Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από την εποχή που η έννοια «ελληνοτουρκικός διάλογος» είχε καταστεί περίπου ταυτόσημη με την έννοια εθνική προδοσία, κυρίως μέσω της ρητορικής του Ανδρέα Παπανδρέου και του τότε ΠΑΣΟΚ… H έμπρακτη και συνεχής αμφισβήτηση από την Τουρκία μιας σειράς κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, είχε οδηγήσει σε μία διπλή «υπεράρνηση»: από τη μια, ήταν απαράδεκτο το να συζητά κανείς ακόμα και θέματα τουριστικής συνεργασίας με την Αγκυρα, από την άλλη, επικρατούσε η λογική, ότι «το Αιγαίο είναι Ελληνικό», έτσι, ολόκληρο και απόλυτα, χωρίς δεύτερη κουβέντα, παρά το γεγονός ότι η Τουρκία κατέχει τη μία ακτή του και ότι υπάρχουν και διεθνή ύδατα και εναέριος χώρος…
Με δεδομένο αυτό το σημείο εκκίνησης, δεν μπορεί κανείς να μην εντυπωσιαστεί από το γεγονός, ότι, τόσο σύντομα και με τη μεσολάβηση της κρίσης στα Ιμια, η Ελλάδα (πάλι με το ΠΑΣΟΚ) και η Τουρκία αυτή τη στιγμή έχουν βρεθεί, όχι σε έναν, ούτε σε δύο, αλλά, σε τρεις ταυτόχρονους ελληνοτουρκικούς διαλόγους!
Ποιοι είναι
Οι διάλογοι αυτοί, δεν αφορούν, όπως τουλάχιστον επιμένει η κυβέρνηση, τις αμφισβητήσεις της Αγκυρας στο Αιγαίο. Τι αφορούν λοιπόν; O πρώτος, που διεξάγεται από το υπουργείο Εξωτερικών στο επίπεδο Γενικού Γραμματέα πρέσβη κ. Σκοπελίτη με τον ομόλογό του μόνιμο υφυπουργό εξωτερικών πρέσβη κ. Ζιγιάλ, αφορά την προετοιμασία της κοινής παραπομπής του θέματος της υφαλοκρηπίδας στη Χάγη, και, σύμφωνα με πληροφορίες, η πορεία του είναι τέτοια που πρέπει να αναμένεται ότι σύντομα θα καταλήξει θετικά.
Ο δεύτερος επίσης διεξάγεται από το ΥΠΕΞ, στο επίπεδο του αρμόδιου γενικού διευθυντή πρέσβη κ. Γεννηματά με τον ομόλογό του πρέσβη κ. Αλκίμ. Εκεί, συζητούνται διάφορα γενικά θέματα «χαμηλής πολιτικής» καθ ύλην αρμοδιότητας πολλών υπουργείων, που δεν σχετίζονται με τις τριβές των ελληνοτουρκικών. Και, τέλος, ο τρίτος διάλογος, διεξάγεται στα πλαίσια του NATO, από τον πρέσβη της Ελλάδας κ. Κασκαρέλη, ο οποίος, με δεκαετή εμπειρία στα ευρωατλαντικά, αναλαμβάνει τώρα τη μόνιμη ελληνική αντιπροσωπεία στην E.E. σε μια κρίσιμη στιγμή εν όψει της διακυβερνητικής και τον ομόλογό του κ. Ουζουμτζού υπό την αιγίδα του γενικού γραμματέα της Συμμαχίας λόρδου Τζορτζ Ρόμπερτσον. Σε αυτόν τον διάλογο αποφασίστηκαν την Τετάρτη τα δύο Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (MOE) που προβλέπουν, ότι αφενός Ελληνες αξιωματικοί θα μεταβούν στο νατοϊκό κέντρο εκπαίδευσης για στελέχη από τα κράτη-μέλη του PFP που εδρεύει στην Τουρκία, ενώ Τούρκοι θα έρθουν στο αντίστοιχο κέντρο που εδρεύει στην Ελλάδα και, αφετέρου, ότι θα υπάρξει συνεργασία μεταξύ των σχολών πολέμου των δύο κρατών, με ανταλλαγές αξιωματικών που εργάζονται σε θέματα δογμάτων, διαχείρισης κρίσεων, διεξαγωγή ειρηνευτικών αποστολών κοκ.
