O Θεόδωρος Κατριβάνος, ο απερχόμενος υπερνομάρχης Αθηνών – Πειραιώς, έχει περάσει τα 80. Οταν, όμως, συζητείς μαζί του, γρήγορα ξεπερνάς την εντύπωση ότι το μόνο που έχει να προσφέρει πια είναι η εμπειρία του και μια πλούσια ιστορία αγώνων από την πλευρά της Αριστεράς. Διαπιστώνεις μια φλόγα, μια δύναμη που σε κάνει να ξεχνάς την ηλικιακή του κατάταξη και να πιστεύεις ότι μπροστά σου έχεις έναν ακμαίο πολιτικό άνδρα, ικανό ακόμη να προσφέρει πολύτιμη γνώση και δράση.
Η μαρτυρία αυτή του υπογράφοντος έχει υποκειμενικά, αλλά και αντικειμενικά στοιχεία. Γνωρίζω τον Θόδωρο Κατριβάνο από τις αρχές της 10ετίας του 1960, όταν άρχισα τη δημοσιογραφία ως δημοτικός συντάκτης της «K». Αυτός ήταν ήδη καταξιωμένος στον χώρο της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως και από τα κορυφαία στελέχη της Αριστεράς στο Δημοτικό Συμβούλιο Αθηναίων. Τον θαύμαζα από τότε για τη βαθιά γνώση του στα δημοτικά πράγματα, τη δυναμικότητά του και πρωτίστως για την πολιτική σύνεση, τη μετριοπάθεια και τη διαλλακτικότητά του? χαρακτηριστικά, τα οποία εκείνη την εποχή ήταν δυσεύρετα σε Δεξιούς και Αριστερούς. Αυτό είναι το υποκειμενικό στοιχείο. Αντικειμενικό στοιχείο πρέπει να θεωρηθεί η δυνατότητα του υπογράφοντος να συγκρίνει τον Κατριβάνο εκείνης της εποχής με τον σημερινό «υπέργηρο» υπερνομάρχη και να διαπιστώνει ότι αυτό το απομαχικό επίθετο δεν του ταιριάζει και δίκαια τον εξοργίζει.
Αφορμή της συνομιλίας μας ήταν το εκλογικό αποτέλεσμα στην υπερνομαρχία Αθηνών – Πειραιώς, το οποίο -καλώς ή κακώς- θεωρήθηκε ως το κεντρικό πεδίο της πολιτικής αναμετρήσεως. O «αριστερός» Κατριβάνος, υποστηριζόμενος από τη Ρηγίλλης, πέτυχε το 1998 να νικήσει στην εκλογή, καίτοι η δύναμη της Ν.Δ. ήταν τότε αισθητά μικρότερη. O «κεντρώος» Γιάννης Τζαννετάκος, ως υποψήφιος της «κυρίαρχης» σήμερα (κατά τη δήλωση του κ. Καραμανλή) πολιτικής δύναμης, έχασε καθαρά την εκλογή. Τις πταίει;
Θα την έπαιρνα την υπερνομαρχία
Κάπως έτσι άρχισε η συνομιλία μας, αλλά αμέσως ξεστράτισε σε δρόμους περισσότερο ενδιαφέροντες και ουσιαστικούς.
– O Ανδρέας Παπανδρέου σας αποκάλεσε προ 15ετίας πρύτανη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τίτλος που σας έμεινε. Το KKE, όμως, έχει δηλώσει, απαξιωτικά για την ιδιότητά σας ως αριστερού, ότι «ο Κατριβάνος είναι με όλους».
