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της 4ης Γαλλικής Δημοκρατίας (1946-1958), όπου, με το σύστημα της αναλογικής που ίσχυε τότε, ο μέσος όρος ζωής των κυβερνήσεων ήταν περίπου 7 μήνες, δηλαδή είχαμε 21 κυβερνήσεις σε 12 χρόνια (!), σε όλα δε τα υπουργικά συμβούλια, κατά το παραπάνω διάστημα, μετείχαν υπουργοί που ανήκαν σε διαφορετικά κόμματα, τα οποία υπηρετούσαν όμως ιδεολογίες τελείως αντιτιθέμενες μεταξύ τους (Université de Nice – La quatrième République, 1978, σελ. 111 επ.).
6. Και σε εμάς ο «εκλογικευμένος κοινοβουλευτισμός» είναι θεμελιώδης αρχή του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, δηλαδή είναι συνταγματικός κανόνας, τον οποίο ο συντακτικός νομοθέτης καθιέρωσε ακριβώς για να εξασφαλιστεί, κατά το δυνατόν, η διαδοχή σταθερών κυβερνήσεων. Η αρχή αυτή συνάγεται προεχόντως από τους ακόλουθους κανόνες: α) η κυβέρνηση μέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την ορκωμοσία του πρωθυπουργού πρέπει να ζητήσει την ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής, β) πρόταση δυσπιστίας μπορεί να υποβληθεί μόνον μετά την πάροδο εξαμήνου αφότου η Βουλή απέρριψε πρόταση δυσπιστίας, γ) πρόταση εμπιστοσύνης γίνεται δεκτή από την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών, η οποία δεν πρέπει να είναι κατώτερη από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών, δηλαδή αρκεί η πλειοψηφία των 120 βουλευτών (άρθρο 84 Σ). Δέχεται δε η αρχή αυτή, ως συμβατά με το Σύνταγμα, όλα τα εκλογικά συστήματα, πλειοψηφικά ή αναλογικά, π.χ. η ενισχυμένη αναλογική, πλην εκείνων που προφανώς δεν μπορούν διόλου να εξασφαλίσουν κυβερνητική σταθερότητα, όπως είναι το καθιερωθέν, εν προκειμένω, σύστημα της απλής αναλογικής, όπου, καταργηθέντος και του bonus των 50 εδρών, κανένα πλέον κόμμα δεν μπορεί εφεξής να εξασφαλίσει αυτοδυναμία, αφού τα μικρότερα κόμματα λαμβάνουν με το σύστημα αυτό περισσότερες έδρες, οδηγούμεθα δε έτσι υποχρεωτικώς σε τρικομματική τουλάχιστον, αλλά διόλου σταθερή, κυβέρνηση, όπως θα είναι και αυτή που θα προκύψει αν εφαρμοστεί στις προσεχείς εκλογές ο επικρινόμενος εκλογικός νόμος, ο οποίος, εξ αυτού του λόγου, δεν είναι συμβατός με το Σύνταγμα, διότι παραβιάζει τη βασική αρχή του εκλογικευμένου κοινοβουλευτισμού.
7. Δεν νοείται όμως διεξαγωγή εκλογών με εφαρμογή κανόνων που είναι αντίθετοι με το Σύνταγμα. Εντεύθεν, η παρούσα κυβέρνηση δεν είναι υποχρεωμένη να εφαρμόσει τον αντισυνταγματικό αυτό νόμο και δύναται να τον καταργήσει αναδρομικώς, από τότε που δημοσιεύθηκε, επανερχομένων, έτσι, σε ισχύ των καταργηθεισών με τον νόμο αυτό διατάξεων, δηλαδή αυτών που εφαρμόστηκαν στις τελευταίες εκλογές και θα ισχύσουν αναγκαίως και κατά την προσεχή εκλογική αναμέτρηση.
8. Η παρούσα δε Βουλή, καταργώντας αναδρομικά, ως αντισυνταγματική, την απλή αναλογική, δεν επιδιώκει να εισαγάγει νόμο που θα διευκολύνει την κυβέρνηση, αλλά απλώς επαναφέρει σε ισχύ το καθεστώς βάσει του οποίου ο ΣΥΡΙΖΑ είχε κερδίσει προηγούμενες εκλογές και η Ν.Δ. ήταν τότε στην αντιπολίτευση. Αρα, δεν συντρέχει εδώ η απαίτηση του Συντάγματος οι επαναφερθείσες σε ισχύ εκλογικές διατάξεις να εφαρμοστούν από τις μεθεπόμενες εκλογές. Θεμιτώς, λοιπόν, η κυβέρνηση μπορεί να καταργήσει ως αντισυνταγματικό αυτόν τον νόμο, δεν εισάγει δε δικό της εκλογικό σύστημα που να την ευνοεί, αλλά αυτομάτως επανέρχεται σε ισχύ ο προγενέστερος εκλογικός νόμος με εφαρμογή του οποίου διεξήχθησαν και οι πρόσφατες εκλογές.
9. Με την υπάρχουσα πολιτική και οικονομική συγκυρία, η εφαρμογή της απλής αναλογικής θα είναι καταστροφική για το κράτος, αφού οι συχνά εναλλασσόμενες και αντικρουόμενες κυβερνητικές πολιτικές θα μηδενίσουν κάθε σοβαρή προσπάθεια. Μα, θέλουν οι Ελληνες πολίτες να διεξάγονται εκλογές ανά εξάμηνο; Ομως τώρα, περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε, έχουμε ανάγκη μιας πολύ ισχυρής και σταθερής κυβέρνησης.
* Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, επίτιμος αντιπρόεδρος Συμβ. της Επικρατείας.