Όλα τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι η υγειονομική κρίση του Covid-19 επιφέρει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις κυρίως σε ένα σημαντικό πυλώνα της εθνικής μας οικονομίας, αυτόν του Τουρισμού, ένα κλάδο που δυστυχώς αποδεικνύεται ευάλωτος και ευπαθής σε απρόβλεπτους μη ελεγχόμενους εξωγενείς παράγοντες. Πέρα από τον εύλογο, έντονο προβληματισμό και την ανησυχία που προκάλεσε η απρόσμενη αυτή εξέλιξη στον τομέα αυτό, αποτελεί ταυτόχρονα αφορμή για αναστοχασμό, επαναξιολόγηση και επαναπροσδιορισμό στόχευσης που θα εκτείνεται από την ποιοτική αναβάθμιση των παρεχόμενων σήμερα υπηρεσιών στον κλάδο αυτό, έως τη μελέτη και επεξεργασία εναλλακτικών μορφών επιχειρηματικότητας με μαρκοπρόθεσμο προοπτική και αποδυνάμωση του πρόσκαιρου, εύκολου πλουτισμού, ευκαιριακών ή ξένων με το κλάδο του Τουρισμού επιχειρηματιών.
Μια εναλλακτική μορφή αξιοποίησης που αξίζει να αναδειχθεί είναι η κοινωνική ομάδα των συνταξιούχων, η οποία συνεχώς αυξάνεται, ως απόρροια της διαγραφόμενης δημογραφικής κατάστασης και εξέλιξης σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα ευρήματα ερευνών σε ευρωπαϊκό επίπεδο η διαμορφούμενη δομή του πληθυσμού έχει ως κύρια χαρακτηριστικά την υπογεννητικότητα (πρόσφατη έκθεση της Κομισιόν μιλά για 8,5 εκατομμύρια το 2070) και τη γήρανση και αναμένεται στις επόμενες πολύ κοντινές δεκαετίες να υπάρξει διπλασιασμός της ηλικιακής ομάδας άνω των 65 χρόνων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αν στα ενδιαφέροντα αυτά δημογραφικά δεδομένα λάβουμε επιπρόσθετα υπ’όψιν την παράμετρο Τουρισμός = «ευάλωτος κλάδος» και φυσικά τον ισχύοντα κανόνα της οικονομίας, δηλαδή ότι κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα υπόκειται συνήθως σε έντονο ανταγωνισμό, είτε μεταξύ ομοειδών επιχειρήσεων, είτε μεταξύ περιοχών (εντός της ίδιας της χώρας αλλά και μεταξύ χωρών), τότε η διαφοροποίηση μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Προς την κατεύθυνση διαφοροποίησης παρατίθενται παρακάτω πολύ συνοπτικά και επιγραμματικά μερικές σκέψεις που ίσως συνεισφέρουν ως ερέθισμα για επιχειρηματικές δράσεις στον Τουρισμό.
Η λειτουργία πχ. εξειδικευμένων θεραπευτικών μονάδων και ιατρικών υπηρεσιών για συνταξιούχους ενδείκνυται ως μια εναλλακτική και προσδοκά να έχει επιτυχία, αν αξιοποιηθεί σωστά και αποτελεσματικά, με αποκόμιση πολλών και σημαντικών πλεονεκτήματων, όπως διάχυση της επένδυσης σε περισσότερες περιοχές της χώρας, τόνωση της τοπικής οικονομίας και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, ενίσχυση της καλής φήμης της χώρας κλπ.
Αν μάλιστα η παροχή ιατρικών υπηρεσιών (γενικών ή εξειδικευμένων) στην διαρκώς αυξανόμενη κοινωνική ομάδα των συνταξιούχων, συνδυασθεί με προγράμματα αναψυχής, δράσεων και ανάδειξης των πολιτιστικών και παραδοσιακών στοιχείων, τότε θα μπορούσε να αποτελέσει μια επι πλέον μορφή διαφοροποίησης έναντι ανταγωνιστών και άρα μια επιχειρηματική ευκαιρία, με 365 μέρες το χρόνο λειτουργία. Αξίζει εδώ να αναφερθεί πως μια αξιόλογη, αλλά δυστυχώς ανεπιτυχή προσπάθεια, δημιουργείας θεραπευτικών μονάδων για συνταξιούχους σε δυο διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας, έγινε πριν από λίγα χρόνια από μια ομάδα αποτελούμενη κυρίως από γιατρούς (‘Ελληνες και Γερμανοί) σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς χωρίς όμως το έργο να πραγματοποιηθεί ποτέ λόγω κυρίως γραφειοκρατικών κωλυμάτων.