– Το KKE έχει εν μέρει δίκιο. Πάνε πολλά χρόνια που διαπίστωσα ότι είχαμε καθήκον να γίνουμε όλοι ένα. Και ιδιαίτερα να προσεγγίσουμε τη λεγόμενη Δεξιά ή τη συντηρητική παράταξη. Ηταν η εποχή που άρχισα να πιστεύω ότι το μεγαλύτερο έγκλημα που κάναμε εμείς οι Ελληνες ήταν ότι σε τελευταία ανάλυση πολεμούσαμε για ξένα συμφέροντα. Οι μεν για τους Ανατολικούς, οι δε για τους Δυτικούς. Και οι μεν για τους Ανατολικούς πίστευαν -και εγώ για μια περίοδο την είχα αυτήν την άποψη- ότι αγωνιζόμασταν για κάτι ωραίο και δυνατό, αλλά ήρθε η εξέλιξη των πραγμάτων και η παράταξη αυτή ένιωσε τη μεγαλύτερη απογοήτευση.
– Αυτή η αλλαγή στη στάση σας άρχισε μετά τη δικτατορία;
– Πολύ παλαιότερα. Από την περίοδο των φυλακών και της εξορίας που για μένα άρχισε όταν ήμουν μαθητής γυμνασίου, στα δεκαέξι μου χρόνια. Με συνέλαβαν στην αρχή της δικτατορίας Μεταξά και με φυλάκισαν για ένα διάστημα, γιατί βγάζαμε στο σχολείο κάποιο περιοδικό με τίτλο «O Πολύβιος», που θεωρήθηκε αντιδικτατορικό. Στην Κατοχή με έστειλαν εξορία οι Ιταλοί, στη συνέχεια έμεινα ως Αριστερός σε φυλακές και εξορίες στο διάστημα 1946 έως 1952 και την περίοδο της χούντας. Συνολικά, δεκατέσσερα χρόνια. Λοιπόν, και στις φυλακές εγώ ήμουν πάντοτε μετριοπαθής. Δεν ήλθα σε σύγκρουση με κανέναν. Δεν μετείχα σε αντιμαχόμενες ομάδες και διχαστικές ρήξεις…
Απλός ιδεολόγος
-Μπήκατε στην Αριστερά τόσο νωρίς ως καταπιεζόμενος, ως αμφισβητίας, ως επαναστάτης;
– Μάλλον ως απλός ιδεολόγος. O πατέρας μου ήταν βουλευτής, νομάρχης και γνωστός δικηγόρος στην Αρκαδία. Προέρχομαι από μια οικογένεια, δοσμένη στην πολιτική και τοποθετημένη, κοινωνικά και οικονομικά, μάλλον πάνω από τη λεγόμενη μεσαία τάξη.
– Ας έλθουμε στην υπερνομαρχία. Καίτοι η ιστορία σας δεν επιτρέπει τέτοιους παραλληλισμούς, είναι μάλλον βέβαιον ότι η Ν.Δ. αναζήτησε, με την υποψηφιότητα Τζαννετάκου, ένα νέο Κατριβάνο.
– Τον Μάιο του 2000, όχι γιατί είχα κουραστεί -ένιωθα τις δυνάμεις μου ικανές, όπως τις νιώθω και τώρα- αλλά διότι ενοχλούμουν να θέτουν διαρκώς το θέμα της ηλικίας, είχα αποφασίσει να τα παρατήσω. Ειδοποίησα και τη Ν.Δ. να βρει διάδοχο. Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκα και εγώ για να κάνουμε διερευνητικές κινήσεις περί διαδόχου. Εν τω μεταξύ, όμως, δεν βρισκόταν ο διάδοχος. Ετσι, ανώτατα στελέχη της Ν.Δ. άρχισαν να με κατηγορούν ότι σε μια περίοδο δύσκολη που είχε το κόμμα αυτό, και ενώ εγώ είχα ξεκινήσει μια δραστηριότητα στον τομέα μου, θέλησα να τα εγκαταλείψω. Κατόπιν αυτών, πέρυσι τον Νοέμβριο, τους είπα ότι είμαι διατεθειμένος να είμαι και πάλι υποψήφιος και τους διαβεβαίωσα ότι θα την πάρω την υπερνομαρχία. Διότι, πέραν των ψήφων της Ν.Δ., είχα ρητή διαβεβαίωση της υποστηρίξεως της Αριστεράς. Μην ξεχνάς ότι εκλέχθηκα, μετά τον θάνατο του Ηλιού, πρόεδρος της ΕΔΑ. Και παραμένω εν ενεργεία. Εστω και αν η συνεδρίαση των μελών της ΕΔΑ μπορεί να γίνει σήμερα και εντός τηλεφωνικού θαλάμου, το πνεύμα της ΕΔΑ και του Ηλιού εξακολουθεί να κυριαρχεί σε μένα.
