Ο Σόνερ Σαγκαπτάι είναι Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας τουρκικής καταγωγής, συγγραφέας βιβλίων για την επίδραση της πολιτικής Ερντογάν στην Τουρκία. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Σιδέρη και τις εκδόσεις Πεδίο, ενώ το πιο πρόσφατο έχει τίτλο «Erdogan’s Empire». Από την Ουάσιγκτον, όπου είναι επικεφαλής του ερευνητικού προγράμματος για την Τουρκία του Washington Institute, εξηγεί στην «Κ» ποια είναι η ειδική σημασία της Αγίας Σοφίας στο πολιτικό σχέδιο του προέδρου της Τουρκίας.
«H ζημία στην εικόνα της Τουρκίας θα είναι σημαντική», λέει ο Σόνερ Σαγκαπτάι (Φωτ. LLOYD WOLF)
– Γιατί το Συμβούλιο της Επικρατείας της Τουρκίας άνοιξε τον δρόμο για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, όπως θέλει ο πρόεδρος Ερντογάν; Ποια είναι η ιδιαίτερη σημασία της Αγίας Σοφίας για τον Ερντογάν;
– Εχω υποστηρίξει στο παρελθόν ότι η Κωνσταντινούπολη είναι η πόλη των τζαμιών και της πολιτικής που τα περιβάλλει. Το 1935 ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε μουσείο για να υπογραμμίσει τη δέσμευσή του σε μια πολιτική που θα έκανε την Τουρκία μια κοσμική δημοκρατία. Θέλησε να υπογραμμίσει τις δεσμεύσεις του για μια κοσμική πολιτική που θα απομάκρυνε τη θρησκεία από την εκπαίδευση και το κράτος. Περίπου έναν αιώνα αργότερα ο Ερντογάν επιδιώκει το αντίθετο. Με τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί ή με τη μετατροπή μέρους του μουσείου σε τζαμί υπογραμμίζει τη δέσμευση για την πρωτοκαθεδρία της θρησκείας, για να εισάγει τη συντηρητική εκδοχή του Ισλάμ στο δημόσιο χώρο, την εκπαίδευση και την κυβέρνηση της Τουρκίας. Αν έπρεπε να επιλέξω ένα κτίριο για να συμβολίσω την επανάσταση του Ατατούρκ, θα επέλεγα την Αγία Σοφία. Ταυτόχρονα, εφόσον πολλά από όσα συνθέτουν την επανάσταση του Ερντογάν αφορούν την αναίρεση της επανάστασης του Ατατούρκ, θα έλεγα ότι η Αγία Σοφία είναι επίσης το σύμβολο της επανάστασης του Ερντογάν.
– Ο Ερντογάν θέλει να συμβολίσει ότι είναι εκείνος που θα επαναφέρει την Τουρκία στην πρώην οθωμανική δόξα της;
– Εκτός από πόλη των τζαμιών, η Κωνσταντινούπολη είναι επίσης η πόλη της πολιτικής ανέλιξης του Ερντογάν. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1954. Εγινε γνωστός στην Τουρκία όταν εκλέχτηκε δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης το 1994. Διατήρησε τον έλεγχο της μεγαλύτερης πόλης της Τουρκίας ώς το 2019 όταν η αντιπολίτευση κέρδισε τον δήμο με τον Εκρέμ Ιμάμογλου. Πιστεύω ότι ο Ερντογάν θέλει να αφήσει το αποτύπωμά του στην Κωνσταντινούπολη γι’ αυτό έχτισε αυτό που αποκαλείται «Το τζαμί του Ερντογάν», δηλαδή το τζαμί Camlica. Αυτό το τζαμί βρίσκεται στον λεγόμενο όγδοο λόφο της Κωνσταντινούπολης. Η πόλη έχει επτά λόφους. Οι οθωμανοί σουλτάνοι έχτισαν τζαμιά σε καθέναν από αυτούς τους επτά λόφους που στέφουν την πόλη. Το όγδοο τζαμί του Ερντογάν ανταγωνίζεται τους οθωμανικούς λόφους της Κωνσταντινούπολης. Το δεύτερο τζαμί που χτίζει τώρα ο Ερντογάν βρίσκεται στην πλατεία Ταξίμ που είναι η κεντρική πλατεία της Κωνσταντινούπολης. Αυτή η πλατεία μέχρι πρόσφατα είχε μόνο μια ελληνική εκκλησία, την Αγία Τριάδα. Ο Ερντογάν αφήνει το αποτύπωμά του και σε αυτήν την πλατεία προσθέτοντας ένα τζαμί. Και το τρίτο τζαμί που θέλει να αφήσει πίσω του είναι η Αγία Σοφία. Ο Ερντογάν θέλει να τον θυμόμαστε ως σουλτάνο που άφησε τρία τζαμιά στην Κωνσταντινούπολη, ένα που είναι πλήρες, ένα που χτίζεται και ένα που πρόκειται να μετατραπεί σε τζαμί.