Ομως, παρά το γεγονός, ότι λόγω NATO το υπουργείο Εθνικής Αμυνας εμπλέκεται στον διάλογο με την Αγκυρα έστω και εμμέσως και ενώ επιπλέον έχει και το πρακτικό βάρος της αντιμετώπισης των αποτελεσμάτων της τουρκικής επιθετικότητας, από το 1996 μέχρι σήμερα, έχει πραγματοποιηθεί μόνο μία κοινή σύσκεψη των αρμόδιων στελεχών των δύο υπουργείων, με τη συμμετοχή και των δύο υπουργών, στα χρόνια Πάγκαλου – Τσοχατζόπουλου. Ποτέ άλλοτε! Και μόνον αυτό το γεγονός, θα έπρεπε να δημιουργεί σοβαρούς προβληματισμούς. Μπορεί να έχουν «μοιραστεί» οι ρόλοι, με το ΥΠΕΞ να είναι «ο καλός» και το ΥΕΘΑ να είναι «ο σκληρός», αλλά το γεγονός ότι δεν υπάρχει στενή συνεργασία των δύο υπουργών αλλά και των υπουργείων, μάλλον δείχνει ότι δεν πρόκειται τελικά για ρόλους, αλλά για προφανές κι επικίνδυνο έλλειμμα ουσίας. Επίσης, και η περίφημη επιτροπή πρόληψης και διαχείρισης κρίσεων, που τόσο διαφημίστηκε το 2000 από την κυβέρνηση, ως ένα άτυπο «συμβούλιο εθνικής ασφαλείας» υπαγόμενο στο ΚΥΣΕΑ, έμεινε γράμμα κενό…
Η προϊστορία των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης
Ο διάλογος στα πλαίσια του NATO είχε ξεκινήσει στα 1997, με μια λίστα από MOE που κυρίως περιελάμβανε τρία θέματα που είχαν φέρει στην ατζέντα οι Τούρκοι, ένα που είχε έρθει με κοινή συναίνεση και ένα που είχε προτείνει ο τότε γ.γ. Χαβιέ Σολάνα. O διάλογος αυτός είχε αρχίσει με πρέσβη της Ελλάδας στο NATO τον κ. Σαββαΐδη και είχε διαρκέσει ένα περίπου χρόνο χωρίς αποτέλεσμα. Το αγκάθι ήταν και παραμένει ότι η Τουρκία δεν δέχεται ότι η Ελλάδα έχει 10 μίλια εναέριο χώρο, αλλά επιμένει ότι έχει έξι. Ετσι, οι Τούρκοι πρότειναν αφοπλισμένες πτήσεις στο Αιγαίο, τις οποίες εμείς αρνηθήκαμε, καθώς έθιγαν το κυριαρχικό δικαίωμα να πετάμε με οπλισμό μέχρι τα 10 μίλια. Ακόμα, πρότειναν να μην υποβάλλονται σχέδια πτήσεως, αλλά να αρκούν οι νατοϊκές διαδικασίες που γίνονται στη Νάπολη και έτσι τα τουρκικά να μπορούν να πετάνε ως «φίλια» αεροσκάφη μέχρι τα 6 μίλια, κάτι που επίσης για τον ίδιο λόγο αρνήθηκε η Ελλάδα, ενώ, πρότειναν ακόμα τη συνεργασία των δύο χερσαίων στρατηγείων, η οποία δεν έχει πλέον αντικείμενο μετά την κατάργησή τους στη Νέα Δομή του NATO.
O γ.γ. της Συμμαχίας, πρότεινε τον περιορισμό των ασκήσεων, κάτι που έχει τεράστιο εύρος και εγείρει πλήθος ζητημάτων οπότε και «έμεινε στην άκρη». Τέλος, από κοινού προτάθηκε τότε ως MOE η ανταλλαγή καταλόγων στη Νάπολη, κάθε Δεκέμβριο, με το πρόγραμμα μεγάλων ασκήσεων που σκοπεύει να πραγματοποιήσει κάθε πλευρά το επόμενο έτος στο Αιγαίο, ώστε να αποφεύγονται κινητοποιήσεις από την άλλη πλευρά. Αυτό το τελευταίο MOE ήταν και το μόνο από τα πέντε που κατέστη δυνατό να συμφωνηθεί και να τεθεί σε εφαρμογή για έναν περίπου χρόνο.
Το 2000, στο ζενίθ της «αγάπης» Γιώργου Παπανδρέου – Ισμαήλ Τζεμ, έγινε μια προσπάθεια να επιστρέψουν τα δύο μέρη στη συζήτηση των MOE. Μάλιστα, συμφωνήθηκαν κάποια μεμονωμένα μέτρα που είχαν προκύψει από τις «δεύτερες» προτάσεις του πιο πάνω καταλόγου, όπως οι αποναρκοθετήσεις ή η δημιουργία «κόκκινης γραμμής». Ομως, η συνεργασία ΥΠΕΞ και ΥΕΘΑ δεν απέδωσε ικανοποιητικούς καρπούς για το τι θα μπορούσε να προταθεί από ελληνικής πλευράς, ώστε να είναι δυνατόν να διατηρηθεί ζωντανή η σχετική συζήτηση στα πλαίσια του NATO. Τελικά, και μετά πολλές δυσκολίες, καταρτίστηκε ένας κατάλογος τον οποίο έφερε στις Βρυξέλλες σε συζήτηση ο Ελληνας πρέσβης κ. Κασκαρέλης, που ανάμεσα σε άλλα, μικρότερης σημασίας σημεία, όπως λ.χ. τη συνεργασία στρατιωτικών νοσοκομείων, περιελάμβανε και τα δύο MOE που αποφασίστηκαν αυτή την εβδομάδα.
Ετσι, κλείνοντας το καλοκαίρι, και με την τουρκική πλευρά να στέλνει σημάδια ότι θέλει να συνεχίσει τη συζήτηση, δημιουργείται η αίσθηση, ότι, γύρω στα μέσα Σεπτεμβρίου, που θα υπάρξει συνέχεια, θα μπορέσουν να συζητηθούν και πιο σοβαρά MOE, όπως, λ.χ., η πραγματική παράταση του μορατόριουμ για κάποιους ακόμα μήνες ή ο ad hoc περιορισμός κάποιων σημαντικών ασκήσεων.