– Τελικώς ο κ. Τζαννετάκος ήταν μεταξύ των προσώπων που συζητήσατε με παράγοντες της Ν.Δ.;
– Οχι. Εμαθα για την επιλογή του μισή ώρα προτού την ανακοινώσει ο Καραμανλής. Οταν μου το είπε ο ίδιος τηλεφωνικά, του απάντησα ότι ήταν πέρα για πέρα λάθος. Και του εξήγησα τους λόγους. Διότι γνώριζα κυρίως τις αντιθέσεις του Τζαννετάκου με την Αριστερά.
– Για την προσωπικότητα του υποψηφίου είχατε αντίρρηση;
– Εγώ τον εκτιμώ ακόμη και όταν υποχρεώθηκε να κάνει μικροπαραχωρήσεις μικροεξευτελιστικού περιεχομένου. Ωστόσο, είχα διαπιστώσει ένα πάθος και μια εριστικότητα στον τρόπο που διατύπωνε τις εκάστοτε απόψεις του, ο οποίος όχι μόνον δεν μπορούσε να λειτουργήσει ενωτικά και συσπειρωτικά, αλλά πόλωνε και δίχαζε. Υπάρχουν πολλά πράγματα που ένας άνθρωπος μπορεί να τα πει κατά τον ένα τρόπο, και ο άλλος να πει τα ίδια πράγματα κατά τον διαφορετικό τρόπο. Και ο μεν ένας, κατά τη γνωστή φράση, να εγκλεισθεί εις τας φυλακάς, ο δε άλλος να οδηγηθεί εις το Καπιτώλιον»…
Λάθος το «στείλτε μήνυμα»
– Ηταν, δηλαδή, ζήτημα προσώπου και συμπεριφοράς και όχι πολιτικής στρατηγικής; Θα δεχόσασταν εσείς, ως υποψήφιος, να γίνετε φορέας του συνθήματος της Ν.Δ. «στείλτε μήνυμα»;
– Δυστυχώς το σύνθημα αυτό δεν προσδιόρισε την επιλογή του υποψηφίου, αλλά αποφασίσθηκε εκ των υστέρων, προκειμένου να αντιμετωπισθεί η λανθασμένη και προβληματική υποψηφιότητα Τζαννετάκου. Αυτό ήταν το δεύτερο λάθος. Φυσικά εγώ δεν θα δεχόμουν ποτέ να τεθούν διχαστικά διλήμματα με την υποψηφιότητά μου.
– Ωστόσο, και στις προηγούμενες δημαρχιακές και δημοτικές εκλογές επιχειρήθηκε ένα ανάλογο διχαστικό κλίμα, όταν ο κ. Ευάγγ. Γιαννόπουλος, ως υπουργός Δικαιοσύνης, σας αποκάλεσε «Νενέκο της δημοκρατικής παρατάξεως». (Σημ. συντ.: O Νενέκος ήταν ένας μικροκαπετάνιος στην Πάτρα, αλβανικής καταγωγής, τον οποίον ο Ιμπραήμ, όταν αλώνιζε την Πελοπόννησο, έκανε μπέη, με το «προνόμιο» να δίνει συγχωροχάρτια σε όσους οπλαρχηγούς προσκυνούσαν τον εισβολέα.)