– Πρόκειται μόνο για μια αναμέτρηση με την Ιστορία και την υστεροφημία;
– Υπάρχει επίσης και μια πολιτική διάσταση. Ο Ερντογάν είναι ένας από τους εφευρέτες της τοπικιστικής (νατιβιστικής) λαϊκιστικής πολιτικής παγκοσμίως. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται πάντα να προσφέρει στη βάση του μια αφήγηση θυματοποίησης. Πρέπει να δείχνει στον ψηφοφόρο του ότι δεν πρέπει ποτέ να σταματήσει να τον υποστηρίζει γιατί τότε θα επιστρέψει στη θέση του θύματος. Αυτή η αφήγηση μπορούσε εύκολα να περάσει όταν ήρθε στην εξουσία. Στο κοσμικό σύστημα της Τουρκίας οι συντηρητικοί μουσουλμάνοι μερικές φορές ένιωθαν ότι ήταν πολίτες δεύτερης τάξης. Ο Ερντογάν επωφελήθηκε λέγοντας στη συντηρητική δεξιά βάση του ότι είναι θύματα του κοσμικού κράτους. Αλλά μετά δύο δεκαετίες αυτή η αφήγηση δεν πουλάει γιατί τώρα εκείνοι που αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας δεν είναι οι συντηρητικοί μουσουλμάνοι, αλλά όσοι δεν θέλουν τη θρησκεία στην εκπαίδευση και στο κράτος. Ετσι, το μόνο που απομένει για τον Ερντογάν είναι η Αγία Σοφία. Ο Ερντογάν μοιάζει σαν να λέει στους οπαδούς του: «Πώς μπορούν οι κοσμικοί να αρνούνται σε εμάς τους ευσεβείς την ελευθερία να προσευχόμαστε στην Αγία Σοφία;». Πιστεύω λοιπόν ότι γι’ αυτό τον λόγο το ζήτημα έχει πάρει αυτές τις διαστάσεις.
– Θα επηρεάσουν οι εξελίξεις γύρω από την Αγία Σοφία το γενικό πολιτικό κλίμα στην Τουρκία;
– Ισως να είναι ήδη αργά. Ο Ερντογάν έχει κερδίσει πάνω από δώδεκα εκλογές και συγκέντρωσε τόση δύναμη κυρίως επειδή έφερε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη. Ασφαλώς, η λαϊκιστική και νατιβιστική ρητορική του βοήθησε, αλλά η φωτεινή όψη της πολιτικής του που έπεισε πολλούς να τον ψηφίσουν ήταν η οικονομική ανάπτυξη. Οταν ο Ερντογάν ήρθε στην εξουσία η βρεφική θνησιμότητα ήταν συγκρίσιμη με εκείνη στην προπολεμική Συρία. Τώρα το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας της Τουρκίας είναι συγκρίσιμο με αυτό της Ισπανίας. Οι Τούρκοι ζούσαν όπως οι Σύροι και τώρα ζουν όπως οι Ισπανοί. Γι’ αυτό κερδίζει ο Ερντογάν εκλογές. Αλλά το 2018 η οικονομία εισήλθε σε ύφεση για πρώτη φορά από τότε που ο Ερντογάν ήρθε στην εξουσία και αυτός είναι ο κύριος λόγος που έχασε την Κωνσταντινούπολη, την Αγκυρα και άλλες μεγάλες πόλεις στις τοπικές εκλογές. Η οικονομία βγήκε από την ύφεση το 2019, αλλά επανήλθε φέτος λόγω του κορωνοϊού. Επομένως, ο φόβος του Ερντογάν είναι ότι η βάση του θα εξασθενίσει και έτσι θέλει να χρησιμοποιήσει το ζήτημα της Αγίας Σοφίας. Αλλά νομίζω ότι είναι πολύ αργά. Πάντως η ζημιά στην εικόνα της Τουρκίας θα είναι σημαντική. Το καθεστώς της Αγίας Σοφίας ως μουσείου υπογραμμίζει την εικόνα της Τουρκίας ως χώρας που αποδέχεται τη χριστιανική της κληρονομιά, τους χριστιανούς πολίτες και τους χριστιανούς γείτονές της. Αυτό αλλάζει εφόσον η Αγία Σοφία γίνεται μέρος της τριλογίας των τζαμιών του Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη, μετά το τζαμί Camlica και το τζαμί στην πλατεία Ταξίμ».