Μια άλλη μορφή αξιοποίησης της κοινωνικής ομάδας των συνταξιούχων είναι η δημιουργία κοινοτήτων συνταξιούχων από τους ίδιους τους συνταξιούχους ή από πλευράς πολιτείας ή τοπικών φορέων σε περιοχές που προσφέρονται και πληρούν κατ’ αρχήν τις απαραίτητες προϋποθέσεις, με έμφαση και σύνδεση με την ομορφιά του τοπίου της χώρας, το κλίμα και φυσικά την αξιόλογη πολιτιστική κληρονομιά. Ο συνδυασμός του βουνού και της θάλασσας, η δυνατότητα για περπάτημα σε μονοπάτια στο βουνό, σε δασικούς δρόμους, σε ένα ήρεμο και φιλόξενο περιβάλλον όλες τις εποχές του χρόνου, το ήπιο κλίμα που χαρίζει υγεία, παρέχει ποιοτική και ελκυστική διαβίωση και εγγυάται επίσης τη φιλική διάδραση με τις τοπικές κοινωνίες λόγω του ανοικτού και φιλόξενου χαρακτήρα των κατοίκων.
Επίσης πέρα από την άνεση, ασφάλεια, δράση και κοινωνικότητα θα εμπεριέχει ποικιλία κινήτρων προσαρμοσμένων στις ανάγκες και τις προτιμήσεις των συνταξιούχων πχ. παρατηρητές πουλιών στην Κρήτη για Βρετανούς, δυνατότητα σε ιαπωνικές/κινεζικές επιχειρήσεις που παρέχουν στους πιστούς υπαλλήλους διακοπές δωρεάν (ευρήματα ΚΕΜΕΛ για τις ταξιδιωτικές συνήθειες από 10 χώρες). Οι ηλικιωμένοι για να ξεπεράσουν τα προβλήματα της μοναξιάς που πολλές φορές αντιμετωπίζουν «δημιουργούν κοινότητες λόγω της εγγύτητας και της συντροφικότητας, ενεργοποιούν έτσι την κοινωνικότητα και δράση και αυξάνουν τη μακροζωία».
Σύμφωνα με τον ετήσιο δείκτη Global Reiterment Index για το 2020 η Πορτογαλία βρίσκεται στην 1η θέση, η Ισπανία στην 8η και η Γαλλία στην 9η θέση στον ευρωπαϊκό χώρο με απούσα την Ελλάδα ως χώρα προτίμησης για μόνιμη εγκατάσταση από τους συνταξιούχους. Τα κριτήρια για την κατάταξη ήταν η ποιότητα ζωής συμπεριλαμβανομένου του κλίματος, του τοπικού τρόπου ζωής, του κόστους διαβίωσης, της υγειονομικής περίθαλψης, της προσβασιμότητας και της ποικιλίας εναλλακτικών δράσεων, της γλώσσας και των προϋποθέσεων για βίζα και κατοικία και του πόσο εύκολο είναι για τους συνταξιούχους να προσαρμοστούν στις χώρες αυτές για μια μόνιμη εγκατάσταση. Επίσης σύμφωνα με στοιχεία του γερμανικού οργανισμού ADAC (αντίστοιχο ΕΛΠΑ) η Ισπάνια αποτελεί σημαντικό προορισμό για πολλούς Γερμανούς, γιατί διαθέτει εξειδικευμένες εγκαταστάσεις, προσαρμοσμένες στις ανάγκες των συνταξιούχων από πλευράς θεραπείας και ιατρικών υπηρεσιών σε συγκεκριμένες περιοχές της Ισπανίας, κυρίως της ισπανικής Ριβιέρας που λειτουργούν καθόλη τη διάρκεια του έτους.