– Να σου θυμίσω ότι ο πρόστυχος αυτός χαρακτηρισμός έγινε μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου γύρου των εκλογών, όταν προηγούμην με 43% του κ. Κουλουμπή που είχε λάβει 35%. Επιπλέον, έγινε στον εορτασμό της απελευθέρωσης των Αθηνών, στον οποίον ο Γιαννόπουλος είχε ορισθεί επίσημος ομιλητής. Αντί να ασχοληθεί με την επέτειο είπε, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι η Ελλάδα θα έμπαινε σε μια νέα μαύρη εποχή, διότι ένας Νενέκος, δηλαδή εγώ, προσεχώρησα στην επάρατη Δεξιά, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν η Δημοκρατία και οι θεσμοί, αν θα εκλεγόμουν οριστικά υπερνομάρχης την επόμενη Κυριακή. Οπως ήταν φυσικό, έγινα έξω φρενών και τον οδήγησα στη Δικαιοσύνη. Οχι, βεβαίως, για να επιβεβαιωθεί η δική μου ιστορία, αλλά για να αποκαλυφθεί το ποιόν του κατηγόρου μου. Διότι η περίπτωση του Γιαννόπουλου είναι φοβερή. Επί 10ετίες ένας άνθρωπος που υπηρέτησε στα τάγματα ασφαλείας και δεν είχε καμιά σχέση με την Αντίσταση, κατόρθωσε να εμφανίζεται στην κοινή γνώμη τουλάχιστον ως υπαρχηγός του Αρη Βελουχιώτη.
– Ας γυρίσουμε στις τελευταίες εκλογές και στην υπερνομαρχία. Πιστεύετε ότι υπάρχει απειλή Ακροδεξιάς στη χώρα μας, με αφορμή το 14% που έλαβε στον πρώτο γύρο ο κ. Καρατζαφέρης;
– Πιστεύω ότι και στο θέμα αυτό η Ν.Δ. διέπραξε σφάλμα, παρασυρόμενη από το ΠΑΣΟΚ να δώσει τη δεύτερη Κυριακή μάχη και κατά της Ακροδεξιάς. H ψήφος του Καρατζαφέρη ήταν περιπτωσιακή και εκδήλωση διαμαρτυρίας έναντι μιας κατάστασης που είχε δημιουργηθεί εξαιτίας της υποψηφιότητος Τζαννετάκου. Εγώ πιστεύω ότι η Ακροδεξιά δεν υπάρχει, εκτός αν θέλουμε να τη δημιουργήσουμε. Θυμήσου το ποσοστό 7% που έλαβε το 1977 η Εθνική Παράταξη, κάτω από συγκυριακές συνθήκες και με σημαντικούς εκπροσώπους, όπως ο Στεφ. Στεφανόπουλος, ο Θεοτόκης κ.ά. Εκτοτε το ποσοστό αυτό συρρικνώθηκε, σε όλες τις εκλογές, κάτω από τη μία ποσοστιαία μονάδα. Ας πάμε, όμως, και παλαιότερα. Οταν ο φασισμός και ο ναζισμός ήταν στις δόξες του στην Ευρώπη, εδώ είχαμε τη δικτατορία Μεταξά που ήταν σαφώς ηπιότερη κατάσταση. Ωστόσο, ούτε τη νεολαία μπόρεσε να συνεγείρει, ούτε άφησε καταβολές το μεταξικό κίνημα.
– E, ας μη θεωρηθεί ότι συγκρίνουμε τον Ιωάννη Μεταξά με τον Γιώργο Καρατζαφέρη, ως προσωπικότητες.
– Με τίποτα. O Μεταξάς ήταν ένας μετριοπαθής δεξιός και μια προσωπικότητα ολκής. Και μάλιστα μπορεί να πει κανείς ότι είχε ορισμένες απόψεις που έπρεπε να υπολογισθούν εκείνη την περίοδο. Ηταν ένας στρατηγός με μεγάλη στρατιωτικοπολιτική παιδεία και εμβέλεια. Τώρα, ο συμπατριώτης μου ο Γιώργος είχε και την αβάντα του σταθμού. Αυτό τον βοήθησε. Και εδώ είναι χαρακτηριστικό. Τα ίδια που λέει ο Καρατζαφέρης εν μέρει και εκείνα που έλεγε ο Βασίλης Λεβέντης, ως αρχηγός των Κεντρώων, ήταν παρεμφερή. Τα μεν έπιασαν, τα δε όχι. Γιατί; Γιατί τώρα υπήρχε το υπόστρωμα της διαμαρτυρίας για την επιλογή.