Η δημιουργία κοινοτήτων συνταξιούχων, κυρίως μεσαίας εισοδηματικής κατηγορίας θα προέρχεται πρωτίστως από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως επίσης από ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ρωσία, Ιαπωνία και Κίνα, αλλά και από Ελλάδα, χωρίς ασφαλώς να αποκλείονται άλλες χώρες. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία που παρουσιάζει το γερμανικό περιοδικό Focus η μεταφορά της κατοικίας Γερμανών συνταξιούχων στην Ελλάδα αποτελεί δέλεαρ φορολογικού κινήτρου. Συγκεκριμένα αναφέρει, ότι η σύνταξη ενός εύπορου γερμανού συνταξιούχου ετησίως ανέρχεται στα 30.000 ευρώ, επιπλέον εισπράτει 10.000 ευρώ από ενοίκια και περίπου 10.000 ευρώ από κέρδη σε τοποθετήσεις κεφαλαίων, δηλαδή συνολικά 50.000 ευρώ ετησίως. Ο φόρος εισοδήματος που αναλογεί για τις 50.000 ευρώ ανέρχεται στις 12.141 ευρώ συν 667,76 ευρώ (5,5 %) φόρο αλληλεγγύης και άρα συνολικά 12.808,76 ευρώ σε φόρους. Στην Ελλάδα ο αντίστοιχος φόρος που θα κληθεί να αποδώσει στην εφορία ανέρχεται στις μόλις 3.500 ευρώ, που σημαίνει πως αν ο Γερμανός συνταξιούχος εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα θα αποταμιεύσει 9.300 ευρώ», ένα καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό.
Στη Σιγκαπούρη λειτουργούν οι λεγόμενες «φάρμες κοινοτήτων συνταξιούχων». Χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι ότι οι κοινότητες αυτές λειτουργούν σε περιοχές που ευνοούν τη δημιουργία ενασχόλισης των συνταξιούχων σε κήπους και παράγουν φρούτα, λαχανικά και άνθη, τα οποία μπορούν να πωληθούν ή να καλύψουν τις ανάγκες της κοινότητας, παρέχοντας ταυτόχρονα μια δραστηριότητα σε συνταξιούχους άεργους που επιθυμούν με ευχαρίστηση να ασχοληθούν. Η ενασχόλιση αυτή δεν αποτελεί φυσικά όρο διαμονής σε μια τέτοια κοινότητα, επιτρέπει όμως στους συνταξιούχους να εξοικονομούν χρήματα και να νιώθουν ότι αποτελούν μέρος μια κοινότητας και είναι χρήσιμοι. «Τέτοιου τύπου δραστηριότητα συνδιάζει τις υπηρεσίες υγείας («ευεξία») και βοηθάει τους συνταξιούχους να ενταχθούν στην κοινότητα, να έχουν εμπλοκή στην καθημερινή ζωή της κοινότητας, να αποφεύγουν προβλήματα όπως η άνοια και να αποκτούν αυτοπεποίθηση», δήλωσε ο διευθυντής της φίρμας Spark, Stephen Pimbley στη Σιγκαπούρη.
Πέραν της καλύτερης αξιοποίησης του συνεδριακού ιατρικού τουρισμού ένας άλλος σημαντικός εναλλακτικός τομέας επιχειρηματικής δράσης που εκτιμάται ότι παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και μπορεί να αναδειχθεί είναι η αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας και η σύνδεσή της με την Παιδεία. Η παροχή υψηλής ποιότητας σπουδών, η σύνδεση με την έρευνα και η στελέχωση με άξιους επιστήμονες, καλά αμοιβόμενους, θα είναι επίσης ένα κίνητρο επανατρισμού ικανών απόδημων συμπατριωτών μας. Η προσέλκυση ξένων φοιτητών να σπουδάσουν πχ. Ιατρική, Θέατρο, Φιλοσοφία στη χώρα που οι επιστήμες αυτές έχουν αφετηρία την Ελλάδα και τυγχάνουν της παγκόσμιας αναγνώρισης, είναι απορίας άξιον γιατί παραμένει αναξιοποίητη η σημαντική αυτή προοπτική. Το σημαντικώτερο κέρδος για τη χώρα θα είναι η προβολή της ως χώρα του Πολιτισμού και της Παιδείας και λιγώτερο η εμπορευματοποίηση των σπουδών,όπως πχ. Μεγάλη Βρετανία.
Στο επίκεντρο του σχεδιασμού κάθε επιχειρηματικής δράσης, όπως οι παραπάνω προτεινόμενες, βρίσκεται ο Άνθρωπος, είτε από την πλευρά του επισκέπτη που δέχεται τις υπηρεσίες είτε από την πλευρά αυτού που παρέχει τις υπηρεσίες ως εργαζόμενος ή επιχειρηματίας. Το Ανθρώπινο Δυναμικό είναι ένας καθοριστικός παράγοντας, ο οποίος μπορεί να συνεισφέρει ουσιαστικά στην επίτευξη της διαφοροποίησης, της προτίμησης και της ικανοποίησης των επισκεπτών αλλά και των ίδιων των εργαζομένων και πρέπει να αξιοποιηθεί κατάλληλα, όχι αποσπασματικά και με πρόσκαιρα οφέλη, αλλά με μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Η διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού δεν αφορά τις συμβάσεις εργασίας και τη λογιστική μισθοδοσίας, αλλά είναι μια επιχειρηματική στρατηγική που είναι προσανατολισμένη στους εργαζόμενους, περιλαμβάνει ένα πλήθος μέτρων, διαδικασιών και πολιτικών που πρέπει να συντονίζονται μεταξύ τους και κυρίως με την εταιρική στρατηγική. Διότι τότε, και μόνο τότε, οι εργαζόμενοι μπορούν πραγματικά να γίνουν οι βασικοί παράγοντες επιτυχίας, με ανάδειξη της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού σε στρατηγικό εταίρο – μακριά από τον καθορισμό συγκεκριμένων μεμονωμένων μέτρων, αλλά μια ολοκληρωμένη, στρατηγική διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού. Η εφαρμογή πολιτικών που θα εκτείνονται πχ. από τον προσεκτικό σχεδιασμό των θέσεων εργασίας και καθηκόντων, την επιλογή και στελέχωση κατάλληλων σε κατάλληλες θέσεις εργασίας, την εκπαίδευση, ανάπτυξη και αξιοποίηση του προσωπικού, τη σαφήνεια στόχων και την αξιολόγηση, την παροχή κινήτρων και άρτιας καθοδήγησης με εστίαση στο να γίνουν οι θιγόμενοι εμπλεκόμενοι με ποιοτικές υπηρεσίες στους επισκέπτες, αποτελεί πολύτιμη επένδυση και θα επιφέρει μακροπρόθεσμα πολύ θετικά αποτελέσματα.
Σε ότι αφορά το ρόλο του κράτους θα πρέπει να υπάρξει απλοποίηση των διαδικασίων, παροχή κινήτρων πχ. φορολογικών (κάτι που καλώς έχει ήδη εξαγγελθεί από την Κυβέρνηση), ασφαλιστικών κλπ, άρτιες υποδομές, παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης των εργαζομένων και σύνδεσης της εκπαίδευσης με την παραγωγική διαδικασία προκειμένου να αναβαθμισθεί η ποιότητα και η αξία των υπηρεσιών του Τουρισμού ως σημαντικού κλάδου και πυλώνα της εθνικής οικονομίας.
Τα προσδοκώμενα οφέλη όπως προαναφέρθηκε θα είναι πολλαπλά και μακροπρόθεσμα, όπως δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον κλάδο του Τουρισμού, ενίσχυση της τοπικής απασχόλησης με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για νέους και εμμέσως ενδυνάμωσης του ενδιαφέροντος για μόνιμη διαμονή των στην επαρχία, με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον και ανάδειξη της ομορφιάς του, επέκταση της τουριστικής περιόδου σε 365 ημέρες, μεγαλύτερη διασύνδεση με άλλους τομείς (Παιδεία, Πολιτισμός, Γεωργία) και φυσικά ανάδειξης του προφίλ της χώρας μας ως πόλο έλξης για επισκέπτες.
*Δημήτρης Γρέβιας, Δρ. Οργ. & Βιομ. Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Μονάχου, Tutor at OUC, Διαχείριση & Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Μέλος Κέντρου Εθελοντών Μάνατζερ Ελλάδος