– Να σας θυμίσω ότι και ο κ. Λεβέντης σε μια αναπληρωματική εκλογή της B΄ Αθηνών, πριν από περίπου δέκα χρόνια, είχε λάβει γύρω στο 40%.
– Ναι, θυμάμαι. Ηταν και εκείνη η ψήφος λίγο σαν διαμαρτυρία και περισσότερο έδειχνε τη διάθεση του Ελληνα να κάνει πότε-πότε χαβαλέ. Είναι ένα πανάρχαιο και αθώο ελληνικό ελάττωμα. Εδώ βρίσκω την ευκαιρία να σου θυμίσω την απάντηση που έδωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, όταν ο Κλεμανσώ τον ρώτησε αν κατά τη γνώμη του οι Ελληνες είναι πράγματι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. O Βενιζέλος, αφού σκέφθηκε λίγο, του είπε: Θα συνομολογήσετε, κύριε πρωθυπουργέ, ότι έχουν τα ίδια ελαττώματα. O χαβαλές, λοιπόν, δεν είναι τίποτε άλλο από μια ανούσια και ανώδυνη φασαρία. Μια για το θεαθήναι οχλοβοή.
– Ασκοπη και ανούσια, όμως, θεωρήθηκε και η σύγκρουση των δύο μεγάλων κομμάτων μας για την κατάκτηση της υπερνομαρχίας, η οποία παραμένει άνευ αρμοδιοτήτων και αυτοδιοικητικής οντότητος.
Περί όνου σκιάς
– Θα ‘λεγα, καλύτερα, ότι ο αγώνας αυτός ήταν περί όνου σκιάς. H υπερνομαρχία συστήθηκε το 1994 από το ΠΑΣΟΚ και είχε σαφώς εκλογοθηρικούς στόχους, προκαλώντας ένα χωρίς προηγούμενο ανθρωπογεωγραφικό… ανακάτεμα. Από τότε και μέχρι σήμερα, η λεγόμενη υπερνομαρχία παραμένει σκιώδης. Μέχρι που ανέλαβα εγώ δεν υπήρχε καν προϋπολογισμός. Υπήρχαν 62 εκατ. που δίνονταν στην υπερνομαρχία μέσω του διαμερίσματος. Ας μην κουράσουμε, όμως, τους αναγνώστες με περιγραφές για το σκιώδες μόρφωμα που παρέλαβα και τις απογραφές ενός έργου, που έγινε από το τίποτε και το πουθενά. Θεωρώ ότι είναι περισσότερο ενδιαφέρον για το κοινό και πιο χρήσιμο για τους διαδόχους μου να φιλοξενήσετε στην εφημερίδα σας ένα δύο άρθρα μου πάνω στις ιδέες, τα σχέδια και στις προτάσεις μου για μια υπερνομαρχία ικανή να μεταμορφώσει το λεκανοπέδιο.
Του το υποσχέθηκα και κάπου εδώ η συνομιλία μου με τον Θόδωρο Κατριβάνο τελείωσε. Εφυγα από το γραφείο του με την ικανοποίηση ότι μια γνωριμία περίπου σαράντα χρόνων μπορεί να διατηρεί αναλλοίωτο το στοιχείο της εκτιμήσεως και του θαυμασμού της πρώτης επαφής. Με την πεποίθηση ότι ο απερχόμενος υπερνομάρχης έχει δίκαια καταξιωθεί ως «πρύτανης της αυτοδιοίκησης». Με τη βεβαιότητα ότι η φράση «ο Κατριβάνος είναι με όλους» δεν συνιστά μομφή για έναν δημόσιο άνδρα, ο οποίος πάνω από μισόν αιώνα υπηρετεί τη σύνθεση των αντιθέσεων και τη συμφιλίωση των αντιπάλων. Αλλά έπαινο.